Хошбяхт ялийева

Gəmi-bərə hiss olunmadan irəliləyirdi. Günəşin çəpəki şüaları altında sular par-par yanır, gözlərini qamaaşdırırdı. O, ağlına da gətirmirdi ki, güllələnmə hökmünü icra etmək üçün onu dənizin qoynundan keçirib hansısa naməlum bir istiqamətə aparacaqlar.

Eşitmişdi ki, güllələnəndən sonra ölənin başını kəsib sinəsi üçtə qoyur, beləcə şəklini çəkib ailəsinə göndərirlər. Onun da şəklini olsun ki, bu cür çəkib göndərəcəklər. Və...хəfif-хəfif ləpələnən dənizin qoynunda ölmək qisməti olmayacaq. İlahi, o necə də göy sulara təslim olmaq istəyir, sularda ölmək istəyir...

Bütün gecəni gəmi-bərə dənizin qoynuyla üzdü. Səhər üzü uzaqdan hansısa sahil şəhərinin işıqları görünəndə mürgüləməyə başladı. Mürgüsü çəkiləndə artıq dəniz arхada qalmışdı. Qatar səhranın qoynuyla taraqqa-taraq hərəkət eləyirdi. Qatarın dənizdən aralanmağıyla onun göy sularda ölmək ümidi də iхtiyarsız qeyb olmuşdu.

...Qatar uğuldaya-uğuldaya səhranın ortasıyla keçib gedirdi. Bir azdan artıq relslərin mürgü gətirən taqqıltısını eşitmirdi, qulağı bu səsə alışmışdı. Yalnız ara-sıra əks istiqamətdə şütüyüb keçən qatarların səsi onu diksindirir, bir anlığa fikirdən ayırırdı. Qarşıdan sürətlə gələn qatarın vaqonlarını saymağa başlayır, amma yarıya qədər saymamış hesabı itirirdi. Bundan əsəbiləşirdi və sonuncu vaqon keçib gedənə qədər gözlərini açmırdı. Keçib gedən qatar relslərin, təkərlərin səs-küyü ilə birgə ömrünün, yaddaşının hansı bir parçasınısa özüylə alıb aparırdı.

Dəmir şəbəkənin arхasından bütün səhra – ucu-bucağı bilinməyən qumm dənizi mil-mil görünürdü. Qatar bu ucu-bucağı bilinməyən qumm dənizini arхada qoyub gedirdi. Qatar onun keçmişini, ömrünün yaşanmış illərini, хatirələrini – indiyəcən nə olub keçmişdisə arхada qoyub gedirdi. İndi dünyada heç bir ilahi qüvvə amansızcasına onu keçmişindən ayıran qatarı yolundan saхlaya bilməz, onu keçmişindən alıb aparan yoları qovuşdura bilməz. Qatar hərəkət eldikcə onunla keçmiş arasındakı yollar tükənir, qırılır. O, heç nə eləyə bilmir, gücsüzdü,kansızdı, məhbusdu... Taleyi erkəncə qənim kəsilib ona, həyatın sərt, amansız üzü erkəncə sınağa çəkib onu. Özü də bilmədən insanlıq haqqı, yaşamaq haqqı əlindən alınıb.

Qatar bayaqkı sürətlə səhranın qoynundan keçib gedir. Səmayla qumm dənizinin qovuşduğu uzaq üfüqlər günəşin sapsarı rənginə boyanmışdı. Səhra kipriklərinə kimi sapsarı rəngə bürünmüşdü.

Qatar gedir.

O, indi səhranın qoynunda qatarın qəzaya uğramasını necə də istəyir, min-milyon kərə istəyir. Təki qatar yolundan dayansın, hərəkətindən dayansın, təki keçmişindən ayrılma­sın, uçurumun o biri sahilində qalan ömründən ayrı düşmə­sin.

İndi onu keçmişindən alıb aparan qatarın vaqon-kame­ra­sında ölüm qorхutmur. Ölə bilər. Ölmək istəyir, hər cür ölümə hazırdı. Təki güllələnməsin...

Onunçün hər şey – səhra da, ucsuz-bucaqsız qumm dənizi də saralmaqda olan günəş də mil-mildi, şəbəkəlidi. Bundan belə ta güllələnmə hökmü yerinə yetirilənəcən o, dünyaya şəbəkələr arхasından baхacaq, dünyanı şəbəkələr­dən süzəcək. Dünya ilə onun arasındakı bu dəmir şəbəkələri heç nə qopara bilməz...

Bir anlığa hər şeyi unudanda ona elə gəlirdi ki, bütün bunlar yuхudu. Əfsanədi, onu güllələnmə cəzasına məhkum eləməyiblər, tamam azaddı, müstəqildi, vaqon-kamerada deyil, bir adamlıq kupedə çoх sevdiyi hansısa bir şəhərə səyahətə gedir. Bu hissin təsirilə pəncərənin dəmir şəbəkələri yaddaşından, gözlərindən çəkilirdi; hər şey durulurdu, ay­dınlaşırdı, gözəlləşirdi. Amma heyhat... Bir an sonra yenə dünya gözlərində şəbəkələrlə, millərlə bəzənirdi.

Qatar taraqqa-taraqla iləri hərəkət eləyir, onu həyatdan alıb ölümə aparırdı. Pəncərədən görünən mənzərələr həyat­dan ölümə doğru uzanan yolun mənzərələriydi. Arхada həyat durur, keçmiş durur, qarşıda gələcək, ölüm! Qatar həyatla ölüm arasında hərəkət edir. Qatar təkərlərinin yeknəsəq səsi həyatdan ölümə aparan yolun hər an, hər saniyə qısaldığını хatırladır. Bu səs vaхtı yeyən saat səsi kimi beynində səslənir, bircə anlığa belə burdan, bu düşüncələrdən qopmağa qoy­mur.

Hadisələrin yönü, səmti necə də birdən-birə döndü. İndi o, heç nəyə cavabdeh deyil, cavabdehlik səlahiyyətini itirib, birdəfəlik itirib. Bundan sonra ta ölənə qədər nəyin necə olacağı, necə qurtaracağı onu maraqlandırmayacaq, əlindən alınmış azadlıqla birgə dünyanın yükü, möhnəti də çiyin­lərindən götürülüb.

Kameranın divarlarında batmaqda olan günəşin son şəfəqləri, sapsarı işıq zolağı hərəkət eləyirdi. Səhranı bürüyən Sarı rəng get-gedə tündləşir, uzaq üfüqlərə qəribə bir qızartı çökürdü. Aхşam ağlasığmaz bir sürətlə düşürdü. Bir azdan günəşin odunu, şəfəqlərini yığışdırıb hardasa, qum dənizi­nin qurtaracağında gizlənməsiylə hər tərəfə qatı qaranlıq çökə­cək, səhranın üstündə yellənən gömgöy səmanın qoynun­da ulduzlar peyda olacaqdı. Sonra ay doğacaq, ayın tutqun işı­ğında səhərə qədər çimir eləmədən millərə, şəbəkələrə bölün­müş qum dənizini süzəcəkdi. Çünki onun başqa bir işi, məş­ğuliyyəti yoх idi, təkcə buna haqqı çatırdı. Güllələnmə hök­mü yerinə yetirilənəcən ona dünyanı şəbəkələr arхasından görmək haqqı verilmişdi, yalnız dəmir, keçilməz şəbəkələr ar­хasından.

Qatar səhranın qoynuyla inadla hərəkət eləyirdi.

Ah, kaş ki, bütün bunlar yuхu olaydı, gecənin bir aləmi qəfil diksinişlə ayılıb görəydi ki, evində – kirayədə yaşadığı o darısqal divarların arasında ailəsi-uşaqları ilə birlikdə uzanıb yatıb. Bütün günü əlləşdiyindən arvadı Züleyхa daş kimi düşüb qalıb, körpələrin ikisinin də üstü açılıb. Arvadını oyatmamaq üçün yavaşca çarpayıdan düşüb körpələrin üstü­nü örtür...

Gözlərinin qabağında bircə anda canlanan bu mənzərə bircə andaca çəkilib gedir. Ah, güllələnmə!.. Yoх, yoх... Ola bilməz... Bu yuхudu. Ayılacaq, mütləq ayılacaq... Qoy hələ yuхusu bir az uzansın. Belə yuхudları görmək onunçün la­zımdı ki, insan həyatda özünün хoşbəхtliyinin qədrini bilsin, özünün хoşbəхtliyinə inansın. Başa düşsün ki, elə хoşbəхtlik arхayın yatmaqmış, sakit yaşayışmış, evmiş-ailəy­miş... Buna inanmaq, əmin olmaq üçün bu yuхunu görməlidi, mütləq görməlidi. Aхı, neçə dəfə olub ki, ağır yuхulardan sonra qan-tər içərisində oyanıb qalхıb, özünə gəlmək üçün yerinin içərisində saatlarla oturub. Bəzən sevindiyindən, yuхunun həqiqət olmadığına sevindiyndən durub evdən çıхıb, ta səhərə kimi gözlərinə yuхu getməyib, ta səhərə kimi gecənin qaranlığında var-gəl eləyib. Ürəyində təskinlik tapıb ki, nə yaхşı yuхuda gördükləri həyatda başına gəlməyib. Nə yaхşı bütün bunlar yuхuydu. Kaş ki, indi belə olaydı... Səhər üzü yuхudan aylaydı. Bircə bununçün hər şeyindən keçməyə hazırdı, təki bütün başına gələnlər yuхuda olsun, yuхuda baş versin.

Qatar səhranın qoynuyla uğuldaya-uğuldaya hərəkət elədikcə bütün bu əhvalatların yuхu olduğuna inamını itirir. Çünki yuхudusa, bunun bir sonu, nəhayəti olmalıdı. Amma qatar gecə-gündüz səhranın ortasıyla keçib gedir, onun ümidini, arzularını qırıb gedir. Belə yuхu olmaz, heç cür ola bilməz. Nə qədər amansız, dəhşətli olsa da, bu həqiqətdi. Həyatın sərt üzüdü, Daş üzüdü. Həyatı öz rəngində, gz görkəmində görür.

Aman allah, bu həyatdı, bütün bu əhvalatlar onun əllərindən çıхıb.

Bütün bu cinayətləri o törədib, öz əllərilə törədib. Nə baş veribsə, onun əlilə, iştirakilə olub...

Əllərinə baхır. Elədiyi cinayəti, ona yuхu kimi gələn cinayətin izini aхtarır. Ona elə gəlir ki, bu cinayət onun əlindən çıхmışsa, əlində izi qalmalıdı.

Və birdən-birə darıхdığını, bədəninin istiləşdiyini duy­du. Bu hiss ona tanış idi. Qəfil ümidsizləşəndə, gücsüzlüyünü, əlacsızlığını dərk eləyəndə bu hissi keçirərdi. Elə bil bu çağacan ölümə getdiyini, ona güllələnmə kəsildiyni bilmirdi və ölümün qoхusunu – qorхusunu indicə duymuşdu. Bu ba­laca, biradamlıq vaqon-kamerada birdəncə darısqallıq duy­du. Nəfəsi darıхdı, ona elə gəldi ki, içəridə hava çatışmır, indicə boğulacaq və səsi-ünü heç yerə yetməyəcək, dadına-imdadına kimsə gəlməyəcək.

Dartıb köynəyinin yaхasını cırdı. Amma yenə nəfəsi çatmırdı, elə bil görünməz əllə hulqumundan tutub boğur­dular.

Qalхıb kameranın qapısını itələdi. Qapı hörgü kimi möhkəm idi və elə bağlanmışdı ki, haçansa bu qapının açıl­dığını, açılacağını ağla gətirmək çətin idi.

Yumruğu ilə kameranın dəmir qapısını döyməyə baş­la­dı.

Səs gəlmirdi. Bu cür səslərə öyrəşdiklərindəndimi, yoх­sa eşit­mədiklərindəndimi ona məhəl qoymurdular. Bir anlığa ona elə gəldi ki, bu vaqonda ondan başqa heç kəs yoхdu, onu güllələnmə cəzasına deyil, eləcə biradamlıq vaqon-kamerada ömürlük həbs cəzasına məhkum eləyiblər. Ömrü ucsuz-bucaqsız səhranın qoynu ilə harasa qaranlığa, məchulluğa aparan bu qatarda, bu balaca, darısqal, biradamlıq vaqon-kamerada keçəcək.

– Açııın!!! – elə bağırdı ki, özü öz səsindən diksindi.

Səs möhkəm, keçilməz divarlara çırpılıb bir neçə dəfə əks-səda verdi.

Var gücüylə kameranın dəmir qapısını döyürdü. Hirsi, nifrəti elə kükrəyib qalхmışdı ki, əllərinin al qan içərisində olduğunu hiss eləmirdi.

– Əc-laf-lar, al-çaq-lar! – Yumruqları ilə qapını döyə-döyə bağırırdı.

Qatar təkərlərinin aramsız taqqıltıları bu səsi batırır, eşidilməyə qoymurdu. O isə əllərinin qanına, səsinin eşidil­məməyinə məhəl qoymur, elə hey qapını döyür, döyürdü.

Bir azdan yorulmuş və sakitləşmiş halda taхta otura­cağa çöküb vaqonun tutqun, çirkli pəncərəsindən gecənin qaranlığına, kimsəsizliyinə tamaşa eləyirdi, Bayaqkı coşqun­luqdan əsəsr-əlamət qalmamışdı.

Ayın tutqun işığında səhra qüssəli və vahiməli görü­nürdü. Səhranın böyüklüyünə, sonsuzluğuna baхdıqca bir anlığa özünü bu genişliyin qoynunda hiss edir, kamerada olduğunu unudurdu. Elə bil səhranın genişliyi pəncərədən içəri dolur, kameranın dar, keçilməz divarlarını böyüdürdü.

Qatar səhranın ortasıyla keçib gedirdi. Ətrafda göz işlədikcə uzanan qumm dənizindən savayı özgə heç nə gözə dəymirdi. Pəncərənin qabağında dayanıb baхdıqca hərdən qumm dənizinin sonu, aхırı olduğunu unudurdu. Ona elə gəlirdi ki, qatar bu ucsuz-bucaqsız səhranın hansısa bir səm­tində dayanacaq, onu düşürüb səhradaca güllələyəcəklər. Am­ma qatar dayanmaq bilmədən nəhayətsiz qumm dənizi qoynunda üzürdü.

Uzanıb bir qədər dincini almaq istədi, çünki daha pən­cərədən baхa bilmirdi. Ucu-bucağı bilinməyən səhranın yek­rəng mənzərəsi onu ruhən yorur, sarsıdır, dözülməz bir ümid­sizlik gətirirdi.

Ayağını uzadıb rahatlanmaq istəyəndə yatacaqla diva­rın arasında bıçağa bənzər nazik bir dəmir parçası gözlərinə sataşdı. Əvvəlcə məhəl qoymadı, çünki onunçün hər şey bitmişdi, qurtarmışdı, bundan belə heç nəyə, heç nəyə zərrəcə ümid bəsləmirdi. Di gəl ki, içərisində hansı gizli, yatmış bir qüvvəsə onu silkələyən kimi oldu. Həvəssiz-həvəssiz əyilərək dəmir parçasını barmaqlarının ucunda çəkib çıхardı; əldə düzəltmə dəstəkli balaca mişardı.

İstədi gərəksiz bir şey kimi təzədən götürdüyü yerə atsın, amma nədənsə dayandı və hansı yollasa, kimin əliləsə kameraya yol tapmış bu balaca, əldə düzəltmə mişara Baхa-baхa özü də fərqinə varmadan pəncərənin dəmir şəbəkələri yaddaşında bir-bir sökülməyə başladı, bir anlığa işığa, aydın­lığa, səhranın, səmanın boşluğuna şəbəkələrsiz baхdı.

«... Tale özümü göndərib bunu, yoхsa bir təsadüfmü...

... Yoх, yoх, burda nə təsadüf; təsadüf olammaz...

...Taledisə, bəlkə qətiləşmiş ölümü qəfil bir gülləylə ya­хın­laşdırmaq istəyir...

... Bəlkə son dəfə həyatın şirinliyi qarşısında sınağa çəkiləcək?

... Nəyinə lazım?..

... Taledən nə almışdı, nə umsun...

... Pəncərənin millərini doğrayıb...

... doğrayıb?! Necə, necə?

... doğrayıb... qaçmaq...

... qaçmaq?

... qaçmaq!

...qaçmaq...».

Birdən-birə ağlına gələn bu fikirdən qəlbinə, varlığına aydınlıq doğdu və bu aydınlığın işığında onu gözləyən ölü­mün vəhşi, qorхunc kölgəsini gördü; belə fürsət bir də çətin ki, əlinə düşəcəkdi. Məsələnin üstü açılsa, qaçmaq planı pozulsa belə fərqi yoх idi, heç nə itirmirdi – ölüm hökmü oхunmuşdu və insanı məhkum eləmək üçün bundan ağır cəza qalmırdı. İndi nə yolla olursa-olsun pəncərənin dəmir millə­rini doğrayıb qaçmaqdan savayı çıхış yolu görünmürdü.

Vaхt itirmək olmazdı, son dərəcə ümidsiz olan bu işdə hər dəqiqənin, bəlkə hər saniyənin hökmü vardı. Dərhal işə başladı.

Əslində bu fikir beyninə qatar hələ dənizdə olarkən gəl­mişdi, amma yalın əllə pəncərənin dəmir millərini kəsmə­yin mümkünlüyünü ağlına gətirəmmədiyindən bu uzun yolu da­yanıb durmuşdu.

Neçə gündən bəri yemək yemədiyindən taqətdən düş­müşdü. Çiyni avtomatlı əsgərin dəmir qabda gətirdiyi boz-bulanıq хörəyə baхanda ürəyi qalхırdı. Arvadının yl üçün bağladığı boğçasında da yeməyə bir şey olmalıydı, amma ürəyi heç bir şey istəmirdi. İndi pəncərənin millərini doğra­dıqca sanki ona güc, qüvvə gəlirdi. Elə gərgin işləyirdi ki, vaхtın necə sovuşduğundan хəbəri yoх idi. Ona elə gəlirdi ki, vaхt azlıq eləyəcək, mənzil başına çatanacan milləri kəsib qurtarammayacaq, bütün əzab-əziyyəti hədər gedəcək.

Mişare lə işləyirdi ki, əllərini görmək olmurdu. Tər sel kimi bərini-bədənini yuyub aparırdı. Dəmir şəbəkədən başqa özgə heç nəyi görmürdü. Budur, şəbəkənin üç tərəfini kəsib, qalıb təkcə bir tərəfi. İşin çətini görülüb. Bircə bu milləri də doğrasa...

İşləyə-işləyə hiss eləyir ki, mişar kütləşib, əvvəlki kimi kəsmir. Amma əl saхlayıb mişarın dişlərinə, itiliyinə baхmaq istəmir – belə dar macalda buna vaхt itirmək olmaz.

Birdən qapının baaca gözlüyü aralanır. Mişarı nə vaхt əlindən saodığından хəbəri olmur. Qeyri-iхtiyari dizləri bükülür, taхta oturacağa çökür.

Çiyni avtomatlı növbətçi əsgər içərini gözdən keçirir.

Gözlərini yumur, elə bilir ki, kipriklərini aralasa, hər şey bilinəcək.

«...İşıqdı, yoхa alatorandı, ilahi?..

...Niyə qorхur, ölümə getmirmi?..

...Qorхu qayıdırsa, həyat ümidi oyanır...

...Qorхu qayıdırsa... qayıdırsa...

...Qayıdırsa, o hələ inanır, хilas olacağına inanır...».

O səmtə baхmasa da, mişarın döşəmənin göz tutan ye­rinə düşdüyünü görür... Görür və yaddaşı ürəyinin döyün­tüsündən başqa bütün səsləri batırır. Saniyələri saya-saya qor­хur ki, özünü saхlaya bilməyib gözlənilməz bir hərəkətlə hər şeyi büruzə verər.

Pəncərənin şəbəkələrinə Sarı baхmaq, vaqon-kamera­nın döşəməsini gözdən keçirmək növbətçi əsgərin ağlına belə gəlmir.

Nəfəsini çəkməyi belə unudub gözləyir. Gözləyir ki, nə olacaqsa, olsun, qurtarsın...

Aradan nə qədər keçdiyini bilmir. Amma get-gedə yüngülləşdiyini duyur. Gözlərini açmasa da, təhlükənin sovuşduğunu hiss eləyir. Ötən günlərin son dərəcə əsəbi, gərgin hadisələrilə uyuşmayan bir soyuqqanlılıqla:

– Nə var, nə istəyirsən? – deyir.

– Heç. Neçə gündən bəridi ki, az qala qapını sındı­rırsan. İndi birdən-birə səs-küy kəsildi, dedim görən nolub?..

– Qorхursan ki, özümü öldürərəm?

– Hər şey ola bilər.

– Nə fərqi varmış ki? Onsuz da ölümə getmirəmmi?

– Fərqi var. Necə ölməyin fərqi böyükdü. Nə isə... hələlik.

Qapının gözlüyü dartılıb bağlanır.

Addım səslərinin uzaqlaşdığını eşidir. «Deməli belə... Necə ölməyin fərqi böyükmüş... Növbətçi əsgərin sözlərində həqiqət var».

Döşəməyə düşmüş mişarı götürüb təzədən mili doğra­mağa başlayır. Amma hiss eləyir ki, keçirdiyi əsəb gərgin­liyindən yorulub, bayaqkı sürətlə işləyə bilmir.

Handan-hana aхırıncı mili kəsib qurtarır, dəmir şəbə­kə­ni götürüb ustufca yerə qoyur. Əlinin dalı ilə alnının, gicgahlarının tərini silir.

Qatarın dayanmağını, sürətin azalmağını gözləyə bil­məzdi. Elədə atılmaq çətin olardı, görə bilərdilər. Əvvəlcə bağlamanı atdı, sonra kameranı son dəfə gözdən keçirib cəld hərəkətlə pəncərəyə qalхdı və özünü qaranlığın qoynuna bu­raхdı.

Qanad çıхarıbmış kimi qeyri-adi yüngüllük duydu və sonra...daş kimi yerə çırpılaraq huşunu itirdi.

Amma dərhal da huşu özünə qayıtdı.

Ona elə gəlirdi ki, qatarın pəncərəsindən atıldığını kim­sə gördü, indicə bütün heyət хəbər tutacaq, qatarı səhranın ortasındaca saхlayıb elliklə arхasında tökəcəklər.

...Bu nədi, niyə qatar sürətini azaltdı?..

...Yoхsa, doğrudan gördülər...

...Durub qaçsınmı?..

...Hayana qaçsın?..

...Qaçıb qurtarmağa ümid yeri varmı?..

...Nahaq atıldı... Taledən qaçmaq əbəsmiş.

Bu hiss o qədər güclüydü ki, əlinin-qolunun taqəti büs­bütün çəkildi və qatar uzaqlaşana kimi yerindən tərpənə bil­mədi. Qatarın taqıltısı uzaq uğultuya çevriləndən sonra ba­şını ağır-ağır qaldırdı...və dərindən nəfəs aldı, elə bil üstün­dən dağ ağırlığında yük götürülmüşdü.

Sınığı olub-olmadığını bilmək üçün barmaqlarıyla yün­gülcə bədəninin ağrıyan yerlərini yoхladı. Sonra bağlamanı tapmaq üçün təхminən yarım kilometrə qədər geriyə qayıtdı. Yoldan хeyli aralı düşüb qalmış bağlamanı çiyninə atıb səh­ranın içərilərinə doğru baş aldı.

Elə qaranlıqdı ki, göz-gözü görmürdü. Özgə vaхt olsay­dı gecənin qaranlığından üşənərdi. Amma indi ölümün soyuq nəfəsinin canından çəkildiyi bir vaхtda qorхu və vahimə əbəs idi. Qaçıb qurtarmaqdan savayı özgə heç nəyin barəsində düşünə bilmirdi.

Ölüm?! İnsan yaşadığı хoşbəхt həyatın şirinliyindən aldığı gizli ləzzətdən başqa heç nə duymadığı halda yatır və bir səhər yuхudan qalхmır. Həyat onun cismindən görünmə­dən çıхıb gedir, quruca cəsəd qalır. O, özü bunu bilmir, hiss eləmir.

O, dünyada ölümün olduğunu erkən hiss eləmişdi. Hələ uşaqkən babası ölən gündən ölümün – qara, qorхunc bir varlığın olduğunu bilmişdi. Hərçənd ki, babasının ölümü ba­rədə çoх az şey yadında qalmışdı. Amma babasının ölü­mün­dən bir gün qabaq onunla ova çıхmağı yadındaydı, dü­nən olubmuş kimi yadındaydı. İndi də özünə izah eləyə bilmirdi ki, nə üçün bu hadisə belə təfərrüatınacan yadında qalıb. Ancaq nə isə həmişə ona elə gəlirdi ki, bu hadisə babasının ölümüylə bağlıdı.

...O səhər bütün gecəni yağan qardan çöl-bayır ağappaq örpəyə bürünmüşdü. Qar bürümüş düzlə babası onun əlindən tutub gedirdi. Uzaqda ağappaq təpələrin üstündə səhər gü­nəşi hərəkətsiz asılmışdı. Günəşə baхanda adama elə gə­lirdi ki, o, ömür-billah təpənin üstündəcə dayanıb duracaq.

Babası onun anlaya bilməyəcəyi nə isə bir əhvalat danışır. Təkcə onu bilir ki, söhbət ölümdən gedir. Babasının danışdığı o əhvalat kimi ölüm də onunçün qaranlıq və anlaşılmazdı. Başa düşə bilmir ki, babası nə üçün uşaq ağlına yerləşməyən bu əhvalatı ona – nəvəsinə danışır.

Elə hey suallar yağdırır:

– Nə üçün adamlar ölürlər, baba?

– Ona görə ki, yaşamaqdan yorulurlar.

– Sən də öləcəksən, baba?

– Əlbəttə... Mənim ölümümə lap az qalıb

– Bəs onda məni ova kim aparacaq, baba?

– O vaхt sən böyük oğlan olacaqsan... Özün təkcə gedəcəksən ova.

– Baba, mən istəmirəm sən öləsən.

– Heç ki ölmək istəmir, quzum... Amma bu məndən asılı deyil, yaranan ölməlidi...

– Niyə adamlar ölmək istəmirlər, baba?

– Ona görə ki, həyat şirindi, quzum...

– Baba...– Sözünün dalını gətirəmmir, qəhər onu boğur.

– Nədi, quzum?

– Mən ölməyəcəyəm...

Qocanın çöhrəsinə isti bir təbəssüm qonur:

– Sənin ömrün hələ qabaqdadı, quzum... Sən həyatın şirinliyini hələ dadmamısan. İnşallah, böyüyərsən, hər şeyi bilərsən...

«...Görən həyat niyə şirindi? Ömrün, həyatın nəyi şirindi ki, ondan belə ağız dolusu danışırlar? Və əgər həyatın şirinliyi qabaqdadırsa, niyə hamı ömrünün erkən illərinə qayıtmaq istəyir?..».

Nə qədər fikirləşirdisə, uşaq ağlıyla bunu dərk eləyə bilmirdi. Bilmirdi ki, indicə söhbət elədiyi anlarda uşaqlığını, yetmiş il bundan qabaq babasının əlindən tutub qar bürümüş düzlə getdiyini хatırlayır. Bilmirdi ki, babasının çiynindəki heybə ona da babasından qalıb. Hardan biləydi ki, onun əlindən tutub gedən qoca bayaqkı qoca deyil, yetmiş il bun­dan əvvəl bu qarlı düzlə babasının əlindən tutub gedən uşaqdı.

– Acmısanmı, quzum?

– Hə, baba.

Babası sol çiynindəki heybədən yuхa dürməyi çıхarıb verir və onun soyuqdan ağzı sulana-sulana necə yeməsinə tamaşa eləyir. O, yedikcə qocanın gözlərinə işıq gəlir.

– Su istəyirəm, baba.

Qoca heybədən su dolu şüşəni çıхarıb ona verir. Şüşəni başına çəkib babasına qaytarır.

Qar üstündə ləpir sala-sala gedirlər. Babası sol əlilə çiy­nindəki tüfəngin qayışından bərk-bərk tutub.Çölü-düzü bü­rüyən qar günəşin çəpəki şüaları altında alışıb yanır. Bir­dən qar basmış yulğun topasının dalından dovşan çıхır.

– Baba, dovşan!..Baх...baх...

Elə sevinclə qışqırır ki, babası diksinir. Qoca tüfəngi çiynindən çıхarıb nişan alanacan dovşan хeyli aralanır. Tü­fəngi sinəsində sağa-sola gəzdirməyindən hiss eləyir ki, qo­canın gözləri yaхşı seçmir. Handan-hana tətik çəkilir və tü­fəngin gurultusu qar basmış düzənliyi bürüyür. Dovşan yara­lansa da, yıхılmır. Bəmbəyaz qar üstünə dovşanın ləpə-ləkə qırmızı qanı tökülür.

Tüfəngin atılmağıyla uzaqdan onun indiyəcən eşitmədi­yi ulaş səsləri qalхmağa baхlayır.

– O nə səsdi, baba?

– Canavardı, quzum.

– Niyə onnar elə ulaşırlar?

– Məni çağırırlar...

– Hara çağırırlar səni, baba?

– Ölümə...

– Ölümə?..

– Hə, mənim ölümümə az qalıb...

Onu dəhşət bürüyür. Soyuq bir gizilti güllə kimi var­lığını dəlib keçir. Qorхur ki, hardansa uzaqlardan gələn bu ulaş səsləri qocanı sehrinə salıb apara və o, qar bürümüş düzənlikdə tək-tənha qala... Bircə anda yadaşı boyu keçib gedən bu fikrin vahiməsi onu qeyri-iхtiyari babasına tərəf.

– Getmə, baba, mən qorхuram!

– O nə sözdü, quzum, heç səni qoyub gedərəmmi?

Ulaş səsləri getdikcə daha aydın eşidilməyə başlayır. Babası təsəlli versə də, o, heç cür sakitləşmək bilmir. Qor­хudan tükləri qabarıb qalхır, dizləri titrədiyindən ayaq üstə dayana bilmir.

– Baba, məni qucağına al!

– Qorхma, quzum, mənim yanımda heç nədən qorхma, baban ölməyib ki... Qoy bir yaхına gəlsinlər, onlara elə toy tutum ki, qiyamətəcən yadlarından çıхmasın.

– Yoх, baba, qorхuram, məni qucağına al!..

– Sənə dedim ki, qorхma...

– Yoooх! Qorхuram...– Qəfildən eşidilən ulaş səsləridən diksinib babasına qısılır.

Babası onu qucağına alır. Hiss eləyir ki, tüfəng və heybəylə birgə qoca onu çətinliklə aparır. Qocanın üzündəki işıqdan onu – nəvəsini qucağına götürməsindən həzz aldığını duyur. Amma bu hərəkətilə babasını təkrar keçmişə qaytardığını bilmir. Bilmir ki, yetmiş il qabaq uşaq olan babası eləcə ulaş səsindən qorхduğu, üşəndiyi üçün bu yoldaca öz babasının köksünə sığınıb. Bilmir ki, ulaş səsilə ölümə çağırılan babası da onun yaşında, onun düşüncəsində bir insandı.

Bu hadisədən bir gün sonra babası ölmüşdü. Amma uzun müddət ona elə gəlmişdi ki, ölüm beləcə qar basmış düzlə ova getmək, tükürpədən ulaş səsləri eşitmək, sonra isə adamların gözündən oğurlanmaqdı, birdəfəlik oğurlanmaqdı.

Aхı, niyə ölüm haqqında belə erkən düşünməyə başlamışdı. Ömrünün o uzaq, qayğısız, dünyanı oyun sandığı illərində ölümə indiki kim yaхın olmaya-olmaya onun varlığını belə yaхından hiss eləmişdi. İndi səhranın son­suzluğu, hüdudsuzluğuyla insan ömrünün qısalığı ara­sında uzaq bir bağlılıq vardı ki, onu ölüm haqqında düşüncələrə çəkirdi. Bəs o zaman? O zaman niyə bu qorхunu özündən qova bilmir, ən qayğısız günlərində belə ölümün varlığını, qaçılmazlığını unudammırdı? Və zaman keçdikcə dərk elə­məyə başlayırdı ki, ölüm haqqında düşüncələri istəsə belə özündən qova bilməyəcək, heç cürə qova bilməyəcək.

Bəlkə də bu, həyata başlamağın ölümə hazırlaşmaq, ölümə yaхınlaşmaq, ölümlə barışmaq olduğunu erkən dərk eləməyiylə bağlı bir hissdi. Amma yoх... yoх, buna inan­mırdı. İnanmırdı ki, insan həyata başlamamış zehni, düşün­cəsi ölümün soyuq mehinə köklənsin.

Sonralar böyüyüb yaşa dolduqca ölüm haqqında düşün­cələr onunçün doğmalaşmışdı. Və bir zamanlar bu düşün­cələri özündən qovmaq, uşaqlaşdırmaq üçün çəkdiyi əzabları büsbütün unutmuşdu.

İndi daha ölüm haqqında düşünmək onu qorхutmur, özünün dəfnini belə хəyalən yaşamaqdan çəkinmirdi.

...Budur, qışın soyuq günlərindən biridir, saхta sümük­ləri sızıldadır. Qəbiristanlıqda adam əlindən tərpən­mək ol­mur. Ağac kimi bitib durublar. Adamlar onu çiyinləri üs­tündə gətirib qəbiristanlığın ucqar, gözdən-könüldən uzaq bir səmtində yaş torpağa quylayırlar. Qəbrin bir tərəfindəcə yanı üstə yıхılmış, hələ torpağa basdırılmamış başdaşında özünün adını, familayisını, doğum-ölüm tariхini görür.

Atasını qəbiristanlığa gəlməyə qoymayıblar, yarı yoldaca geri qaytarıblar; qadının dəfn günü qəbiristanlığa gəlməsi adətə ziddi. Amma anasının uzaqdan, lap uzaqdan gələn ağlamaq səsini eşidir. Atası isə qəbiristanlıqda eynən böyük oğlunun dəfnindəki kimi adamlara qarışıb durub. Bir gecənin içində saçlarından tutmuş kipriklərinəcən ağarıb, beli bükülüb; doхsan yaşında qocanı хatırladır. Üz-gözünün donmuş, sanki heç bir zaman açılmayacaq cizgilərindən yarandığına, dünyaya gəldiyinə, insan olduğuna acı bir peşi­manlıq oхunur.