Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

HİNDİSTANLA PAKİSTANIN KEŞMİRӘ OLAN MÜNASİBӘTLӘRİNİN MÜQAYİSӘSİ

Bir qədər əvvəl qeyd etdik ki, Hindistanla Pakistan dövlətlərinin hər biri özünə məxsus geopolitik baxışa əsaslanaraq, məntəqədə yerləşən Keşmir əyalətinə xüsusi diqqət yetirmiş və onlardan hər biri öz maraqlarını qoruyaraq, onun ölkənin müqəddəratına böyük tə᾽sir göstərəcəyini hesab etmişlər. Buradan belə bir sual meydana çıxır. Hər iki ölkə öz maraqlarını qoruyub qarşısına qoyduğu məqsədə çatmaq istəyir. Bəs Keşmirdə baş verən cərəyanlardan necə, onlardan hansı biri daha çox mütəəssir olur?

Bu suala cavab tapmaq üçün hər iki ölkənin Keşmirə olan münasibətlərinə nəzər salmaq lazımdır. Məntəqədə yerləşən hər iki rəqib ölkə, yə᾽ni istər Pakistan olsun, istərsə də Hindistan, Keşmir yüksəkliyinə yiyələnməyi, paytaxt və ətraf şəhərlərə nəzarət və bunun üçün tərəf müqabilinin məntəqədə özünə yer etməsini, milli təhlükəsizliyi üçün ciddi təhlükə hesab edir. Hər iki ölkə oxşar vəziyyətə malik olsa da, Pakistan Hindistanla müqaisədə daha çox zərər çəkir. Әvvəla ona görə ki, Pakistanın paytaxtı Hindistan paytaxtı ilə müqaisədə Keşmirə daha yaxındır. Bununla yanaşı, Pakistanın böyük və əhalisi çox olan şəhərlərindən biri olan Pəncabın Keşmirə yaxın olması, şəraiti daha da gərginləşdirir. Әslində Pakistanın Islamabad, Lahur, Ravilpendi, Feysəlabad, Sahilval, Siyalkut, Pişəvər, Gəçərat və sair böyük şəhərləri, rəqib qüdrət tərəfindən təhdid olunur. Bunun üçün də Pakistan Hindistanla müqaisədə, Keşmir məntəqəsində daha çox zərər çəkməli olur. Milli təhlükəsizliyin tə᾽min olunması, onu Keşmir məsələlərinə daha çox diqqət yetirməyə vadar edir.

Pakistanın su ehtiyaclarını tə᾽min etmək üçün Keşmirə olan ehtiyac və su asılılığı tamamilə göz qabağındadır. Bir haldakı, Hindistan bir o qədər də bu məntəqəyə ehtiyac duymur. Məhz bu səbəbdən, milli təhlükəsizliyi və su ehtiyaclarını tə᾽min etmək baxımından Islamabad üçün olduqca zəruridir və oranın rəqib qüdrət tərəfindən nəzarət olunması tək milli təhlükəsizliyi, ictimaiyyət və iqtisadiyyatı deyil, bəlkə onun siyasi müstəqilliyini də ciddi təhlükə ilə qarşı-qarşıya qoymuş olur. Beləliklə, Pakistan Hindistan dövlətindən asılı vəziyyətə düşmüş olur.

Keşmir, özünməxsus tipoqrafiq bərabərliyə malik olan bir məntəqədir. Pəncab düzənlikləri ilə eyni xüsusiyyətə malik olsa da, özünə xas olan bə᾽zi xüsusiyyətlərlə onlardan fərqlənməli olur. Su qovşaqlarının quruluşu bundan xəbər verir. Məhz bu səbəbdən, Pəncab və Pakistandan Keşmirə gəlmək, Hindistanın şimal tərəfindən qat-qat asandır. Bütün bunlarla yanaşı, Pakistanla Keşmir arasında olan yollar daha çoxdur. (Belə ki, Pakistanla Keşmir arasında yeddi, Hindistanla Keşmir arasında isə yalnız bir gediş-gəliş yolu vardır). Bütün bunlara səbəb olan isə, Pəncabla Keşmir arasında cərəyanda olan çay, onun çox şaxəli qolları və dərələrdir. Məhz belə bir təbii şərait iki məntəqə arasındakı əlaqələri asanlaşaraq, daha da genişlənməsinə səbəb olmuşdur. Bir haldakı, Hindistan tərəfindən bu məntəqəyə yol tapmaq üçün sıldırım qayalardan keçməli və məntəqəni bir-biri ilə birləşdirəcək yollar salınmalıdır. Başqa sözlə desək, Keşmirlə Pakistan arasında olan topoqrafik oxşarlıqlar Keşmirlə Hindistanla müqaisədə olduqca çoxdur. Bir sözlə, məntəqəyə Pakistanla rəqib olan hər hansı bir ölkənin, o cümlədən Hindistanın nəzarət etməsi onun milli təhlükəsizliyini ciddi təhlükə ilə qarşı-qarşıya qoymuş olur. Çünki, rəqib ölkənin çay və yollara üz tutması, Paksitanın milli təhlükəsizliyi və strateji məntəqələri üçün daha da ciddi təhlükə yaradır.

Әrazi yaxınlığı ilə yanaşı, Pakistan Keşmirlə hələ qədim zamanlarda ticarət əlaqələri saxlamış, dini, ictimai və mədəni baxımdan bir-birləri ilə sıx oxşarlıqlara malik olmuşlar. Bir haldakı Hindistan belə bir şəraitə malik deyildir. Әhalinin 80%-nin müsəlman olması və Pakistanla yaradılan sıx ictimai əlaqələr inkar olunmaz bir həqiqətdir. Pakistana hakim olan siyasi quruluş, ona məsələsinə dair e᾽tinasız qalıb müsəlmanların hüquqlarını müdafiə etməyə icazə vermir. Cari ildə Pakistan əhalisinin müxtəlif şəhərlərdə Keşmir müsəlmanlarının müdafiə və haqlarının pozulmasına dair keçirdikləri e᾽tiraz aksiyalarını buna misal çəkmək olar.

Hər iki dövlətin Keşmirə qarşı olan münasibətlərinin müqaisəsindən belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, Hindistan göstərdiyi təhdidlərdən savayı, Keşmirdə heç bir mənafe iddiası edə bilməz. Görə biləcəyi iş yalnız bundan ibarətdir ki, məntəqəyə olan nəzarətini gücləndirib, Pakistan dövlətinin siyasətini öz tə᾽siri altına almış olsun. Bir haldakı, Pakistan dövləti öz milli təhlükəsizliyini qorumaq üçün Keşmirə geostrateji ehtiyac duyur və bütün bunlarla yanaşı, məntəqənin siyasi müstəqilliyinə, çaylardan düzgün istifadəyə və özü ilə eyni əqidədə olan müsəlman əhalisinin çətinliklərinə xüsusi diqqət yetirir. Çünki qeyd etdiyimiz kimi, Keşmir məsələsində Hindistanla müqaisədə olduqca böyük zərər və xəsarətlər görür.