İnanç-ahlak iLİŞKİSİ bağlaminda iman, İSLÂm ve ihsan kavramlari
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 133 -----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- ilginçtir ve İbn Teymiye’nin derin semantik dil görüşünden kaynaklanmaktadır. Eğer diğer İslam kelamcıları da İbn Teymiye gibi iman ve İslam kavramları karşısında, böyle esnek ve dinamik bir tavır takınmış olsalardı, amelin iman ile ilgisi ve dinin ahlakî boyutu bu denli sorunlu hale gelmeyebilirdi. 105
Bu üç kavramın ahlak boyutu, imanın tasdik manasına gelmesi ile yakından ilişkilidir. Ehl-i Sünnet kelamcılarına göre imanın esası kalbin tasdikinden ibarettir. Tasdikin mahiyeti de haberin ve haber verenin doğruluğunu kabul etmektir. Neye nasıl ve niçin inanıldığının bilinmesi yönünden imanın oluşumunda bilgi unsuru önemli olmakla birlikte, bilinen şeyin imana dönüşebilmesi için de onun his ve kalp yoluyla benimsenmesi gerekir. Tasdikin mantıkta kullanılan bir terim olarak ‚zihnin bir hükme varması‛ şeklinde tanımlandığı dikkate alınırsa onun mantıkî anlamıyla dindeki imanı karşılamakta yeterli olmadığı görülür. Zira mantıkta dış dünya ile ilgili önermeleri doğrulamak bir tasdikse de iman değildir. Çünkü imanın gayb, ahlak, derûnî, ferdî ve sosyal hayatla ilgili boyutları bulunmaktadır. 106
islam ve
ihsan kavramlarının kelâmî açıdan
temellendirilmesi için ele alınan Cibril hadisinin muhtevasına bütüncül bir yaklaşımla bakıldığında, iman, Hz. Peygamber’in dilinden inanılması gereken hususlara inanmak; İslam, teorik olarak inanılanları pratik olarak hayata taşımak, ihsan ise, teorik olarak inanılan, pratik olarak da uygulanan amelleri bir temsiliyet ruhuyla eda etmenin adı olarak tanımlanmıştır. Hz. Peygamber (sav) böylece bir Müslüman’ın hem bütün inanılacak hususlara samimi olarak inanması, sadece kalben inanmakla yetinmemesi, bütün dini görevlerini yapması ve Allah’a ibadetini gafletle değil, bütün dikkatiyle Allah’ın huzurunda bulunduğunu unutmadan yapması gerektiğini bildirerek bunların
105 Izutsu, İslam Düşüncesinde İman Kavramı, s. 77. 106 Mustafa Sinanoğlu, ‚İman‛, DİA, İstanbul 2000, XXII, 213. 134 | İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- tümünün din olduğunu bildirmek istemiştir. Burada önemli olan dinin her yönü ile yaşanmasıdır. Nitekim Hz. Peygamber, bu soruları soran kişinin Cebrail olduğunu, Müslümanlara dinlerini öğretmeye geldiğini haber veriyor. Bu hadis
bize, İslam’ın kalpte hapsedilmesinin doğru olmadığını, kalpteki imanın ibadet ve amellerle ortaya çıkması gerektiğini, ibadette ihlâsın ve ihsanın şart olduğunu ve sonuç olarak, bunların hepsinin bir bütün teşkil ederek dini meydana getirdiğini anlatmaktadır. 107
Cibril hadisiyle oluşturulan İslamî kimliğin bu üç kavramdan bağımsız teşekkül edemeyeceği açıktır. Bu kavramların birbirleriyle olan sıkı ilişkisinin bir tarafa bırakılarak, tekil kavramlar üzerinden yürütülen ve daha çok imanın aslına yönelik olan kelâmî tartışmalar, farklı kelam okullarının oluşmasına ve bu üç kavram arasındaki kapsam alanlarının daralıp genişlemesine neden olmuştur. Şöyle ki, imansız müslümanlık münafıklığı, teslimiyetsiz iman fasıklığı ve ihsansız müslümanlık da riyakârlığı beraberinde getirmiştir. İmanın kemaline yönelik çalışmaların yetersizliği de buna sebebiyet vermiş olabilir. İmanın kişiyi motive eden, davranışlarının norma dönüşmesini sağlayan çok önemli bir yeri vardır. Kavramsal açıdan imanla amel farklı olmakla birlikte, pratikte imanla amelin ayrı değerlendirilmesi Kur’an açısından kesinlikle savunulamaz. Olgun bir iman, bireyin tüm benliğini saracağı için amelleri gerektirecek ve dolayısıyla amel imanın direkt izdüşümü olacaktır. Bu yönüyle kâmil anlamda bir iman, amelleri de içerecektir. 108
birbirinden bağımsız ya da ikili bir yapı ile temellendirilmeye çalışılması, başta iman-amel ilişkisi olmak üzere çoğu iman endeksli olan bazı kelâmî problemleri beraberinde getirmiştir. Daha önce de
107 Osman Karadeniz, ‚İman-Amel İlişkisi ve Büyük Günah (Kebire) Etrafındaki Tartışmalar‛, Kelam, (ed.: Şaban Ali Düzgün) Grafiker Yay., Ankara 2012, s. 301. 108
Recep Ardoğan, ‚Kelâmî Açıdan İmanın Mahiyeti ve Din Özgürlüğünün Muhtevası‛, Diyanet İlmî Dergi, c: 41, s:1, Ocak-Şubat-Mart 2005, ss. 64-67. Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 135 -----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- ifade edildiği gibi Ehl-i Sünnet’e göre dil ile ikrar imanın hakikatine dâhil olmadığı gibi, amel de imanın hakikatine dâhil olmayıp imandan cüz, parça, kısım değildir. Ancak iman, gaye ve hedefi bakımından mücerret bir itikattan ibaret, ameli değerlerden yoksun vicdanî bir iş de değildir. 109
Başlangıçta işin aslı bu iken ve var olan ihtilaflar daha çok kavramların lafzî yönüne dönük iken, daha sonraki süreçte siyasî mülahazalar ekollerin yönünü belirlemede en önemli etken halini almıştır. Örneğin Hz. Ali’ye karşı tavır takınan Haricîler, büyük günah işleyeni kâfir addederken, siyasî mülahazaların dışında kalmayı tercih edip, çekimser tavır takınan Mürcie, 110
böyleleri için hükmü askıya alıp, işi Allah’a havale etmeyi tercih etmiştir. Tarihî süreç içerisinde kavramların siyasî muhtevalarından soyutlanıp, tamamıyla teolojik bir kavram haline dönüştükleri de müşahede edilmektedir. Siyasî ve ideolojik temayüllerin ilmî idrake galebe çaldığı dönemlerde bu kavramların nasıl da bir tehdit unsuru haline geldiklerinin en önemli kanıtlarından birini; Mutezilî iman anlayışını özetleyen Taftazânî’nin şu sözlerinde görmek mümkündür: ‚Mutezilî iman tasavvurunda taat fiilleri, imanın özünün öylesine bir direğini teşkil eder ki, her kim bunları ihmal ederse, mümin değildir.‛ 111
İmanın ameller üzerindeki bu güçlü vurgusunun Mutezilîler arasında Vaîdiyye yahut tehditçiler diye bilinen bir grubun ortaya çıkmasına neden olduğu bilinmektedir. Kimi fırkalar imanı amelin arkasına koyarken, kimileri de ameli imanın arkasında hayati bir unsur değil de zaid bir cüz olarak görmüşlerdir. Ve her ne hikmetse tarihi süreç içerisinde hep bu uçta yer alanların görüşleri ötekilerin görüşü olmuş ve onun karşısında bir başka uç olan anti tezlerle reddiyeler yazılmıştır. Fırkalar arası bir
109 Şerafettin Gölcük- Süleyman Toprak, Kelam, Tekin Kitabevi, Konya 2012, s. 131. 110
Izutsu, İslam Düşüncesinde İman Kavramı, s. 105. 111
Taftazânî, Şerhu’l-Mekâsıd, s. 123. Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|