İnanç-ahlak iLİŞKİSİ bağlaminda iman, İSLÂm ve ihsan kavramlari
| İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.3. İhsan-Ahlak ilişkisi
136 | İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- konuma sahip olanların görüşleri de hep entellektüel mahfillerde saklı kalmıştır. Örneğin Mutezîlî bir düşünür olan Zemahşerî’nin ‚Gerçek iman kişinin hakikatten emin olması, sonra iç itikadını dil ile ifade etmesi ve sonra onu ameli ile teyit etmesinden ibarettir. İç itikadı olmayan kişi, dili ile istediği kadar şahadette bulunsa da hayırlı işler işlese de münafıktır. Lisanen ikrar etmeyen, kâfir; fiilen işlemeyen de fasıktır‛ 112
görüşü Mutezilî ekol tarafından çok iltifat görmemiştir. 3.3. İhsan-Ahlak ilişkisi İhsan kavramı ve muhtevası daha çok Mutezile ve Ehl-i Sünnet arasında tartışma konusu olmuştur. Bu tartışmada adalet ilkesini öne çıkaran Mutezile, bir yandan Allah’ın ahlakî kemalini her türlü şaibeden uzak tutmak, diğer taraftan ise insanın sorumluluğunu ahlaki bir zemine oturtmak isterler. 113 Eş’ariler Allah’ın iradesini her türlü sınırlamanın ötesinde gören bir yol takip etmiştir. 114
Matürîdîler ise, insan aklının ahlaki değerleri kavrayacak güçte olduğunu ve güç yetirilemeyenle kulun mükellef tutulmasını aklen, hikmet açısından abes ve saçma kabul ederek bu konuda Mutezile’ye yakın bir görüş sergilemişlerdir. 115
Bu meselede Ehl-i Sünnet’in görüşlerini benimseyen tasavvuf ehli ise konuyu asıl Allah-kul münasebetinin ahlakî boyutu açısından ele almıştır. İnsana nisbet edildiği ayet ve hadislerde ihsan kavramı iki bağlamda kullanılır: a- ‚Yaptığını güzel yapmak‛ şeklinde özetlenen anlamına uygun olarak, kulun Allah’a karşı hissettiği derin saygı, bağlılık ve itaat ruhunu ve bu ruh halinin ürünü olan iyi davranışları kapsar. Nitekim Cibril hadisinde ihsan Allah Resulü tarafından şu şekilde tanımlanmıştır: ‚İhsan, Allah’ı görür gibi ibadet etmendir; çünkü sen O’nu
112
Zemahşerî, Keşşâf, I, 132. 113
Kadı Abdulcebbar, el-Muğnî, Kahire 1962, I, 177-178, II, 132. 114
Cüveynî , İmamu’l-Haremeyn, el-İrşâd, Beyrut 1985, ss. 203-205. 115
Matürîdî, Ebû Mansur, Kitabu’t-Tevhid, ss. 351-352. Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 137 -----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- görmesen de o seni görmektedir.‛ 116
Bu minvalde Fîrûzâbâdî ihsanı, imanın özü, ruhu ve kemali, dolayısıyla kulluk mertebelerinin en üstünü olduğunu belirtir. 117
b- İhsan, hilm erdeminden kaynaklanan bir anlayışla kişinin başta annesi ve babası olmak üzere diğer insanlar karşısındaki sevgiye dayalı özverili tutumunu ifade eder. 118
manasıyla ele alındığında asıl maksadı ifade etmede daha kapsayıcı bir özellik arz ettiği görülecektir. İbadetleri yerine getirme bağlamında İhsan kelimesinin keyfiyet yönünden anlamı; Bireyin Allah’a, insanlara ve diğer varlıklara karşı görevlerini yerine getirmesidir. 119
Bu kavram geniş bir perspektiften şu sınıflandırmayla ele alınır: 1- Allah’a karşı ihsan: Bu anlamdaki ihsanı, Hz. Peygamber (sav) ‚ihsan Allah’ı görüyor gibi O’na kulluk yapmandır‛ 120 şeklinde dile getirmiştir ki sonsuz kerem, kemal ve azamet sahibi yüce Allah’a karşı insanın kulluğunu O’nu görüyormuşçasına en güzel bir şekilde yapması gerektiğini ifade eder. Allah’ın her an kullarının yanında bulunduğunu, yapılan her şeyden haberdar olduğunu bilerek hayatı devam ettirme, her türlü gayr-ı ahlâkî davranışlar ve düşüncelerden uzak kalmasını sağlayacaktır. 2- İnsanlara karşı ihsan: Bireyin insanlara karşı ihsanı, daima onları dünyevî ve uhrevî mutluluk ve huzuruna yarayacak şekilde hareket etmesidir. Kur’ân, insanın kendisi dışındakilerle ilişkilerinin
116 Buharî, Tefsir, 31/2. 117 Fîrûzâbâdî, Beşâ’iru zevi’t-temyiz fî letâifi’l-Kitabi’l-Aziz, el-Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut ts., II, 465. 118
Mustafa Çağrıcı, ‚İhsan‛, DİA, XX, İstanbul 2001, s. 545.
119 Yener Öztürk, ‚Hayır ve Şerri Özetleyici Muhtevasıyla Nahl 90. Ayetin Düşündürdükleri‛, EKEV Akademi Degisi –Sosyal Bilimler-, 2005, cilt: IX, s.22, ss.92- 93. 120
Buharî, İman, 37; Müslim, İman, 1, 5; Nesâî, İman, 6; Ebû Dâvûd, Sünnet, 17; Tirmizî, İman, 4. 138 | İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013----------- huzur ve ahenk içerisinde yürümesini sağlayacak bir esas olarak belirlediği adalet prensibi üzerine ihsan şuurunu da yerleştirmeyi hedeflemiştir. Böylece istikamet ölçülerinin yanına inceliği ve letafeti de koymuştur. Mevdûdî Bu ayetteki ihsan kavramının muhtevasına cömertlik, hoşgörü, af, merhametli olma, nazik olma, bencil olmama gibi anlamlarında dâhil olduğunu belirttikten sonra, ihsan kavramını adalet kavramı ile birlikte şöyle ele alır: ‚Adalet sağlıklı ve dengeli bir toplumun temeli ise, ihsan onun mükemmele erişmesidir. Bir taraftan adalet toplumu hakların çiğnenmesi ve zulümden korurken, diğer taraftan ihsan, toplumu huzurlu ve mutlu yaşamaya değer bir hale getirir. İhsan şuurunun oluşmadığı bir toplumda, sevgi, şükran, cömertlik, fedakârlık, samimiyet ve müsamaha gibi hayatı yaşanır kılan yüce değerlerin oluşmasını sağlayan insanî nitelikler oluşamaz.‛ 121
İslâm dini inançların gerektirdiği özel durumların dışında, insana insanca muamele yapmak bakımından evrensel bir karakter arzeder. Bu ilkelerden hareket edilen ahlak anlayışına göre din, dil, ırk, milliyet farkı gözetmeksizin bütün insanlara eşit muamele yapmak, müslim ve gayr-i müslim bütün insanların haklarına saygı göstermek, onlara insanî muamele dışında hiçbir zulümde bulunmamak dinin emirleri içerisinde yer almaktadır. 122
canlılarla olan irtibatında ihsan bilinci içerisinde hareket etmesi şeklinde yorumlayabiliriz. Bu hususta Hz. Peygamber (sav) ‚Allah her şey hususunda ihsanla muameleyi yazdı (emretti). Binaenaleyh meşru olan bir katli gerçekleştirdiğinizde onu güzelce (ihsanla) yerine getiriniz. Keza
121 Mevdudî, Ebu’l-A’la, Tefhîmu’l-Kur’ân, İnsan Yayınları, İstanbul 1986, III, 48-49. 122 Hasan Küçük, Mukayeseli İslam ve Batı Felsefelerinde Sistematik Problemler, Fatih Yayınevi, İstanbul 1980, s. 529.
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|