İqtisadiyyata giriş fənni üzrə suallar və cavablar
Yüklə 221,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.İqtisadi seçim. İstehsal imkanları əyrisi. Alternativ xərjlər.
9
Tələbatların daimi ödənilməsi üçün imkanlar ölkə, cəmiyyət, ayrı-ayrı insanlarda məhz resursların olması səyəsində yaranır. Resurslar – nemətlərin yaradılması və tələbatların ödənilməsi üçün olan imkanlardır. Resurslar cürbəcürdür və müxtəlif cür təsnifləşdirilə bilər. Təbii resurslar, yəni cəmiyyətdə faydalı qazıntı ehtiyatları, kənd təsərrüfatı üçün əlverişli şərait, sərfəli coğrafi vəziyyət. İstehsal fəaliyyəti və istehlak üçün əvvəlki nəsillər tərəfindən yaradılmış və toplanmış resurslar, (maddi resurslar) yaxud mövcud müəssisələr, nəqliyyat sistemləri yaşayış evləri və s. Maddi resurslara istehsal prosesinin (əmək vasitələri və əmək predmetləri) nəticəsi olan istehsal vasitələri daxildir. Özünün təcrübə, ixtisas, təhsil səviyyəsi, eləcə də sahibkarlıq qabiliyyətləri olan insan resursları. Yuxarıda göstərilən resurs növləri tarixən daha qısa adlanırdı: torpaq, kapital, əmək və sahibkarlıq qabiliyyətləri. Maliyyə resursları cəmiyyətin istehsal prosesini həyata keçirmək üçün ayırdığı pul vəsaitləridir. Onların mənbələrinə investisiya vasitələri, qiymətli kağızlar, pul yığımları, dövlət istiqrazları daxildir. İnformasiya resursları - avtomatlaşdırılmış istehsalın fəaliyyəti və onun kompyuter texnikasının köməkliyi ilə idarə edmək üçün zəruri olan məlumatlardır. Resursların digər təsnifatı da mümkündür, məsələn, hazırki dövrdə onların istifadə edilməsi, qarşılıqlı əvəz edilməsi, tükənməzlik və qeyri-tükənməzlik imkanlarının alternativliyi üzrə və s. Lakin təsnifat tipindən asılı olmayaraq bütün resurslar ümumi cəhətə malikdir: onlar iqtisadi fəaliyyətin çıxış və əsas ilk zəminini səciyyələndirirlər: zəruri kefiyyətli və müxtəlif resursların olması nemətlərin yaradılması və deməli, tələbatların ödənilməsi üçün ilkin şərtdir. Təbii, material və əmək resursları hər bir cəmiyyətə xasdır. Bazar iqtisadiyyatı onlara maliyyə resurslarını əlavə edir. Müasir postsənaye bazar iqtisadiyyatı elmi-texniki inqilab şəraitində mühüm rol oynayan informasiya resursları mövcud ola bilməz. İqtisadi nəzəriyyədə resursların mütləq və nisbi məhdudluğu fərqləndirilir. Mütləq məhdudluq dedikdə, eyni zamanda cəmiyyət üzvlərinin bütün tələbatlarının ödənilməsi üçün istehsal resurslarının kifayət olmaması başa düşülür. Lakin tələbatlar dairəsi azaldılarsa, mütləq məhdudluq nisbi məhdudluğa çevrilir, çünki məhdud tələbatlar üçün resurslar nisbətən tükənməzdir. Mütləq məhdudluq əsasən təbii və əmək resursları üçün nisbi isə maddi , maliyyə, informasiya resursları üçün səciyyəvidir.
4.İqtisadi seçim. İstehsal imkanları əyrisi. Alternativ xərjlər. Tələbatların ödənilməsi vasitələrinin məhdudluğu zamanı tələbatların müxtəlifliyi ona gətirib çıxarır ki, əslində onların heç də hamısı və çox ehtimal ki, tam səviyyədə ödənilə bilməyəcək. Deməli, hər bir iqtisadi fəaliyyət faktiki olaraq hazırkı anda ödənilməli olan tələbatın – bütün mümkün olanlarından birinin, yaxud bir neçəsinin seçilməsi deməkdir. Eyni zamanda artan tələbatların ödənilməsi möcud resurs texnologiyalarla məhdudlaşır. Bu o deməkdir ki, iqtisadi qərarların qəbul edilməsi problemi, əslində iqtisadi fəaliyyətlərin alternativ variantlarından birini seçmə problemidir. Bu, yalnız o halda yaranır ki, indiki iqtisadi subyekt üçün nəinki real imkan, həm də alternativ variantlar arasında seçmək zərurəti mövcud olur.
Eyni zamanda həmin fəaliyyət hazırki vəziyyətdə bütün yerdə qalan tələbatların ödənilməsindən imtina etmək deməkdir. Bununla yanaşı hər bir iqtisadi fəaliyyət 10
məhdud resursların ehtiyatlarının müəyyən hissəsinin sərfi və deməli, yerdə qalan tələbatların ödənilmə imkanlarının ixtisarı deməkdir. Deməli, müəyyən tələbatların ödənilməsinə resursların müəyyən miqdarının ayrılması bu resursların digər tələbatların edənilməsi üçün istifadə edilməsindən imtina ilə və həm də mövcud tələbatların ödənilməsinin bəzi məhdudiyyətləri ilə əlaqədardır. Beləliklə, seçmə probleminin əks tərəfi qənaət və səmərəlilik – hazırkı iqtisadi subyektin digər tələbatlarının ödənilməsi imkanının təmin edilməsi ilə mövcud tələbatın ödənilməsinə vəsaitin məhdud və düşünülmüş şəkildə ayrılması problemidir. Variantlardan birini seçərək, biz faktiki olaraq digər (alternativ), daha yaxşı variantdan imtina edirik. Ona görə də seçim həmişə müəyyən qurbanlarla bağlıdır ki, bunlarda alternativ xərclər adlandırılır. Alternativ xərclər – mövcud resursun istifadə edilmə imkanlarının seçimi nəticəsində rədd edilənlərdən ən dəyərlisinin qiymətləndirilməsidir. Rədd edilən variantın subyektiv qiymətləndirilməsi şəklində çıxış edərək, alternativ xərclər yalnız seçimi həyata keçirən şəxsin şüurunda mövcud olur. Onlar – dəyərdir ki,onu daha böyük dəyərə görə qurban vermişlər. Alternativ xərclər yalnız seçim anında mövcud olur və bu seçimin həyata keçirilməsindən sonra yox olurlar. Bununla əlaqədar olaraq onlar seçim nəticəsində yarana bilən xərclər deyil, seçimi şərtləndirən xərclərdir. Alternativlik prinsipinin təzahür edilməsinin və bununla bağlı xərclərin əyani təsviri aşağıdakı şəkildə verilən istehsal imkanlarının modeli ola bilər. İqtisadiyyatı biri istehsal vasitələrini, digərisi isə – istehlak əşyalarını istehsal edən iki bölmə şəklində təsəvvür edək. Məhdud resurslara malik olaraq, iqtisadiyyat hər bir mövcud dövrdə istehsal vasitələri və istehlak əşyalarının yalnız müəyyən miqdarının buraxılışını həyata keçirə bilər. Bütün mövcud resursların tam istifadəsi zamanı onun istehsal imkanlarının sərhədləri ABCDE əyrisi ilə əks olunacaq. İstehsal imkanlarının sərhədi onların istifadə edilməsinin mövcud texnologiyaları zamanı nadirliyin iqtisadi probleminin təsviri metodu olaraq, bütün resursların tam istifadəsi şərtilə nemətlərin buraxılmasının maksimal dərəcədə nail oluna bilən həcmlərini göstərir. Əyrinin özü istehsal imkanlarının sərhədlərini əks etdirdiyi zaman, bu əyridə hər bir nöqtə istehsal edilən nemətlərin müəyyən dəstini əks etdirəcək. Hazırkı istehsal imkanları çərçivəsində istehsal edilən nemətlərin dəstləri müxtəlif ola bilər, məsələn; Y
istehsal vasitələrini və X 1 istehlak əşyalarını daxil edən D, yaxud Y 2 istehsal vasitələrini və X 2 istehlak əşyalarını əşyalarını daxil edən J. Bu və ya digər dəstin seçimi – hazırki dövrdə cəmiyyətin subyektiv üstünlüklərini əks etdirən qərardır. Ona diqqət yetirmək vacibdir ki, istehsal vasitələrinin istehsalının Y
- dən Y 2 -ə kimi artırılması yalnız istehlak əşyaları istehsalının X 1 -dən X 2 -ə kimi azaldılması şərtilə mümkündür. Başqa sözlə, istehsal vasitələri buraxılışının Y= Y 2 Y 1 qədər artırılması istehlak şeyləri buraxılışının
kimi ixtisarı ilə şərtlənmişdir ki, bunu da istehsal vasitələri buraxılışının artırılması naminə qurban vermək lazım gəlir. İstehlak şeyləri istehsalı həcminin
istehsal vasitələri buraxılışının artırılmasının alternativ xərclər kəmiyyətidir. Bu xərclər istehsal vasitələri buraxılışının artırılması ilə bağlı resursların sərf edilməsi deyil, istehlak şeylərinin həcmidir. ki, bunlar da istehsal vasitələrinin istehsalına yönəldilən resurslar hesabına istehsal edilə bilərdi.
Yüklə 221,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|