İQTİsadiyyatin və İxracin diversiFİkasiyasinin
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Həmçinin
- 2. Dövlət ehtiyacları üçün müqavilə əsasında bilavasitə fermerlərdən kənd təsərrüfatı məhsullarının alınmasını nəzərdə tutan satınalınma sistemi yaradılmayıb.
- 3. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların mineral gübrələrlə təchizatı səviyyəsi aşağı olub.
- «Aqrolizinq» ASC və digər hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarına mineral
- 5. Dövlət büdcəsindən ayrılan subsidiyaların səmərəliliyi aşağıdır
- “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”
67 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA məhsullarının istehsalına ehtiyac var. Bu isə ilk növbədə beynəlxalq standartlara uyğun fitosanitar və veterinar laboratoriya şəbəkəsi mövcudluğunu və həmin laboratoriyaların bütün regionlarda yaradılmasını və onların xidmətlərindən istifadənin bütün fermerlər üçün eyni dərəcədə əlçatan olmasını tələb edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu cür keyfiyyət şərtlərinə yalnız DTT-nin və ya AB-nin üzv ölkələrində hərtərəfli təminat və qarşılıqlı nəzarət mexanizmləri mövcuddur. Azərbaycan isə bu qurumlardan heç birinə üzv deyil. İkincisi, ölkədə ixracın hökumət tərəfindən dəstəklənməsi üçün zəruri infrastrukturun (təşkilati, hüquqi) qurulmasına ehtiyac var. Məsələn, sərhədyanı ticarət yaradılmayıb. Halbuki ən azından Rusiya, Gürcüstan və Türkiyə ilə sərhəddə ortaq kənd təsərrüfatı məhsulları bazarları təşkil oluna bilər. Ölkədə kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracını stimullaşdıran mexanizmlər formalaşdırılmayıb. Belə mexanizmlərin elementləri kimi ixrac prosedurlarının sadələşdirilməsini və sürətləndirilməsini qeyd etmək olar. Həmçinin malların ixracı üçün bürokratik əngəllər və ixracatçıların məhsullarını bahalaşdıran qeyri-rəsmi ixrac ödənişləri problem olaraq qalıb. Kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı zamanı sertifikatların (gigiyenik və uyğunluq sertifikatları, fitosaniar sertifikat və ya baytarlıq şəhadətnaməsi) hər biri üçün zəruri sənədlərin toplanması və təqdim edilməsi, sertifikatların alınması uzun müddətə, həmçinin rəsmi və qeyri-rəsmi ödənişlərə başa gəlir. Diqqəti çəkən bir məqam da bundan ibarətdir ki, məhsul ixracı zamanı eyni məhsulun müxtəlif partiyaları üçün bu sertifikatlar yenidən alınmalıdır və bütün prosedurlar təkrarlanmalıdır. Bütün zəruri sənədlərin hazır olduğu şəraitdə belə məhsulların gömrük sərhədindən keçirilməsi zamanı sahibkarlar bir sıra süni maneələrlə üzləşirlər. Belə süni maneələrin aşılması da uzun müddət və əlavə xərclər hesabına baş verir.
2. Dövlət ehtiyacları üçün müqavilə əsasında bilavasitə fermerlərdən kənd təsərrüfatı məhsullarının alınmasını nəzərdə tutan satınalınma sistemi yaradılmayıb. Bu, həm dövlət ehtiyacları (xəstəxanalar, ordu, internat məktəblər, qocalar evləri və s.) üçün kənd təsərrüfatı məhsullarının daxili bazardan alışına, həm də fermerlərin məhsullarının sərfəli qiymətlərlə dövlət tərəfindən alınacağına rəsmi zəmanətin verilməsilə bağlı hüquqi mexanizmlərin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur. 3. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların mineral gübrələrlə təchizatı səviyyəsi aşağı olub. Mineral gübrələr (azot, kalium və fosfor) torpağın münbitliyinin qorunması üçün ən vacib vasitə, aqrar sektorun inkişafını və istehsal olunan məhsulların rəqabətqabiliyyətliyinin artırılmasını təmin edən ən zəruri şərtlərdən biri hesab olunur. Xüsusilə də əkilən torpaqlar il ərzində məhsula verdiyi qidalandırıcı maddələri onlara verilən mineral gübrələr vasitəsilə bərpa edə bilir. Ən yaxşı təcrübəyə görə (ABŞ və Qərbi Avropa ölkələrində), hər hektara verilən mineral gübrələrin (kalium, natrium və fosfor gübrələri birlikdə) həcmi orta 200-250 84 , Azərbaycanda isə 15 kq təşkil edir 85 . Nazirlər Kabinetinin 15 fevral 2007-ci il tarixli 32 saylı qərarı ilə təsdiqlənmiş «Aqrolizinq» ASC və digər hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarına mineral gübrələrin güzəştlə satılması Qaydaları»na əsasən mineral gübrələrin əldə olunması ilə bağlı fermerlərə güzəşt nəzərdə tutulur. Bütün növdən olan bitkiçilik məhsullarının becərilməsi ilə məşğul olan təsərrüfat subyektləri hər hektar əkin sahəsinə görə pulsuz olaraq 150 kiloqram həcmində gübrə, yaxud 25 manat məbləğində kompensasiya ala bilər. Lakin fermerlərlə aparılan müsahibələr hazırda gübrələrin əldə olunması və güzəştli təchizat sahəsində aşağıdakı problemlərin olduğunu üzə çıxarıb: a) gübrələrin də sertifikatlaşdırılmasına baxmayaraq, onlar heç də həmişə zəruri keyfiyyət standartlarına cavab vermir; b) Gübrələrin qiymətləri fermerlər, xüsusilə də xırda istehsalçılar üçün sərfəli deyil. Azərbaycan bitkiçilik üçün zəruri olan həmin vasitələrin hamısını kənardan idxal edir. Bir tərəfdən idxal rüsumları, nəqliyyat xərcləri, digər tərəfdən isə gömrükdə qeyri-rəsmi ödənişlər, gübrə idxalında rəqabətin olmaması bazarda inhisarçı qiymətləri formalaşdırmaqla pestisid və gübrələri daha da bahalaşdırır. Hətta bəzən “Aqrolizinq” ASC vasitəsilə gətirilən gübrələrin qiyməti sahibkarların satdığı anAloji məhsulların qiymətindən daha baha 84 « Проблемы деградации и восстановления продуктивности земель сельскохозяйственного назначения в России» Российская Академия Rossiyskaə Akademiə Сельскохозяйственных Наук. Москва, 2008 85 http://www.azstat.org/statinfo/agriculture/az/018.shtml 68 İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN DİVERSİFİKASİYA olur. Bütün bunların nəticəsidir ki, 1990-cı illərin əvvəli ilə müqayisədə 2000-ci illərin əvvəllərində mineral gübrələrin istifadəsi 18,5 dəfə azalaraq 740 min tondan 40 min tona enib 86 . 4. Torpaqların keyfiyyətinin itirilməsinin qarşısının alınması ilə bağlı hökumət yaxşı işlənmiş strategiyaya, həmçinin qısa, orta və uzunmüddətli tədbirlər planına malik deyil. Halbuki hökumət kənd təsərrüfatı torpaqlarının keyfiyyətinin pisləşməsinə səbəb olan hər bir amilin qarşısının alınması və ya nəticələrinin aradan qaldırılması üçün dəqiq işlənmiş təsir mexanizmlərinə malik olmalıdır. Həmin amillərə daxildir: a) Torpaqların aqrokimyəvi xüsusiyyətlərinin itirilməsinə və fiziki deqradasiyasına səbəb olan faktorlar; b) Torpaqların şoranlaşması və şorakətləşməsi ilə bağlı amillər; c) Külək və su erroziyası ilə bağlı faktorlar.
əsasən bitkiçilik məhsulları istehsalçılarına subsidiya paketi təqdim edilməsini nəzərdə tutur. Fermerlerin 4 növ subsidiya (bunlardan üçü bitkiçilik, biri isə heyvandarlıq sektoru ilə bağlıdır) almaq imkanı var. Bura
və çoxillik əkmələrin hər hektarı üçün becərmədə istifadə olunan yanacaq və motor yağları dəyərinin orta hesabla 50%-i həcmində – 40 manat məbləğində yardım verilir. Bundan əlavə, buğda əkinlərinin hər hektarı üçün əlavə olaraq 40 manat (ümumilikdə 80 manat) subsidiya verilir. Həmçinin bütün növdən olan bitkiçilik məhsullarının becərilməsi ilə məşğul olan təsərrüfat subyektləri hər hektar əkin sahəsi üçün pulsuz olaraq 150 kq gübrə, yaxud 25 manat məbləğində kompensasiya ala bilər. Nazirlər Kabinetinin 25 iyun 2007-ci il tarixli 103 saylı qərarına görə, toxumçuluq və tinglik təsərrüfatları yetişdirdikləri 1-ci və 2-ci reproduksiyalı toxumlara (həmçinin tinglərinə) görə istehsalçılara dövlət büdcəsi hesabına subsidiya ödənilir. Subsidiya müraciət edən subyektə o halda ödənilir ki, iddiaçı satışa çıxarılan toxum və tinglərin keyfiyyətini təsdiq edən sertifikatın surəti, müvafiq təsərrüfatların həmin toxum və tingləri əkməsinə dair rayon toxum müfəttişliyi tərəfindən verilən arayış müraciətə əlavə olunur. Qaydalara əsasən, toxumçuluq təsərrüfatlarına məhsulun növündən asılı olaraq (ümumilikdə 12 növ məhsula) 1-ci reproduksiyalı toxumların hər kiloqramı üçün 10 qəpik–21,68 manat intervalında (lakin satış qiymətinin 40%-indən çox olmamaq şərtilə), 2-ci reproduksiyalı toxumların hər kiloqramı üçün 7 qəpik–14,19 intervalında (lakin satış qiymətinin 30%-indən çox olmamala) subsidiya ödənilir. Nəhayət, Nazirlər Kabinetinin 22 sentyabr 2008-ci il tarixli qərarına əsasən, dövlət xəttilə xaricdən gətirilən damazlıq heyvanların 50%-i subsidiya formasında fermerlərə güzəşt olunur. Səmərəlilik və nəticəlilik baxımından qiymətləndirməyə gəldikdə, ümumiyyətlə subsidiyalaşmanın məqsədi kənd təsərrüfatı istehsalını artırmaqdır. Hökumət bəyan edirli ki, subsidiyanın tətbiqi ilə əlaqədar 2007-ci illə müqayisədə 2008-2009-cu illərdə buğda əkinlərinin sahəsi 220 min hektara qədər artıb. Amma 2010-cu ildə əvvəlki illə müqayisədə buğda əkinləri 150 min hektardan çox azalarq 2008-ci ilin səviyyəsinə enib. Yeri gəlmişkən, DTT üzv və üzvlüyə can atan ölkələrə aqrar sektora müdaxiləni minimuma endirməyi tələb etməklə yanaşı, dövlət dəstəyinin də maksimal effektivliyinin təmin edilməsinə önəm verir. Bu sahədə maraqlı təcrübələrdən biri kənd təsərrüfatı istehsalına təsir etməyən, amma güclü istehsal potensialının qorunmasına, yəni istehsalcıların maddi vəziyyətinin dəstəklənməsinə hədəflənən siyasətin həyata keçirilməsidir. Bu təcrübə son illər dövlət dəstəyini istehsal halqasından ayırmağa calışan Avropa Birliyində tətbiq edilir 87 . Digər təcrübə kimi bəzi ölkələrdə tətbiq edilən subsidiyalaşdırılan prioritet sahələrin müəyyən edilməsidir. Bu siyasətlə ölkə özü üçün vacib sahələri müəyyənləşdirir və “de minimis” (dəstəyin xüsusi çəkisi) dərəcəsini aşmamaqla seçilmiş sektorlara dolayı yolla köməklik edir. Məsələn, Kanadada analoji sektorlar kimi süd, yumurta və ev quşları istehsalını göstərmək olar 88 . Nəhayət, OECD-in tədqiqatları göstərir ki, “qiymət dəstəyi” və “istehsal faktorlarının kompensasiya edilməsi” (məs: yanacağın və sürtkü yağlarının) 86 “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı” 87 http://www.oecd.org/dataoecd/61/3/39524780.pdf 88 http://www.oecd.org/dataoecd/61/3/39524780.pdf Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|