Ишлаб чикариш дастури

Asosiy doimiylik va asoslarning qo’shilish printsiplari.
Detallarni mahkamlash. Operatsiyalar ketma-ketligi.
Detallarga ishlov berishning eng katta aniqlangan butun ishlov berish jarayoni bir o’rnatishli bitta asosdan olib borilganda eritish mumkin. CHunki har bir yangi o’rnatishda mumkin bo’lgan siljish tufayli sirtlar o’qlarining o’zaro jaylashuviga xato kiritiladi. Aksariy hollarda bitta detalni bir dastgohda to’la ishlov berib bo’lmaydi va ishlov berishni boshqa dastgohlardan olib borishga to’g’ri keladi, unda eng katta aniqlikka erishish maqsadida detalni berilgan yoki boshqa dastgohda barcha keyingi o’rnatishlari iloji boricha bir va o’sha asosda amalga oshirish kerak.
Asosning doimiylik printsipi shundan iboratki, detala ishlov berishning barcha operatsiyalarini bajarish uchun bir va o’sha asosda foydalaniladi.
Agar ishlov berish tabiatiga ko’ra bu mumkin bo’lmasa va asos sifatida boshqa sirtni qabul qilish kerak bo’lsa, unda yangi asos sifatida shunday ishlash berilgan sirtni tanlash kerakki, yig’ilgan mashinada detal ishiga eng ko’p ta’sir qiladigan sirtlara nisbatan aniq o’lchamlar bilan aniqlanadigan. Bir asosdan boshqasiga har bir o’tish o’rnatishlar xatoliklarning to’planishini oshiradi. So’ng turli muljallanishdagi asoslarni tanlashda bir va o’sha sirtlardan xilma-xil asoslar sifatida foydalanishga intilish kerak, chunki bu ham ishlov berish aniqligini oshirishga yordam beradi.
Bu borada o’lchov asosi sifatida o’rnatuvchi asosdan foydalanish maqsadga muvofiqdir; agar yig’uv asosi bir vaqtda o’rnatuvchi va o’lchovchi bo’lib hisoblansa, yanada yo’qoriroq ishlov berish aniqligiga erishish mumkin. Asoslar uo’shilishi printsipi shundan iboratdir.
O’rnatuvchi asosdan o’lchovchi asos sifatida foydalanish imkoniyati masalasining yechilishi detalning kaysi o’lchami aniu ushlanishi kerak va o’lchashda uaysi sirtdan o’lcham hisobi amalga oshirilishi mumkinligiga boђliudir.
1-shakl, a bo’yicha x o’lchami aniu ushlanadi; bu o’lchamning hisobi berilgan holda bir vaqtning o’zida o’lchov va o’rnatuv asosi bo’lib hisoblanadigan A-A sirtidan - shakl, a bo’yicha amalga oshiriladi.

1. 
   shakl, b bo’yicha u o’lchami aniu ushlanadi, uning hisobi bu holda o’lchov asosi bo’lib hisoblanadigan V-V sirtidan amalga oshiriladi; o’lchov asosi bo’lib avvalgi A-A sirti xizmat qiladi, unga ikki holda ishlov berilayotgan detal o’rnatiladi.
   

Asos o’lchamlari ishlov berish jarayoni vaqtida vaziyatning o’zgarmasligini ta’minlaydigan detalni ishonchli, mustahkam maxkamlanishini hosil uilishga imkon berish kerak; asoslovchi sirtlar ishlov berishda ular qabul qiladigan kuchlardan diformatsiyalanmasligi kerak; ular kesish kuchi va siuish kuchini bevosita qabul qiladigan bo’lib, ishlov beriladigan sitrlarga imkoni boricha yaіin bo’ladigan holda joylashishi kerak. Detalning kesish kuchlaridan bukilgandek, siuish kuchlaridan hosil bo’ladigan elastik diformatsiyalari aynan yetarli bo’lmagan bikirlikda ishlov berish aniqligia sezilarli ta’sir ko’rsatadi, negaki detalniing ishlov berilgan sirti, detal moslamadan olingach, sikish kuchlaridan ozod bo’lgan detalning teskari deformatsiyasi ta’sirida uiyshaygan bo’lib uolishi mumkin.
Detala ishlov berish keyingi operatsiyalar uchun o’rnatish asosi bo’lib xizmat qiladigan sirtdan boshlanadi. Bu sirtga ishlov berish uchun,ya’ni birinchi operatsiyani bajarish uchun, detal asos sifatida yuuorida eslatilgandek, ishlov berilgan sirtlarini qabul uilishga tuђri keladi, u imkoni boricha toza, silliu va tekis, chuzilmasiz va uiyaliksiz bo’lishi kerak. So’ng o’rnatish asosiga ishlov berilgandan keyin uolgan sirtlarga ishlov beriladi, ma’lum ketma-ketlikni saulab va har bir keyingi sirtga ishlov berilgan sirtni kiyshaytirishi mumkinligini hisobga olib. Bu kesuvi asbob bilan detal sirtidan metall uatlamini kuchirib olibsh detal materialidagi ichki kuchlanishlarni kayta tausimlashga olib kelishi sababli hosil bo’ladi, bu esa uning deformatsiyasiga olib keladi.
Ko’rsatilganlar munosabati bilan avval aniqligiga kam talablar uo’yilayotgan sirtlarga, so’ng ancha aniu bo’lishi kerak bo’lgan sirtlarga mashinada detalning ishlashi uchun eng katta uiymatga ega sirtga ishlov beriladi. Agar ishlov berish sharoitlari bo’yicha bu sirtga avval ishlov berish kerak bo’lsa, unda barcha uolgan sirtlarga ishlov bergandan keyin unga takroriy ishlov berish kerak.
Aniu ishlov berish zarur bo’lsa, o’rnatish asosi sifatida iloji boricha asosiy asoslarni tanlashga tuђri keladi, negaki bunda ishlov berish minimal xatolik bilan amalga oshirilishi mumkin. Yordamchi bazalardan ishlov berishda doimo uo’shimcha xatoliklar paydo bo’ladi.