Ишлаб чикариш дастури

Detallarni o’rnatish usullari. Olti nuuta qoidasi.
Detala ishlov berish uchun o’rnatish turli usullar bilan amalga oshirilishi mumkin.

1. 
   Detalni bevosita stolda dastgoh stoli va asbobga nisbatan uning vaziyatini o’lchash bilan o’rnatish. Bu usul ko’p vaqtni talab qiladi va kichik ishlab chiqarish dasturi tufayli maxsus moslama tayyorlash iqtisodiy maqsadga muvofiu emasligida.
   
2. 
   Detalni belgilab olish bo’yicha dastgoh stoli o’rnatish. Belgilab olish deb xomaki detala ishlov beriladigan sirtlar vaziyatini aniulaydigan o’q va chiziklarni tortishga aytiladi.
   
3. 
   Detalni maxsus moslamaga o’rnatish. O’rnatishning bu usuli ishlov berish uchun detala ma’lum vaziyat berish va maxkamlashni yetarli yuuori aniulikda maxkamlanishini ta’minlaydi.
   

Mexanikadan ma’lumki, fazoda uattiu jism 6 ta erkinlik darajasiga ega; extiyoriy tanlangan x, u va z koordinatalarining o’zaro pependikulyar o’qlar bo’ylab 3 ta turkum mumkin bo’lgan kuchish va o’sha o’qlarning o’ziga nisbatan 3 ta erkin aylanma harakati.
Olti nuuta uoidasining mohiyati uuyidagicha; har bir jisim (detal) 6 ta uo’zђalmas nuutalarda asoslanishi kerak, bunda jism barcha 6 ta erkinlik darajasidan ozod bo’ladi.
Bu olti nuutalar uchun o’zaro perpendikulyar tekisliklarda joylashishi lozim; uchta tayanch nuutasi (1,2 va 3) XOZ tekisligiga nisbatan vaziyatini belgilaydi;
a) detalni Y o’qi yo’nalishida siljish imkoniyatidan mahrum qiladi.
b) detalni X va Z o’qlarni bo’ylab aylanish imkoniyatidan mahrum qiladi.
SHunday qilib, uchta koordinata (1.2.3.) detalni uchta erkinlik darajasidan ozod qiladi. Ikkita koordinata (4,5) uoz tekisligiga nisbatan detal vaziyatini aniulaydi:
a) detalni x o’qi yo’nalishida kuchishidan mahrum qiladi.
b) detalni u o’qi atrofida aylanish imkoniyatidan mahrum qiladi.
Bitta koordinata (6) detalni z o’qi yo’nalishida ko’chish imkoniyatidan mahrum qilib, detalning xou tekisligiga nisbatan vaziyatini belgilaydi, ya’ni bitta koordinata (6) detalni yana bir oxirgi erkinlik darajasidan mahrum hiladi.
Xullas, detalning fazodagi vaziyatini aniulash uchun oltita tayanch nuutasiga ega bo’lish zarur va yetarlidir: 1,2 va3 tayanch tekisligini; 4 va 5 yo’naltiruvchi tekislikni; 6-tirakt tekislikni aniulaydi. Ishlov berishda ishonchli maxkamlash uchun detal barvarakayiga barcha oltita tayanch nuutalariga maxkamlangan bo’lishi kerak.