İsmayil haciyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
31 idarəçiliyi, polis, məhkəmə orqanları, maliyyə təsərrüfatı rus hərbiçilərinin, mülki məmurların əlində idi 1 . 1830-cu ildən «Erməni vilayətinin idarəsi əslən er- məni olan D.O.Bebutova (Bebutyan) həvalə edildi. D.Be- butov fəaliyyətinin ilk dövründən burada ermənilərin möv- qelərini gücləndirməyə başladı 2 . Azərbaycanlı xanlara, bəylərə, ağalara qarşı güclü bir təqib kampaniyası başladı, idarəetmə metodunda dəyişiklik edildi. D.Bebutovun tək- başına rəisliyi gücləndirildi, əvvəllər mövcud olan məş- vərətçi orqanlar ləğv edildi 3 . Ermənilərin təkidi ilə vilayətin yeni statusunun möh- kəmləndirilməsi naminə onun gerbi də qəbul olundu. Er- mənilərin təkidi ilə qəbul olunmuş bu gerbdə həmin əra- zilərin türklərlə bağlılığını xatırladan bir əlamət yox idi. Gerbin aşağı hissəsində Ağrı dağının şəkli çəkilmişdi. Onun fonunda tac və Eçmiədzin (Üçmüəzzin) monastırı, gerbin yuxarı hissəsində isə Rusiya taxt-tacının emblemi olan ikibaşlı qartal təsvir edilmişdi. Gerb Rusiya çarı tərə- findən 1833-cü il fevral ayının 27-də təsdiq olundu 4 . Çar hökuməti 1833-cü il iyunun 23-də «Erməni vi- layəti»nin idarəsinin quruluşu haqqında Əsasnamə qəbul etdi. İrəvan vilayətinin inzibati-ərazi bölgüsündə dəyişik- lik edildi. Əyalət dörd dairəyə – İrəvan, Şərur, Sürməli və 1 Rəhimova A. «Еrməni vilayəti»nin tarixşünaslığına dair/ «Tarix və onun problеmləri» jurnalı. Bakı, 2002, №3, s.192. 2 Hacıyеv İ. Еrmənilərin Naxçıvana qarşı ərazi iddialarının əsassızlığı və ta- rixi həqiqətlər //Naxçıvan: tarixi gеrçəklik, müasir durum, inkişaf pеrspеk- tivləri. Bakı, «Təhsil», 2006, s.41 . 3 Sülеymanоv M. Еrməni millətçiliyi və təcəvüzkarlığı tarixindən. Bakı, Hərbi nəşriyyat, 2008, s. 367. 4 Парсамян В.А. Истoрия армянскoгo нарoда. Кн. Ы, Ереван, 1972, с.298. 32 Sərdarabada bölündü. Dairələr də mahallardan ibarət idi. Naxçıvan əyaləti və Ordubad dairəsi əvvəlki inzibati-ərazi bölgüsündə qalırdı 1 . Bu Əsasnamə Naxçıvan əyaləti və Ordubad dairəsində polis idarə sistemini olduğu kimi sax- ladı. Polismeyster təyin olunan Ehsan xan və Şıxəli bəy bilavasitə «Erməni vilayəti» rəisinə tabe idi 2 . Məhkəmə sistemində dəyişiklik edildi. Naxçıvan əyalət məhkəməsi yaradıldı. 1836-cı ildə «Rusiyanın erməni kilsəsinin idarəedil- məsi haqqında Əsasnamə» qəbul edildi. Əsasnamə erməni ruhanilərinin siyasi hüquqlarını konkret çərçivəyə salırdı və onlara dövlət işlərinə qarışmağı qadağan edirdi 3 . Ru- siya ərazisində yaşayan ermənilər yeparxiyada birləşməli idilər. Əsasnaməyə əsasən, Qarabağdakı katolikosluq ləğv olunur və Eçmiədzinin bir yeparxiyasına çevrilirdi. Er- mənilər Qarabağ katolikosluğunun müstəqilliyinə son qoydular. Qarabağ yeparxiyası Rusiya ərazisində yaradı- lan 7 erməni yeparxiyasından birinə çevrildi və tamamilə erməni kilsəsindən asılı vəziyyətə düşdü 4 . Çar Rusiyasının və onun işğalçılıq siyasətinə xidmət edən ermənilərin Azərbaycan torpaqları olan İrəvan və Naxçıvan əyalətlərini «Erməni vilayəti» kimi qələmə ver- məsini təkzibedilməz tarixi faktlar rədd edir. Çunki çar Rusiyasının erməniləri İran və Türkiyədən həmin ərazilərə kütləvi surətdə köçürməsindən əvvəl, sonradan «erməni 1 Шoпен И.И. Истoрический памятник сoстoяния Армянскoй oбласти в эпoху её присoединения к Рoссийскoй империи. СПб., 1852, с.448. 2 Мильман А. Пoлитический стрoй Азербайджана в ХЫХ - начале ХХ векoв. Баку, 1966, с.72. 3 Sülеymanоv M. Еrməni millətçiliyi və təcəvüzkarlığı tarixindən. Bakı, Hərbi nəşriyyat, 2008, s. 368. 4 Парсамян В.А. Истoрия армянскoгo нарoда. Кн. Ы, Ереван, 1972, с.81-82. 33 vilayəti» adlandırılan ərazinin əhalisi 107224 nəfər idi. Əhalinin 76,5 faizini azərbaycanlılar, 24,5 faizini ermə- nilər təşkil edirdi 1 . Azərbaycanlıların əhalinin etnik tərki- bində bu cür üstünlüyü təşkil etməsi həmin torpaqların ta- rixi Azərbaycan ərazisi olduğunu təsdiq edir. Rusiya – İran (1826-28) və Rusiya – Türkiyə (1828- 29) müharibələri dövründə və müharibədən sonra İran və Türkiyədən ermənilərin kütləvi surətdə bu yerlərə köçü- rülüb gətirilməsinə baxmayaraq, çar hakimiyyət orqanları «erməni vilayəti» ərazisində demoqrafik vəziyyəti birdən- birə dəyişdirə bilmədi. İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının işğalını həyata keçirmiş rus generalı Paskeviç, hətta ermə- nilərin köçürülüb gətirilməsindən sonra belə, İrəvan böl- gəsi əhalisinin dörddə üç hissəsinin Azərbaycan türkləri olduğunu etiraf edirdi 2 . Fransız mənşəli rus tədqiqatçısı U.Şopen Paskeviçin tapşırığı ilə 1829-32-ci illərdə «ermə- ni vilayəti»ndə kameral siyahıyaalma keçirmişdir. Burada kəndlərin və əhalinin sayı göstərilmişdir. «Erməni vilayə- ti»ndə olan 1125 kəndin 1111-də ancaq Azərbaycan türk- ləri yaşayırdı 3 . Müharibə nəticəsində vilayətin ərazisində 359 kənd, o cümlədən 310 kənd İrəvan əyalətində, 42 kənd Naxçıvan əyalətində, 6 kənd Ordubad dairəsində xa- raba qalmış, əhalisi didərgin düşmüşdü 4 . U.Şopenin kameral təsvirinin nəticəsinə görə, burada 164450 nəfər əhali qeydə alınmışdı. Onlardan 81749 nəfər 1 Naxçıvan еnsiklopеdiyası. 2 cilddə, I cild, Naxçıvan, 2005, s.144. 2 Акты, сoбранные Кавказскoй Археoлoгическoй Кoмиссией (АКАК), Тиблис, 1874, т. ВЫЫ, сяняд 888. 3 İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və еrmənilərin Şimali Azərbaycan torpaq- larına köçürülməsi (AMЕA-nın müxbir üzvü Y.Mahmudovun еlmi rеdak- torluğu ilə). Bakı, Çaşıoğlu, 2009, s.26. 4 Шoпен И.И. Истoрический памятник сoстoяния Армянскoй oбласти в эпoху её присoединения к Рoссийскoй империи. СПб., 1852, с.510. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|