JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı
Yüklə 83,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
105 VI BÖLÜM TELEXƏBƏRÇİLİKDƏ ETİKA / ÜMUMİ PRİNSİPLƏR “Media etikası” hər şeydən öncə jurnalistlərin, kommunikasiya mütəxəssislərinin, reklam müdirlərinin və başqa uyğun peşə sahiblərinin etik qaydalarını əhatə edir. İş və niyyətləri nə qədər fərqli və müxtəlif olsa da, jurnalistlər, radio ve televiziya prodüserləri, reklam müdirləri və kommunikasiya mütəxəssislərinin ən azından bir ortaq nöqtəsi var: hər gün media yoluyla geniş bir auditoriyaya məlumat çatdırırlar. Burası da var ki, mediayla bağlı əxlaqi problemlər yalnız bu sahədə çalışanları deyil, demokratik bir cəmiyyətin bütün vətəndaşlarını maraqlandırır. Ortaya çıxan etik problemlər də yalnız qaynağın perspektiviylə bağlı deyil, media istifadəçisinin perspektivi də gözardı edilə bilməz. Bundan başqa, tutalım, demokra- tik bir cəmiyyətdə mediada plüralizmin normativ yönləri kimi, medianın necəliyindən qaynaqlanan makro-etik problemlərdən də söz açmaq lazımdır. Əsl vurğu həmişə göndəriciyə (bu halda jurnalistə, mediaya – red.) edilsə də, tutumlu bir media etikası həm göndərənə, həm də alıcının (auditoriya nəzərdə tutulur – red.) vəzifə və məsuliyyətləri ilə medianın tip və sistemlərinin etikayla bağlı yönlərinə həssas yanaşmalıdır. Hər məsuliyyət biçiminin şəxsi olduğu qədər də kollektiv bir yönü var: bütün redaktorların və bütün heyətin, şirkətin və ya peşə təşkilatının məsulliyəti. Burada dörd prinsipdən bəhs edə bilərik: Şəxsi prinsiplər: Belə prinsiplər hər bir adamın çevrəsi, yetişdirilmə şəkli, inanc sistemləri, tərbiyə və ya təcrübəsiylə gəldiyi əxlaqi qənaətlərlə bağlıdır. Bunlar bir davranışın doğru, yoxsa yanlış olması barədə suala cavab verərkən müəyyənləşdirici və yönləndirici olur. Təşkilat prinsipləri: Hər şirkətin yazılı, ya da (çox vaxt) yazılı olmayan, təşkilat mədəniyyətinin parçasına çevrilən və yeni işə başlayanlara “burada işlər belə görülür” demənin bir yolu olaraq qəbul etdirilən prinsipləri var. Şirkətin içindəki və kənarındakı in- sanlar bu şirkət mədəniyyətindən xəbərdardır. Onlar şirkətdən nə gözləyəcəklərini və təşkilatın hansı imici olduğunu bilirlər: “Bəlkə, başqa yerdə icazə verə bilərlər, amma burada buna biz dözmərik!”. Bu cür prinsiplər konflikt və mübahisəli durumlarda, yaxud rəhbərlik kadr siyasəti və işçi qəbulu məsələlərində bir seçimlə üz-üzə qalarkən ortaya çıxır. Burada bütövlükdə iş etikası adlandırılan bir sahəyə girmiş oluruq. Peşə prinsipləri: Bunlar peşə təşkilatının içində keçərli olan və işin necə görüldüyünü yoxlayan bütöv bir yazılı və yazılı olmayan əxlaqi prinsiplər sistemidir. Söhbət yazılı prinsiplərdən gedirsə, bunlar bütövlükdə peşə davranış qaydalarının içərisində yer alır. Cəmiyyət prinsipləri: Bütövlükdə cəmiyyət içində işləyən əxlaqi prinsiplər var. Bunlar açıq tərifi verilən və dəyişməz prinsiplər deyil, bir-birinə təsir göstərən müxtəlif prinsip və dəyər sistemlərinin sürəkli dəyişən “etik arxa planı”dır. 106 VI BÖLÜM TELEXƏBƏRÇİLİKDƏ ETİKA / TELEVİZİYA XƏBƏRÇİLİYİNDƏ ETİK PROBLEMLƏR: TABLOİD XƏBƏRÇİLİK TELEVİZİYA XƏBƏRÇİLİYİNDƏ ETİK PROBLEMLƏR: TABLOİD XƏBƏRÇİLİK Ünlü adamların özəl yaşamları haqqında dedi-qodular, qısa za- manda varlanmaq, məşhurlaşmaq tarixçələri, çarpıcı fəlakət xəbərləri, hansısa insanın suç hekayətləri tabloid qəzetlərdə ortaya çıxan, amma bu gün, başda televiziya olmaqla müxtəlif kommunikasi- ya mühitlərinə sızan xəbərçilik biçiminə çevrilib. Belə xəbərlər silsiləsi yayılıb və hardasa bütün dünyada bəyənilən hala gəlib. Bu üzdən “tabloid mətbuat” sözündən çox “tabloid formatlar”dan söz açmaq daha anlamlı və əhatəli bir yanaşma sayılar. Tabloid mətbuatla birgə inkişaf edən, ancaq bu gün tabloidləşən digər formatların/növlərin içinə sızan xəbərçilik anlayışı, yuxarıda da vurğulandığı kimi, izləyicini bir başqasının yaşamına boylanan kimi səciyyələndirir. İzləyici və “maqazin“ müxbirləri, izləyici və qadınlara yönəlik gündüz proqramlarının aparıcıları, izləyici və cinayət olaylarını araşdıran müxbirlər başqasının həyatına boylananlar ordusu- nun eyni suç ortaqlarıdır. Tabloid xəbərçiliyin önə çıxardığı “bəd olayların (negativity) xəbər dəyəri var“ anlayışı belə olayları izləyici və xəbərçi/proqramçıların dəyərləndirmələrindən qaynaqlanır. Yenə yuxarıda göstərildiyi kimi, izləyici-seyrçi-tamaşaçı özünün günlük yaşamında “başqaları”nın özəl yaşamındakı bəd məqamlarla maraqlanar və günlük ünsiyyət ortamlarında bu olayları taparaq yenidən istehsal edər. O, bu yenidən istehsal prosesində olayı yozaraq dəyər və ideologiyasının süzgəcindən keçirir və iştirakçıları ittiham edir. Tabloid media və uyğun dəyərlərin içinə sızdığı digər proqramlar da bənzər biçimdə “şəxsi” olanı, “özəl yaşama dair” olanı açıb-ağardır və bu za- man yayılmış dəyər ittihamlarını yenidən istehsal edir. Məşhurların yaşamına tamaşa özəlliyi gətiriləndə, izləyici bir yandan onları yamsılayır, digər yandan bəzi olaylara görə onları ittiham edir və ya qınayır. Beləcə, tabloid xəbər dəyərləri ictimai olaya şəxsi özəllik verir. Tabloidləşmə faktını qavramaqdan ötrü medianın funksiyalarına dair suala ehtiyac qalırmı? Media insanları, sadəcə, əyləndirməli, yoxsa düşündürməlidir? Ya da, ən azı, onları əyləndirərkən bir yandan da düşündürməlidirmi? Tabloid formatlar əylənmək, xoş zaman keçirmək, ən çoxu başına “pis hadisə”, “şəxsi fəlakət” gələn adamların halına acımaq, on- lara üzülərək baxmaq üçündür. Olayların ictimai xarakterdən çıxarılaraq özəlləşdirilməsi izləyicini düşündürməz. İzləyici rahat və güvənli evində həyata baxar və öz halına “şükür edər”. O, başqalarını it- tiham edərkən seyr etdiyi olayların siyasi, iqtisadi və mədəni mühiti haqqında düşünməz. Tamaşaçı seyr etdiyi neqativ olayların arxasında özünün də bir payı, məsuliyyəti olduğunu ağlına gətirməz. Tabloidləşmə faktı ilə birlikdə izləyici yabançılaşır, siya- si bir duruş formalaşdırma qayğısına qalmır və yuxulu vəziyyətə yuvarlanır. Başqalarının yaşamını izləyərək onlara ittiham irəli sürmək, başqalarının yaşamına məsuliyyət daşımaqdan qat-qat asan və daha rahatdır. Yüklə 83,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|