KapitaliZMƏ
Yüklə 192,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “İqtisadi sərbəstliklər” mücərrəd anlayış deyil
İlkin Sabiroğlu sayının azalmasına səbəb olur. Dolayısı ilə Azərbaycanın əsl problemi əhalinin artım nisbətinin aşağı olması deyil, uşaq ölüm nisbətinin və yoxsulluq səviyyəsinin yüksək olmasıdır. Sənaye toplumlarında strateji güc ünsürlərindən birisi də ölkə əhalisinin sayı hesab edilirdi. Lakin əhalinin sayı artıq nə‐ inki siyasi və iqtisadi baxımdan, hətta hərbi baxımdan da güc amili sayılmamaqdadır. Məsələn, əhalinin sayı həlledici hərbi güc amili olsaydı Hindistanla Pakistan arasındakı “Kəşmir Problemi” çoxdan birincinin lehinə həll edilmiş olmalı idi. Artıq ölkələrin gücü əhalisinin sayı ilə deyil, “İnsan İnkişafı İndeksi” (Human Development Index) ilə ölçülür. Bu isə, BMT‐nin “İnsanın İnkişaf Proqramı”nda öz əksini tapır. BMT 1990‐cı ildən bu istiqamətdə illik hesabatlar hazırlayır. Kon‐ sepsiyalar imzalanır. “İnsanın İnkişaf Konsepsiyası”nın dörd əsas bazası var: iqtisadi inkişaf və həyat səviyyəsinin artması, gələcəyə inamla baxmaq, insanlar arasında iqtisadi və siyasi uyğunsuzluğun aradan qaldırılması, imkanların genişləndiril‐ məsi üçün şərait. Yəni potensial imkan üçün şəraitin yaradıl‐ ması. UNDP (Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramı), milli gəlirlə yanaşı, səhiyyə və təhsil imkanlarından faydalana bilmə səviyyəsi kimi bir çox ictimai‐mədəni kriteriyaları nəzə‐ rə alaraq hazırladığı üç əsas indeksə (adam başına düşən ümu‐ mi daxili məhsulun həcmi, gözlənilən ömür indeksi və təhsil indeksi) dayanaraq hesablanan “İnsan İnkişafı İndeksi” isə, in‐ sanların həyat səviyyəsini “keyfiyyətli həyat tərzi” baxımın‐ dan dəyərləndirməyi hədəfləyir. 206 Göründüyü kimi, mənalı həyat tərzini müəyyənləşdirmək çətin olsa da, “keyfiyyətli həyat tərzi” haqqında müəyyən qə‐ naətə gəlmək artıq mümkündür. Sonda qeyd edək ki, Azər‐ 206 İlkin Sabiroğlu, “Azərbaycan uzunömürlülər diyarıdırmı?”, op. cit. ‐ 186 ‐ Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz baycanın insan inkişafı indeksi dünya üzrə orta göstərici sayı‐ lır, 207 amma 180‐ə yaxın ölkə arasında. 207 Human development indicators, United Nations Development Programme, http://hdr.undp.org/reports/global/2005/pdf/HDR05_HDI.pdf, (01/03/2006). ‐ 187 ‐ İlkin Sabiroğlu ‐ 188 ‐ Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz “İqtisadi sərbəstliklər” mücərrəd anlayış deyil 1980‐ci illərin axırında dünya ölkələri ciddi borc böhranı ilə üzləşmişdi. Borc böhranını yaradan səbəb, inkişaf etməkdə olan ölkələrin kredit təşkil edən quruluşlardan və kapital ixrac edən ölkələrdən almış olduqları kreditlərin qısa bir müddət sonra hətta faizlərini də ödəyə bilməyəcək hala gəlmələri idi. Nəticə olaraq böhranın ardından, xüsusilə 1990‐cı illərdə xarici investisiyalar mövzusu aktuallıq qazanmağa başladı. Çünki borclanma ilə müqayisədə birbaşa xarici investisiyalar daha etibarlı mənbə idi. 208 Son on beş ildə birbaşa xarici investisiyaların yararlarından bəhs edən zəngin bir ədəbiyyat yaranmışdır. Birləşmiş Millət‐ lər İnkişaf və Əməkdaşlıq Təşkilatının 1998‐ci il tarixli beynəl‐ xalq investisiyalarla əlaqədar hesabatı isə bu mövzuda istinad etmək üçün çox yaxşı vəsaitdir. Burada birbaşa xarici investisi‐ yaların daxil olduğu ölkəyə yararları beş əsas qrupda ələ alın‐ mışdır: maliyyə mənbələrinin və investisiyaların artırılması, texnologiya imkanlarının inkişaf etdirilməsi, ixrac imkanları‐ nın artırılması, məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi və iş qüvvəsinin bacarığının artırılması və nəhayət ətraf mühitin qo‐ runmasındakı müsbət rolu. 209 Belə yararlarına görədir ki, hər bir ölkə özünün potensial imkanlarını və xarici investisiyaların cəlbi üçün nə edə biləcə‐ yini nəzərə alır. Azərbaycanda bu baxımdan Qarabağ proble‐ minin həll edilməmiş olması, özəlləşdirmədəki gecikmələr, kölgə iqtisadiyyatının böyüklüyü, real sektorun inkişaf etmə‐ 208 Ilkin Sabiroglu, “Investments should be encouraged”, Azerbaijan Bulletin No:23 (277), 7 iyun 2001, ANDF, http://www.eurasianet.org/resource/ azerbaijan/hypermail/200106/0019.html, (01.03.2006). 209 Ibid. ‐ 189 ‐ İlkin Sabiroğlu miş olması, əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin aşağı olması kimi çatışmamazlıqlar mövcuddur. Lakin bununla bərabər ölkənin əlverişli coğrafi mövqeyi, ucuz işçi qüvvəsinin mövcudluğu, yüksək inflyasiyanın olmaması, zəngin təbii ehtiyatlar və s. ki‐ mi də üstünlüklər vardır. Sentyabrın 29‐da Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Ticarət və İn‐ kişaf Konfransının “Dünya İnvestisiya Hesabatı ‐ 2005” açıq‐ landı. Hesabata görə 2004‐cü ildə dünya üzrə birbaşa xarici in‐ vestisiyanın həcmi 648 milyard dollara yüksəlib. Birbaşa xarici investisiyaların 59 faizi inkişaf etmiş ölkələrə yönəldiyi halda, inkişaf etməkdə olan ölkələrin toplamdan aldığı pay 39 faiz təşkil edib. Ayrıca inkişaf etməkdə olan ölkələrin payı bir ön‐ cəki illə müqayisədə 40 faiz artıb. Bölgə olaraq ən əsas payı Asiya və Latın Amerikası ölkələri alıb. Ən çox birbaşa xarici investisiya cəlb edən ölkə Amerika Birləşmiş Ştatları olub. Onu İngiltərə, Çin və Lüksemburq izləyib. 210 Bu yaxınlarda Dünya Bankının açıqladığı “Doing Business” illik hesabatı ilə müqayisədə bu hesabatı Azərbaycan üçün uğurlu hesabatlardan biri hesab etmək mümkündür. Belə ki, Azərbaycan “Birbaşa Xarici İnvestisiya Performans İndeksi Reytinqi”nə görə, 2004‐cü ildə dünya üzrə birinci yerə çıxmış‐ dır. Bu indeks bir ilin nəticəsinə görə deyil, son üç ilin hərəkət‐ li ortalamasına görə hesablanıb. Qeyd edək ki, Azərbaycan əv‐ vəlki hesabatda bu indeksə görə üçüncü yerdə idi. Reytinq cədvəlində 140 ölkə yer alıb. Müqayisə üçün deyim ki, MDB respublikalarından Qazaxıstan 11‐ci, Gürcüstan 13‐cü, Ermə‐ nistan 22‐ci, Moldova 26‐cı, Ukrayna 71‐ci, Rusiya Federasiyası isə 88‐ci yerdə yerləşib. 211 2004‐cü ildə Azərbaycanın cəlb edə bildiyi birbaşa xarici in‐ vestisiya miqdarı təqribən 4 milyard 759 milyon ABŞ dolları 210 World Investment Report 2005, UNCTAD, http://www.unctad.org/en/docs/wir2005_en.pdf, (01.03.2006). 211 Ibid. ‐ 190 ‐ Yüklə 192,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|