KapitaliZMƏ
Yüklə 192,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz təşkil edib. Bu bir öncəki illə müqayisədə təqribən 45 faiz yük‐ səkdir. 2004‐cü ilin dünya üzrə toplam birbaşa xarici investisi‐ ya həcminin isə 0,73 faizinə bərabərdir. Lakin burada diqqət çəkən başqa bir göstərici daha var: 2004‐cü ildə ölkədən birba‐ şa xarici investisiya çıxışı 1 milyard 383 milyon dollar təşkil edib ki, bu da bir öncəki illə müqayisədə təqribən 48 faiz yük‐ səkdir. Və daha maraqlısı odur ki, bu rəqəm bəhs edilən ildə Azərbaycanın qeyri‐neft sektoruna yönələn birbaşa xarici in‐ vestisiya miqdarından da təqribən 3 qat artıqdır. 212 Hesabatda maraqlı bir matris də qurulub. “Birbaşa Xarici İnvestisiya Performansı və Potensialı Matrisi” adlanır. Əvvəlki üç ilin hərəkətli ortalaması əsasında 2003‐cü il üçün hazırlanıb. Buna görə, Azərbaycan birbaşa xarici investisiya potensialı aşağı, amma buna baxmayaraq performansı yüksək olan öl‐ kələr qrupuna daxildir. Bunu bir xəbərdarlıq kimi də qəbul eləmək olar. Yəni, ölkə bu gün neft sektorunun sayəsində mövcud potensialının üzərində birbaşa xarici investisiya cəlb edir. Amma qeyri‐neft sektoruna birbaşa xarici investisiya cəlb edə bilmək üçün ölkənin xarici sərmayə çəkə bilmə potensialı‐ nı da yüksəltmək lazımdır. 213 Elə isə ölkənin potensialı müəyyənləşdirilərkən hansı gös‐ təricilərdən istifadə edildiyinə diqqət yetirək: Ümumi Daxili Məhsulun artım sürəti, adambaşına düşən ÜDM, adambaşına düşən kommersiya məqsədli istifadə edilən enerji miqdarı, ix‐ racatın ÜDM‐dəki payı, telekommunikasiya infrastrukturu (ortalama olaraq hər min nəfərə düşən telefon xətti və hər min nəfərə düşən mobil telefon), milli gəlirdəki innovasiya xərcləri, tələbələrin əhali içərisindəki nisbəti, ölkə riski, təbii ehtiyatlar ixracının dünya üzrə faizlə çəkisi, idxaldakı elektronika və av‐ tomobil məhsulları və hissələrinin dünya üzrə faizlə nisbəti, 212 İlkin Sabiroğlu, “İqtisadi sərbəstliklər mücərrəd anlayış deyil”, “Gündəlik Azərbaycan” qəzeti, 1 oktyabr 2005. 213 Ibid. ‐ 191 ‐ İlkin Sabiroğlu xidmət ixracının dünya üzrə faizlə nisbəti və nəhayət, birbaşa xarici investisiya ehtiyatlarının dünya üzrə faizlə nisbəti. Təbii ki, xarici investisiya çəkə bilmək üçün ölkədə əlverişli investisiya iqlimi də formalaşmış olmalıdır. Bu isə ilk əvvəl ölkədə iqtisadi sərbəstliklərin təmin edilməsindən keçir. Yeri gəlmişkən, “iqtisadi sərbəstliklər” mücərrəd anlayış deyil. Ar‐ tıq iqtisadi sərbəstlik deyiləndə Avropa Birliyi ölkələrinin in‐ teqrasiyasının əsasını təşkil edən “dörd sərbəstlik” prinsipinə istinad edilir. “Dörd sərbəstlik” prinsipinə görə, iqtisadi sər‐ bəstlik malların, xidmətlərin, fərdlərin, kapitalın sərbəst hərə‐ kəti kimi qəbul edilməlidir. Buraya bir də Dünya Bankının “Doing Business” hesabatını hazırlayarkən istifadə etdiyi – biznesə başlamaq, lisenziya almaq, işə götürmə və işdən çı‐ xarma, mülkiyyətin qeydə alınması, kredit almaq, investorla‐ rın qorunması, vergilərin ödənməsi, sərhədlərarası ticarət, kontraktların həyata keçirilməsi, biznes fəaliyyətini dayandır‐ ma və iqtisadiyyatın xüsusiyyətləri ‐ kimi göstəriciləri əlavə et‐ diyiniz zaman geriyə mücərrəd olan heç nə qalmır. 214 Bir xeyli müddət əvvəl, Milli Məclisin İqtisadi Siyasət daimi komissiyasının 17 may 2001‐ci il tarixli iclasında “İnvestisiya‐ ların Təşviqi Haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanun layihəsi müzakirəyə çıxarılmışdı. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, Azərbaycanda növündən asılı olmayaraq istənilən formadakı investisiyalara ciddi tələbat var, onda belə bir qanunun əhə‐ miyyəti anlaşılar. Layihədə mənfəət vergisi, yol vergisi, sosial ödəmələr eləcə də elektrik enerjisi və nəqliyyat haqları ilə bağlı 12 ilə qədər tətbiq oluna biləcək güzəştlər müəyyən edilməsi nəzərdə tutulurdu. Sənəddə nəzərdə tutulan güzəştlərin neft‐ qaz sektoruna, maliyyə, bank və sığorta sektorunda çalışan şir‐ kətlərə şamil edilməyəcəyi də qeyd olunmuşdu. Qanun layi‐ 214 Doing Business in 2005, The World Bank, http://rru.worldbank.org/Documents/DoingBusiness/2004/DB2004‐full‐ report.pdf, (01.03.2006). ‐ 192 ‐ Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz həsində bir sıra hallarda investorların gömrük rüsumlarından, eləcə də Əlillərin Sosial Müdafiəsi Fonduna və Məşğulluq Fon‐ duna ödəmələrdən azad edilməsi də nəzərdə tutulmuşdu. 215 Güzəştlər qoyulacaq investisiyanın həcmindən asılı olacağı‐ na görə layihəyə bir növ norma xarakteri daşıyan “minimal in‐ vestisiya həcmi” anlayışı daxil edilmişdi. Bu rəqəm müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən hökumət proqramlarına uy‐ ğun şəkildə müəyyən olunacaqdı. Layihəyə görə, mənfəət ver‐ gisi investisiyanın həcmindən asılı olaraq diferensiallaşdırıla‐ caqdı. Beləliklə qoyulan investisiyanın həcmi “minimal inves‐ tisiya həcmi”ndən 10 dəfə artıq olduqda vergi bazası 5 il müd‐ dətində 35 faiz, investisiyanın həcmi 10‐30 dəfə artıq olduqda 6 illiyə 40 faiz, 500 dəfədən artıq olduqda 12 il ərzində 70 faiz azalacaqdı və s. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Türkiyədə bir müddət tətbiq edilən “minimal investisiya həcmi” xarici inves‐ tisiyalarda hər ortaq üçün minimum 50 min ABŞ dolları həc‐ mində müəyyənləşdirilmişdi. 216 “İnvestisiyanın Təşviqi Haqqında” qanun layihəsi hazırla‐ narkən, bir çox ölkələrin təcrübələrindən yararlanmaq da pis olmazdı. Çünki bizim güzəşt kimi təklif etdiklərimiz digər öl‐ kələrin təkliflərinin yanında xarici investorlar üçün əlavə bir alternativ yaradır. Ona görə də təkliflərimiz daha cəlbedici ol‐ malıdır. Məsələn, Malayziyada investor ilk on ildə ümumiyy‐ ətlə mənfəət vergisi ödəmir. Təbii ki, ilk baxışdan bu ifrat gü‐ zəşt kimi qəbul oluna bilər. Lakin praktika göstərir ki, orta sə‐ viyyəli bir sənaye quruluşu üçün ilk 2‐3 il investisiya qoyu‐ luşuna sərf olunur. Sonrakı 3‐5 ili də müəssisə zərərlə işləyir, yəni, ilkin mənfəətdən əvvəlki zərərlərini çıxmaqla məşğul olur və faktiki olaraq ilk 8‐10 ildə vergi ödəmir. 217 215 Ilkin Sabiroglu, “Investments should be encouraged”, op. cit. 216 Ibid. 217 Ibid. ‐ 193 ‐ Yüklə 192,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|