KapitaliZMƏ
Yüklə 192,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz proqramının hazırlanmalı və güclü sənaye kompleksinin yara‐ dılmalı olduğunu vurğulamışdır. Prezidentə görə, bunu etmək üçün bütün zəruri şərtlər mövcuddur. 223 Xarici investisiyaların iqtisadi inkişafdakı rolu danılmaz ol‐ duğundan hər bir ölkə bu investisiyaların cəlbi üçün bir‐biri ilə rəqabət içərisindədir. Xüsusilə dünya üzrə birbaşa xarici inves‐ tisiyaların həcmi ildən ilə azaldığından bu rəqabət daha da kəskinləşməkdədir. Xarici investorlar kapital qoyuluşları ilə bağlı qərarlarına birbaşa təsir göstərən bir çox amillərlə maraqlanırlar: ölkədə iqtisadi stabilliyin, cəlbedici bir bazarın olub‐olmaması, xam‐ mal ehtiyatlarının uyğunluğu, infrastruktur, nəqliyyat və s. Bütün bunlar investisiya iqlimi (investisiya üçün əlverişli mü‐ hit) adlanır. Lakin investisiya iqlimi sadəcə iqtisadi bir mühit deyil, eyni zamanda hüquqi bir mühitdir. İnvestor hüquqi ola‐ raq özünü təminat altında hiss edə biləcəyi bir mühiti axtarır. Yəni kapital qoyacağı ölkədə necə bir hüquqi münasibət görə‐ cəyini bilmək istəyir. İqtisadi cəhətdən investisiya iqlimi nə qə‐ dər əlverişli olursa‐olsun, əgər hüquqi mühit əlverişli deyilsə xarici investorun o ölkəyə gəlməsi müşkülə çevrilir. Qeyd edək ki, müxtəlif səbəblərdən “xarici investorlar gəlirsə gəlsin, gəlmirsə gəlməsin” kimi açıq və ya qapalı şəkildə siyasi iradə ortaya qoyan hökumətlərə də rast gəlmək mümkündür. Belə bir mövqeyimizin olmadığını göstərmək üçün “İnvestsiya fəa‐ liyyəti haqqında” qanunun qəbul edilməsinə ehtiyac var. 224 İsveçrəli üç iqtisadçı, hələ bir müddət əvvəl, beynəlxalq or‐ ta və uzunmüddətli (5 ildən artıq) investisiyalara öncüllük 223 “Azərbaycanda güclü sənaye kompleksi yaradılacaqdır”, AzərTAc, 21 fevral 2006. 224 Ilkin Sabiroglu, “Does the condition of investment exist in Azerbaijan?”, Azerbaijan Bulletin No:33 (287), 16 avqust 2001, ANDF, http://www.eurasianet.org/resource/azerbaijan/hypermail/200106/0019.html, (01.03.2006). ‐ 197 ‐ İlkin Sabiroğlu edən quruluşlarla üzbəüz həyata keçirdikləri görüşlər nəticə‐ sində, xarici kapitalın cəlb edilməsi üçün iki əsas prinsipin əhəmiyyətli rol oynadığını müəyyən etmişlərdi: 225 ‐ Xarici kapital gözləyən ölkələrdə, iqtisadi qanunlar və qə‐ rarlar anidən və tez‐tez dəyişdirilməməlidir. ‐ Qanunlar və qərarlar dəyişdirilməsə belə, hökumətlər bu qanun və qərarların ətrafında dolaşmamalıdırlar. Bu iki əsas prinsip nəzərə alındığı zaman, Azərbaycanda enerji sektoru xaricindəki digər sahələrə xarici kapital cəlbinin niyə problemə çevrildiyinin səbəbi aydınlaşır. Əlavə olaraq qeyd edə bilərik ki, bu iki prinsipin pozulması həmçinin daxil‐ dəki kapital sahiblərinin də investisiya qərarlarına birbaşa təsir göstərir. Yəni iqtisadi və siyasi stabillik ölkəyə qalıcı bir şəkil‐ də xarici kapitalın cəlbi üçün lazım olan minimum şərtdir. La‐ kin tək başına bu amil ölkəyə xarici kapitalın cəlbi üçün kifayət eləmir. Məsələn, tez‐tez vergi məcəlləsi üzərində dəyişikliklər aparmaq düzgün yanaşma deyil. Önəmli olan vergi dərəcələ‐ rini aşağı salmaq deyil, optimal səviyyəyə gətirməkdir. Bunun üçün ciddi və əhatəli bir vergi reformuna ehtiyac var. İlk növ‐ bədə ölkədə çalışan hər kəs gəlir vergisi mükəlləfiyyəti kateqo‐ riyasına alınmalıdır. Dolaylı və mənfəət vergilərinin azaldıl‐ ması qeyri‐formal iqtisadiyyatın kiçilməsi baxımından əhəmiy‐ yətli olsa da, Əlavə Dəyər Vergisi, maaş gəlir vergisi kimi do‐ laylı vergilər yerinə, daha çox birbaşa vergilərə yönəlmək daha məqsədəuyğundur. 226 Yeri gəlmişkən, son təhlillər “reaganeconomics” kimi tanı‐ nan təklifyönlü iqtisadiyyatın da özünü yetərincə doğrultma‐ dığını ortaya qoyur. Vergilərin aşağı salınmasında ümumi ya‐ naşma yerinə, “seçici yanaşma”nın ortaya qoyulması daha 225 Ibid. 226 “İlkin Sabiroğlu: “Önəmli olan vergi dərəcələrini aşağı salmaq deyil, optimal səviyyəyə gətirməkdir””, “Həftə içi” qəzeti, 27 dekabr 2005. ‐ 198 ‐ Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz məqsədəuyğundur. Neft gəlirlərinə arxayın olub vergi dərəcə‐ lərinin aşağı salınması doğru yanaşma deyil. Müsbət tendensi‐ ya isə odur ki, Azərbaycan neftlə zəngin ərəb ölkələrinin getdi‐ yi yolu izləmir. Büdcə daxilolmalarında qeyri‐neft sektorunun payı az olsa da, büdcənin həcmi artdıqca qeyri‐neft sektoru‐ nun da payı artır. 227 Aydındır ki, sadəcə investisiya həcminin artımına baxaraq həmin ölkə iqtisadiyyatının inkişafı haqqında fikir yürütmək çox çətindir. İnvestisiya çox geniş bir anlayışdır. Baxır söhbət hansı investisiyadan gedir: portfel investisiyasından, spekulya‐ tiv investisiyadan, birbaşa investisiyadan, daxili, yoxsa xarici investisiyadan? Ayrıca bu investisiyaların təyinatına baxmaq lazımdır. Ölkə olaraq elə yanlış sahələrə investisiya cəlb edə bilərsiniz ki, bu ölkəni inkişafa yox, tənəzzülə götürə bilər. Məsələn, bir ölkədə spekulyativ portfel investisiyalarının həc‐ mi o qədər şişə bilər ki, bu hal ölkəni ciddi bir böhrana sürük‐ ləyər. Digər tərəfdən investisiyanın ölkəyə daxil olma forması da çox əhəmiyyətlidir. Bu yeni investisiyadırmı, yoxsa xarici şirkətin əsasən özəlləşdirmə yolu ilə yerli şirkəti satınalması‐ mı? İnkişaf etməkdə olan ölkələrə yönələn birbaşa xarici inves‐ tisiyaların 10 faizindən artığı məhz özəlləşdirmə yolu ilə daxil olur. Həmçinin, xarici şirkətin yerli şirkətlə birləşməsi, “joint venture” dediyimiz ortaq təşəbbüs, daha çox yüksək texnolo‐ giyalı şirkətlər arasındakı strateji birləşmə formasında da ölkə‐ yə xarici investisiya daxil ola bilər. Bunların hamısı iqtisadi in‐ kişaf üzərində müxtəlif təsirlər yaratma gücünə sahibdir. Eyni zamanda uzun müddətli xarici kreditlər də xarici investisiya sayılır. Konkret olaraq Azərbaycana gəlincə, burada investisiyala‐ rın böyük bir hissəsini xarici investisiyalar təşkil edir. Xarici in‐ vestisiyalar içərisində həlledici pay neft sektorunundur. İdxa‐ 227 Ibid. ‐ 199 ‐ Yüklə 192,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|