KapitaliZMƏ
Yüklə 192,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
İlkin Sabiroğlu Qeyd etdik ki, dövriyyəyə vəsait axınını artırmaq üçün ipo‐ teka sisteminin etibarlılığını təmin etmək lazımdır. Bunu necə etmək olar? İlk əvvəl bu sistemdə satın alınmaq istənilən evin dəyəri ekspertlər tərəfindən qiymətləndirilməlidir. Ev krediti verən qurumlar ABŞ‐da Lender adlanır və bunlar ekspert xidmətin‐ dən istifadə edirlər. Digər tərəfdən, bir çox ölkələrdə ev krediti tələb edən, kredit borclarını ödəyə bilməmə ehtimalına qarşı sığorta olunur. Eyni zamanda həyat sığortası da olunur. Bu‐ nunla da kifayətlənməyərək satın alınan mənzil Təbii Fəlakət‐ lərə Qarşı Sığorta edilir. Ona görə də sistemə daxil edilən mən‐ zillərin zəlzələyə qarşı dayanıqlı olmasına, inşaatının qanunve‐ riciliyə uyğun aparılıb‐aparılmadığına və s. çox böyük diqqətlə baxılır. Nəticədə sistemə etibar artır. Bizdəki “İpoteka Haqqın‐ da” qanunun 27‐ci maddəsində “İpoteka qoyulan əşyanın sax‐ lanılması və sığorta” məsələsindən bəhs edilir. Lakin burada nəzərdə tutulur ki, yalnız ipoteka müqaviləsində nəzərdə tu‐ tulduğu hallarda sığorta edilməlidir. Məncə bizdə də sığorta‐ lanma məcburi hala gətirilməlidir ki, sistemin etibarlılığı təmin edilsin. 230 Son məlumata görə isə, Azərbaycan İpoteka Fondunun kre‐ ditləşmə dərəcəsi 6 faiz, 231 müvəkkil banklar üçün isə maksi‐ mum 12 faiz səviyyəsində müəyyənləşdirilib. Mövcud inflyasi‐ ya səviyyəsini nəzərə alsaq, aydın olur ki, Milli Bank ipotekalı mənzil maliyyələşdirmə sistemi üçün “neqativ faiz” səviyyə‐ sinin tətbiqinə qərar verib. Təbii ki, bu iqtisadi rasionallıqdan uzaqdır. Faizləri aşağı çəkmək üçün ilk əvvəl inflyasiya səviy‐ 230 “İpoteka Haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, Azərbaycan Respublikası Milli Bankı, 15 aprel 2005, http://nba.az/?mod=inside&id=490&sub1=492&sub2=513, (01.03.2006). 231 “İpoteka Fondunun kotirovka dərəcəsi müəyyən olundu”, Azərbaycan Respublikası Milli Bankı, 13 fevral 2005, http://nba.az/?mod=show_press&id=609&lang=az, (01.03.2006). ‐ 204 ‐ Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz yəsini düşürmək lazımdır. “Neqativ faiz” səviyyəsinin hakim olduğu sistemə dövlətdən başqa heç kim öz vəsaitlərini yönəlt‐ məz? Bəs onda İpoteka Fondu necə inkişaf edəcək? Heç bir qu‐ rum mütəmadi zərəri maliyyələşdirərək yaşaya bilməz. İpote‐ kalı mənzil maliyyələşdirmə sistemində məgər dövlətin vəzifə‐ si zərəri maliyyələşdirməkdən ibarətdir? Dövlətin vəzifəsi elə bir şərait yaratmaqdır ki, aylıq rəsmi gəlirləri az olan vətən‐ daşlar da bu sistemdən istifadə edə bilsinlər. Ona görə də, ipo‐ teka kreditinin faizindən daha çox müddəti əhəmiyyət daşıyır. Dövlət “neqativ faiz” tətbiq etməkdənsə, kredit müddətlərinin uzadılmasına nail olsa, aylıq ödəniş məbləğləri düşəcəyindən cəmiyyətin daha geniş təbəqəsi bundan istifadə edə bilər. Digər tərəfdən, mövcud şərtlər ipotekadan daha çox kom‐ mersiya üçün sərfəlidir. Məsələn, Türkiyədə aparılan bir araş‐ dırmanın nəticələri göstərir ki, ipoteka kreditinin faiz dərəcələ‐ ri aşağı olduğundan bu kreditdən faydalanmaq istəyən bir çox şəxs öz aralarında “şərti” olaraq mənzil alqı‐satqı sövdələşmə‐ si imzalasalar da, əslində alınan kredit tamam başqa təyinatlar üzrə istifadə edilir. Bu Azərbaycanda da istisna edilmir. Am‐ ma bunun ölkədəki “mənzilsizlik problemi”nə faydası nə ola‐ caq? Ayrıca, “İpoteka Haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 58‐ci maddəsində tikilməkdə olan yaşayış evləri‐ nin və mənzillərin ipotekası nəzərdə tutulsa da, mövcud şərt‐ lərdə bu nəzərə alınmayıb. 232 Sonda qeyd edək ki, kreditləri 20‐30 il müddətinə vermək‐ dən də çəkinməyə dəyməz. ABŞ‐da 1968‐ci ildən bu yana 63 milyon nəfəri Mortgage sistemi vasitəsi ilə ev sahibi edən “Fannie Mae” şirkətinin məlumatlarına görə, ev almaq istə‐ yənlər əvvəlcə 20 illiyə kredit götürsə də, daha sonradan borc‐ larını erkən ödəməyə çalışırlar. Nəticədə ortalama müddət 7‐8 232 “İpoteka Haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, op. cit. ‐ 205 ‐ İlkin Sabiroğlu ilə düşür. Bir sözlə bizdə ipoteka sisteminin fayda verməsi üçün hələ çox işlər görülməlidir. İpoteka sisteminin inkişafı isə ölkədə evsizlik probleminin köklü sürətdə həlli ilə yanaşı qiymətli kağızlar bazarının da in‐ kişafına şərait yarada bilər. Ölkədə qiymətli kağızlar bazarı çox zəif inkişaf etdiyindən bu sahəyə də investisiya cəlbində problemlər yaşanır. Göstəricilərə baxsaq, 2005‐ci ildə ümumi həcmi 225,7 milyon AZN olan 108 səhm buraxılışı, həmçinin 128 milyon AZN həcmində 24 dövlət qısamüddətli istiqraz bu‐ raxılışı həyata keçirilib. AMB‐nin notları ilə REPO əməliyyatla‐ rının sayı nisbətən artıb və 227 milyon AZN həcmində 208 REPO əqdi bağlanıb. Bundan başqa, hesabat ilində veksel ba‐ zarı da nisbətən inkişaf edib ‐ ümumi həcmi 40 milyon AZN olan 73 veksel buraxılıb. Qiymətli kağızlarla bağlı alqı‐satqı əqdlərinin sayı 2005‐də 7257, ümumi həcmi isə 50 milyon AZN olub. Bakı Fond Birjasında (BFB) əqdlərin bağlanmasında da canlanma hiss olunur, birjanın səhmlərlə ticarət dövriyyəsi təqribən 6 dəfə artaraq 5 milyon dollara çatıb. BFB‐da 1081 əqd bağlandığı halda, birjadankənar bazarda da artım müşahidə olunub və əqdlərin sayı 6348 təşkil edib. Müqayisə üçün bildi‐ rək ki, 2000‐ci ildə cəmi 612 əqd bağlandığı halda, ötən 5 il ər‐ zində bu göstərici 8 dəfəlik artım təşkil edir. 233 Bütün bu müsbət tendensiyaya baxmayaraq qiymətli kağı‐ zlar bazarının həcmi çox kiçikdir. Xüsusilə “korporativ istiq‐ razlar bazarında keçən 2005‐ci ildə artım olmayıb, əksinə, azal‐ ma müşahidə olunub ‐ cəmi 3 istiqraz buraxılışı qeydiyyatdan keçib. Halbuki 2004‐cü ildə korporativ istiqraz buraxılışlarının sayı 14‐ə bərabər olub”. 234 233 “QKDK sədri Gündüz Məmmədov: “Gələcəkdə çoxu əlverişli tədavül vasitəsinə çevriləcək ipoteka kağızlarından faydalanacaq””, APA, 1 mart 2006, http://www.apa.az/news.php?id=18642, (01.03.2006). 234 Ibid. ‐ 206 ‐ Yüklə 192,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|