KapitaliZMƏ
Yüklə 192,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İpoteka sistemi evsizliyə çarə olacaqmı
İlkin Sabiroğlu latın tərkibinə baxdıqda isə məlum olur ki, neft sektoruna xari‐ ci investisiyalar daha çox texnologiya transferi şəklində baş ve‐ rir. Bu amil neft sektorunda istehsalın səmərəliliyini artırsa da, investisiyaların makroiqtisadi multiplikator effekti zəif qalır. ‐ 200 ‐ Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz İpoteka sistemi evsizliyə çarə olacaqmı? Artıq kimsəyə sirr deyil ki, ölkədə bir “inşaat bumu” yaşan‐ maqdadır. Lakin “inşaat bumu”nun start alması ilə birlikdə mənzillərin də qiymətlərində çox kəskin yüksəlişlər özünü göstərməyə başladı. Seçki öncəsi dövrdə bu yüksəliş bir az səngisə də seçkilərdən sonra yenidən yüksəlmə davam etdi. Digər tərəfdən sürətli inşaata baxmayaraq əhalinin mənzil problemi öz həllini gözləməkdədir. İpoteka kreditləri bu prob‐ lemin həllində çarə ola biləcəkmi? Ümumiyyətlə dünya prak‐ tikasında bu problemin həlli necədir? Heç bir şeyin qiyməti mütəmadi olaraq düzxətli yüksələ və ya düşə bilməz. Qiymətlər istər yüksəliş, istərsə də düşmə trendində ziqzaq şəklində trayektoriyalarla müşahidə olunur. Mənzillərin qiymətindəki son səngiməni də bununla izah et‐ mək mümkündür. Buna düzəltmə hərəkəti ‐ correction deyilir. Ayrıca keçmiş illərin təcrübəsi göstərir ki, seçkiöncəsi dövrdə mənzillərin qiyməti nisbətən geriləsə də, seçkilərdən sonra yüksəliş özünü büruzə verir. Bunu da seçkiöncəsi qeyri‐müəy‐ yənliklə izah etmək mümkündür. Ümumi götürəndə isə ipoteka krediti öz‐özlüyündə qiy‐ mətlərin yüksəlməsini şərtləndirən amillərdəndir. Çünki ipote‐ ka krediti mövcud təklif səbəti üçün yeni tələb potensialı ya‐ ratmaqdadır. Digər tərəfdən rəsmi bəyanlardan belə məlum olur ki, bank yalnız hazır evlər üçün kredit verəcək və əvəzin‐ də evi girov götürəcək. Bakıda təzə inşa edilən evlərin funda‐ menti qoyulanda praktiki olaraq proyektdə nəzərdə tutulan mənzillər satılmağa başlayır və ev bu vəsait hesabına başa gə‐ lir. Belə çıxır ki, ipotekanı yeni inşa edilən mənzillərin yalnız ikinci əl bazarına yönəltmək mümkün olacaq. Halbuki bütün dünyada Mortgage sistemi kimi tanınan ipotekalı mənzil ma‐ ‐ 201 ‐ İlkin Sabiroğlu liyyələşdirmə sisteminə əsasən ipoteka krediti vasitəsi ilə yeni inşa edilməkdə olan mənzilləri almaq olar. Milli Bank kredit həcminə məhdudiyyət qoyulmasını bu kreditlərin daha çox insanı əhatə edə bilməsi istəyi ilə izah edir. Görünən isə odur ki, ipoteka ilə ev almaq istəyənin rəsmi gəliri də yüksək olmalıdır. Bu təzadı necə aradan qaldırmaq olar? Dünyada hər il 5 trilyon dollarlıq vəsait sərmayə bazarları xətti ilə mənzil sahibi olmaq istəyən şəxslərin ixtiyarına verilir. İpoteka krediti o vaxt mənzil probleminə çarə ola bilər ki, kre‐ dit müddəti uzun, başqa sözlə aylıq ödəniləcək məbləğ az ol‐ sun. Yalnız bu halda ipoteka krediti orta və aşağı gəlir qrupu‐ na daxil olan ailələrin ödəmə qabiliyyətinə münasib olduğu üçün daha çox insanı əhatə edə bilər. Bir başqa həlledici amil də ölkədə real faiz səviyyələrinin aşağı olub‐olmamasıdır. Məhz buna görə Latın Amerikası ölkələrində bankların mənzil üçün ayırdığı kredit həcminin Ümumi Daxili Məhsula nisbəti təqribən 4‐12 faiz, Yaxın Şərq ölkələrində 2‐59 faiz arasında, Avropa birliyi ölkələrində təqribən 39 faiz, ABŞ‐da isə 53 faiz təşkil edir. Bizdə isə bu rəqəm sıfıra yaxın olacaq. Çünki Azər‐ baycanda kredit üçün nəzərdə tutulan müddət qısa, faizlərsə yüksəkdir. Eyni zamanda ilkin ödəniş məbləği çox yüksək mü‐ əyyənləşdirilib. 228 Dünyadakı Mortgage sisteminin üstünlüyü ondadır ki, in‐ sanlara sanki kirə ödəyirmiş kimi, aylıq büdcələrinə münasib rəqəmlərlə ev sahibi olma fürsəti verir. Zamanla Azərbaycan‐ da da bu problemi həll etmək üçün dövriyyəyə daha çox vəsait axını cəlb etmək lazımdır ki, müddət uzana bilsin. Bəs dövriy‐ yəyə vəsait axınını necə artırmaq olar? 228 “İlkin Sabiroğlu: “Bizdəki ipoteka sistemi heç 2000 adamı da evlə təmin edə bilməyəcək””, “Gündəlik Azərbaycan” qəzeti, 23 avqust 2005. ‐ 202 ‐ Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz Azərbaycanda ipoteka krediti verilərkən ipoteka kağızı tər‐ tib ediləcək və bu sənəd İpoteka İnvestisiya Fonduna (İİF) təq‐ dim olunacaq. İİF isə qiymətli kağızlar buraxacaq ki, bazardan əlavə vəsait cəlb edə bilsin və fond özü‐özünü bir müddətdən sonra tənzimləsin. Amma bunun üçün bu kağızların etibarlılı‐ ğını təmin etmək lazımdır. Məsələn, ABŞ və bir sıra Avropa öl‐ kələrində müşahidə edilən yüksək büdcə kəsirləri müqabilin‐ də çox xaotik və dalğalı maliyyə şərtlərinə baxmayaraq, inves‐ torlar ipoteka kağızlarının daha etibarlı investisiya vasitəsi ol‐ duğunun şahidi oldular. Çünki bu bazarlar daha sərt qanun‐ vericilk bazası ilə tənzimlənir. Dünyada 75 Mərkəzi Bank Mortgage sistemi kimi tanınan ipotekalı mənzil maliyyələşdir‐ mə sisteminin qiymətli kağızlarından istifadə edir. Son vaxtlar bəzi təqaüdçü fondları və sığorta şirkətləri ilə yanaşı, bu kağız‐ ları alan fərdlərin də sayı artmaqdadır. Hətta bu kağızların xarici müştərilərə də satışını təşkil et‐ məyi bacaran bazarlar var. İrlandiyada fəaliyyət göstərən “Bank of Ireland” çox qısa müddət içərisində Mortgage fond‐ larını ixrac etməyə başlamış, bazara 2 milyard avroluq tələblə çıxmalarına baxmayaraq tələb 4 milyard avroya çatmış və Ya‐ xın Şərqdən Çinə qədər bir çox ölkələrdən müştəri qazanmış‐ dır. Avropanın ən sağlam əmlak bazarı İspaniyadadır. İspani‐ yada Mortgage dəstəkli ipoteka kağızları bazara çıxarıldığında 5 milyard avroluq bir bazar formalaşmış, 2001‐2005‐ci illər ara‐ sında tədavüldəki qiymətli kağızların həcmi 130 milyard avro‐ ya çatmışdır. Sistem inkişaf etdikdən sonra əmlak alarkən nə‐ zərdə tutulan 3 illik ödəmə müddətləri 30‐35 ilə qədər uzadıl‐ dı. Bankaların rentabelliliyi artdı və ispanlar qat‐qat yaxşı şərt‐ lərlə mənzil sahibi olmaq imkanı əldə etmiş oldular. 229 229 Ibid. ‐ 203 ‐ Yüklə 192,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|