Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yaban Hayatı Ekolojisi ve Yönetimi Bölümü

 
92 
5.5.3.5. 
Büyük alaca ağaçkakan, Dendrocopos major (Linnaeus, 1758)’un 
Dendroctonus micans (Kug.) (Coleoptera: Scolytidae) Üzerindeki Etkinliği 
GiriĢ 
Dünyada  ikiyüzden  fazla  ağaçkakan  türü  vardır.  Bunlardan  8  tanesi 
Türkiye‟de bulunmaktadır (Serez 1981, Kiziroğlu 1989, Turan 1990). Bu türlerden 7 
tanesi Doğu Karadeniz Bölgesi‟nde yaĢamaktadır. Çoğu tür yıl boyunca aynı yerde 
yaĢar  ve  göç  etmez.  Ağaçkakanlar  zararlı  böceklerle  mücadelede  önemli  rol 
oynarlar.  Birçok  ağaçkakan  türü  temelde  ağaçlarda  yaĢayan  ve  odun  oyucu 
böceklerle beslenmekle birlikte meyve ve tohum da yerler. Birçok ağaçkakan yuva 
oyuklarını  açmak  için  dikili  kuru  veya  çürüyen  ağaçları  tercih  eder.  Ağaçkakanlar 
orman kuĢ faunası için çoğu kez  “çekirdek tür”lerdir (Lester 1982). 
   
 
 
Aksırt  ağaçkakan,  Dendrocopos  leucotos  (Bechstein,  1802)  (Danford  1880, 
Kumerloeve  1962,  Serez,  1981),  Büyük  alaca  ağaçkakan,  Dendrocopos  major 
(Linnaeus,  1758)  (Kumerloeve  1961,  1962,  1967,  Vielliard  1968,  Serez  1981, 
Eroğlu  vd.  2004),  AlabaĢ,  Dendrocopos  medius  (Linnaeus,  1758)  (Kumerloeve 
1962,  1967,  1970,  Vielliard  1968,  Serez  1981),  Küçük  Ağaçkakan,  Dendrocopos 
minor  (Linnaeus,  1758)  (Kumerloeve  1962,  1970,  Watson,  1961,  Vielliard  1968, 
Serez 1981), Suriye ağaçkakanı, Dendrocopos syriacus (Ehrenberg, 1833) (Ballance 
1958,  Kumerloeve  1962,  1969,  1970,  Vielliard  1968,  Winkler  1973,  Serez  1981), 
Kara  ağaçkakan,  Dryocopus  martius  (Linnaeus,  1758)  (Kumerloeve  1962,  1967; 
Schweiger  1965,  Serez  1981,  Eroğlu  vd.  2004),  ve  YeĢil  ağaçkakan,  Picus  viridis 
Linnaeus,  1758  (Wadley  1951,  Kumerloeve  1962,  Serez  1981,  Eroğlu  vd.  2004) 
türleri Doğu Karadeniz Bölgesi‟nde yaĢamaktadır.  
Avrupa‟nın  nadir  türlerinden  olan  D.  leucotos,  doğal  yaĢlı  ormanlarda 
yaĢamaktadır  (Carlson  2000).  Ġçerisinde  birçok  dikili  kuru  ağacın  olduğu  idare 
süresini doldurmuĢ geniĢ yapraklı ormanları tercih etmektedir (Virkkala et al. 1993, 

---

 
93 
Martikainen  et  al.  1998).  Benzer  Ģekilde,  tehlikedeki  bir  tür  olan  D.  medius’un 
yaĢam  alanın  idare  süresini  doldurmuĢ  meĢe  ormanlarıyla  sınırlı  olduğu 
belirlenmiĢtir  (Pasinelli  2000).  MeĢe  ve  kayın  gibi  yapraklı  ağaç  ormanlarını  tercih 
ettiği  ve  bu  bölgenin  batı  sınırında  Ordu  ilinde  (Kumerloeve  1970)  ve  bu  ilin 
güneyindeki  dağlık  alanlarda  çok  geniĢ  saf  kayın  ormanlarının  bulunduğu  AkkuĢ 
yöresinde (Serez 1981) yaĢadığı tespit edilmiĢtir. 
Dendrocopos syriacus‟un bu bölgede ve Türkiye‟nin diğer kısımlarında büyük 
akarsu  vadilerinin  iç  kısımlarında  ve  belirli  bir  yükseltinin  üzerindeki  bu  akarsu 
kollarının  küçük  vadilerindeki  kavaklık  ve  söğütlükler  ile  elma,  armut,  erik,  ceviz, 
dut,  kayısı  kiraz  ve  viĢne  ağaçlarından  oluĢan  meyve  bahçelerinde  yaĢadığı 
bilinmektedir  (Ballance  1958;  Kumerloeve  1962,  1969,  1970,  Vielliard  1968, 
Winkler 1973).  
 
 
ġekil  XX:  Büyük  alaca  ağaçkakan,  Dendrocopos  major  ve  Kara  ağaçkakan 
Dryocopus martius 
Bölgede  sadece  Hopa‟da  bir  bireyine  rastlanılan  (Serez  1981)  Dendrocopos 
minör  taban arazi meyve bahçelerinde, akarsu deltalarında, vadi tabanlarına yakın 
ağaçlık  alanlarda  yaĢamaktadır  (Kumerloeve  1962  ,  1970,  Watson  1961,  Vielliard 
1968).  
Diğer  yandan,  Dendrocopos  major,  Dryocopus  martius  ve  Picus  viridis‟in  bu 
bölgede  ve  bulundukları  Türkiye‟nin  diğer  kısımlarında,  yaygın  olarak  700-2500  m 
yükseltiler arasında iğne yapraklı ve yapraklı ağaç türlerinden oluĢan saf ve karıĢık 
ormanlarda yaĢadıkları görülmüĢtür. (Wadley 1951, Kumerloeve 1961, 1962, 1967, 
Schweiger 1965, Vielliard 1968, Serez 1981, Eroğlu vd. 2004).  

---

 
94 
Bu  üç  türden  D.  major,  1000-2000  m  arasında  tüm  bölge  ormanlarında 
yaygındır (Serez 1981, Eroğlu vd. 2004). Büyük alaca ağaçkakan batı Palearktik‟in 
en yaygın ve en iyi bilinen ağaçkakan türüdür (Michalek and Miettinen, 2003). 
Yaz aylarında avlanan 9 diĢi ve 6 erkek bireyin mide analizinde, türün böcek 
tüketiminin  %72‟sinin  karınca  ve  %15‟inin  kabuk  böceklerinden  oluĢtuğu 
görülmüĢtür  (Serez  1981).  D.  martius,  D.  major‟ün  kaydedildiği  yerlerin  çoğunda 
tespit  edilmiĢtir.  Yaz  aylarında  3  bireyin  böcek  tüketiminin  %63‟ünü  karıncalar, 
%15‟ini ise kabuk böcekleri oluĢturmaktadır.  
Picus viridis, önceki  iki türün tespit edildiği ormanlarda ve geniĢ yapraklı  ve 
iğne yapraklı türlerden oluĢan bazı karıĢık meĢcerelerde, yukarı Çoruh havzasındaki 
Bayburt orman fidanlığında kaydedilmiĢtir (Serez 1981). Sonuç olarak, D. major ve 
D.  martius‟un  bölgede  bulunan  kabuk  böcekleri  üzerinde  önemli  mücadele 
etkinlikleri vardır. Bu türlere ek olarak P. viridis‟in de sınırlı bir etkiye sahip olduğu 
görülmüĢtür (Eroğlu vd. 2004). 
Bu  çalıĢmada  D.  micans‟ın  zarar  düzeyi  ve  bölge  ormanlarında  yaĢayan  bu 
ağaçkakan  türlerinin  bu  zararlının  populasyon  düzeyine  olan  doğal  etkinliklerinin 
ortaya  konulması  ve  bu  kuĢlara  ait  etkinliğin,  bu  zararlı  böceğin  biyolojik 
mücadelesinde  kullanılan  Rhizophagus  grandis  Gyll.  (Coleotera:  Rhizophagidae) 
etkinliği  ile  karĢılaĢtırılması  amaçlanmıĢtır.  Böylece,  ağaçkakanların,  D.  micans‟ın 
kontrolündeki  doğal  etkinleri  açığa  çıkarılarak,  ormancılık  faaliyetleri  sırasında  bu 
kuĢlara  yuva  ve  barınak  olabilecek  dikili  kuru  ağaçların  ve  özel  yaĢam  ortamların 
korunmasına olabildiğince özen gösterilmesinin kaçınılmazlığına dikkat çekilmiĢtir. 
Materyal ve Yöntem 
Doğu  ladini  ormanlarında  D.  micans‟ın  yayılıĢ  alanlarında  30X10  m 
boyutlarında  143  deneme  alanında  bu  böceğin  zarar  verdiği  ağaçlardaki  mevcut 
böcek  yumurta,  larva,  pupa  ve  erginleri  sayılmıĢ  ve  yiyim  alanları  ölçülmüĢtür.  R. 
grandis‟in  etkinliği,  bulunduğu  galerilerde  mevcut  değiĢik  biyolojik  evrelerdeki  D. 
micans  bireylerinin  sayılarına    ve  bu  yırtıcının  ergin  ve  larva  evrelerinde  bulunan 
birey  sayılarına  göre  hesaplanmıĢtır.  Bu  deneme  alanlarının  57‟sinde  ağaçkakan 
faaliyetine  rastlanmıĢtır.  D.  micans  kuluçka  galerileri  üzerindeki  ağaç  kabuğunda 
bulunan  her  bir  oyuğun  bu  kuĢlar  tarafından  tüketilen  bir  böcek  bireyine  karĢılık 
geldiği  kabul  edilerek,  inceleme  anında  faal  olan  yuvalardaki  tüketilen  böcek 
miktarlarına göre bu kuĢların aktüel etkinlikleri hesaplanmıĢtır. Ġnceleme anında faal 
olmayan kuluçka ortamlarındaki her bir ağaçkakan oyuğuyla yine bir böcek bireyinin 

---