Kilic cevdet
Yüklə 290,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- 572 -
Platon’un eserlerinde bazen Tanrı, bazen de Tanrılardan bahsetti i görülür. Bazı Platon yorumcuları Platon’un Tanrılardan söz etmesini, onun çok tanrılı bir inanca sahip oldu u için de il, ya adı ı dönemin resmi politeizmine aykırı dü memek için söylemi oldu u ifadelerdir. 3
Platon’un bazen Tanrı bazen de Tanrılar ifadesini kullanması ciddi problemler içermemekle beraber bu Tanrılar kendi icadı de il, Yunan mitolojisinden miras kalmı tır. 4 Ancak Timaios’ta geçen Tanrı dü üncesi de ciddi problemleri pe inden getirdi ini de inkâr etmek mümkün de ildir. Çünkü Timaios’un de i ik yerlerinde Tanrılar’dan bahsetmi ve bu tanrıların birer yaratıcı güç olarak tabiattaki bir takım olu ları yönettiklerine dair pasajlara rastlanmaktadır. “Öteki Tanrılara gelince onların yaradılı ını bilmek, anlatmak, bizim gücümüzü a an bir i tir. Bu meselede bizden önce söz etmi olanlara inanalım. Onlar bu tanrıların soyundan geldiklerini ileri sürdüklerine göre, herhalde ataları tanrılardı.” 5
Platon’da Tanrı algısının iki yönü vardır. Birinci yön, geleneksel Yunan Politeizminde bulunan Olympos’daki Zeus, Hera, Apollo, Athena gibi Tanrılar, antropomorfik, ölümsüz, insanların hayatlarına yön veren, kendi ba larına irade ile donatılmı ve insanların kaderin, tepeden de i tiren canlı güçler olarak tanımlanan Tanrı. kinci yön ise monist bir inanç merkezli Tanrı anlayı ıdır. Platon’un bahsi geçen Tanrılardan bahsetmi olması, gerçekte dü ündü ü Tanrı fikri ise bunlardan ba kadır. Onun Tanrısı mutlak anlamda tek, sonsuz, insan biçimli özelliklerden arınmı , iyilikçi ve yaratıcı felsefî bir Tanrıdır. Platon’un yakın çevrelerine yazdı ı mektuplardan da bunun böyle oldu u anla ılmaktadır. Platon, kendilerine “Tanrılar” ifadesini ciddiye almamalarını söyleyerek, ciddi olan mektupların ciddi olmayan mektuplarından ayırt etmek için kullandı ını anlatır. 6 Öte yandan kendini, halkı batıl inançlardan kurtararak, gerçek bir Tanrı inancı sistemini kurmayı topluma kar ı kendine vazife edinmi , mitolojik tanrılar ortamında sava lar, kavgalar ve büyük dü manlıklar kurgulayan airleri ele tirmi tir. 7
olarak adlandırır ve evreni kendi çaplarında yöneticisi yapar. 8 Bir tek Tanrı ise hem tabiatta bulunan kuvvetleri, hem de büyük gök kütlelerini döndüren güç olan tabiat kanunlarını temsil eden varlıkları, gözle görülen gök cisimlerini yaratan, bir cisme can verebilen tek bir Tanrıdır. 9
içerisinde hareket etmekte ve emirlerine uymaktadırlar. Dolayısıyla bu tanrılar gerçek de il sembolik olmakla beraber aynı zamanda ölümlüdürler. Fakat gerçek Tanrı’nın inayeti ve iradesi ile ölmezlik vasfını alırlar. Platon’a göre bu tür tanrılar çe itlidir. Gök, evren, yıldızlar tanrılık makamında olan varlıklardır. 10
olamaz ortaya çıkmaz” dü üncesi sebebiyle Platon’un Tanrısı yoktan yaratan bir Tanrı de il, eldeki malzemeyi kullanarak düzensiz olan eyleri kudretiyle düzene koyan bir mimar, uyumsuz eyleri uyumlu hale getiren tanrısal bir erktir. Böylesi bir Tanrı’nın düzenledi i evren güzeldir, çünkü ideaları kalıp olarak örnek almı tır. Platon öyle der; “Evren do mu olan eylerin en güzelidir. Yapıcısı da nedenlerin en kemallisidir.” 11
Platon’da Tanrı’nın nitelikleri vahiy kaynaklı dinlerin özelliklerini tam kar ılamasa da bir takım niteliklerin dinlerle paralellik arz etti ini de görmek mümkündür. Platon’a göre Tanrı
3 Weber, Alfred (1991). Felsefe Tarihi, çev.: Vehbi Eralp, stanbul, s. 50. 4 Gilson, Etienne (1986). Tanrı ve Felsefe, çev.: Mehmet Aydın, zmir, s. 30; Aydın, Mehmet, (1997). Din Felsefesi, Ankara, s. 2.
5 Platon (1997). Timaios, çev.: E. Günay, L. Ay, stanbul, 40 d.; 41a.
6 Platon (2010). Mektuplar, çev.: Furkan Akderin, stanbul , 363b.; Demos, Raphael, (1939). The Philosophy of Plato, USA., s. 99
7 Platon (2011). Euthyphron, çev.: Furkan Akderin, stanbul, 5c-6c
8
9 Platon (2001). Epinomos, çev.: Adem Cemgil, stanbul, 983a-c. 10 Platon (1944). Timaios, 40c; Kratylos, çev.: Suat Y. Baydur, stanbul, 397d; Epinomos, 983e; 984a-b. 11 Platon, Timaios, 29a. - 573 -
en yüksek iyiyi Tanrı’yı yerle tirir. Tanrı, tek oldu una göre her eyin kendisine benzemesini istemi , her eyi mükemmel olarak yaratmı ve onların da tek olmasını murat etmi tir. Tanrı kendi kendine vardır ve ba ka bir varlık tarafından yaratılmamı tır. Dolayısıyla o tektir. 12 Her ne kadar politeist ortamın etkisinden kurtulamasa da Platon’un Tanrı’sı bir ve tek, saf iyi, saf güzel ve mükemmel bir Tanrı fikrini kabul etti i, eserlerinden anla ılmaktadır. 13
zenleyen ve ekillendiren bir yaratıcı oldu unu belirtir. “Tabiat düzeninin yaratıcısı Tanrı’dır. Ba ka türlü de olamaz” 14 Ruh ve bedenden olu an insanı yaratan, âlemi mevcut malzeme “hyle”/den yola çıkarak düzenleyen Tanrı’dır. Tanrı olmaksızın yer, gök, yıldızlar ve bunları te kil eden kütleler bu kadar do rulukla hareket edemezler. 15
mezli i önde gelmektedir. Yetkin olan varlık, kendi kendine yetti i için Tanrı, eksi i bulun- mayan yetkin ve de i mezdir. 16 Platon’un Tanrı’sı iyinin ve adaletin kendisidir. Tanrı’nın iyiden yana bir eksi i yoktur. Saf iyi olan tanrı’dan zarar de il fayda gelir. “…Yaratan iyi idi iyi olanda da hiçbir eye hırs uyanmaz…” 17 Bu da mutlulu un kayna ıdır. yi kavramından Tanrı’yı kasteden Platon, “…iyi her eyin sebebi de il, yalnız iyi olanın sebebidir” diyerek kötü olan eylerle ilgisi olmadı ını vurgular. 18 Tanrı iyi olunca adaletli ve do ru olması gerekecektir. Tanrı adaletin kendisidir, insanlara adaletsiz davranmaz. Platon’un Tanrısının iradesi vardır. Bu irade bütün varlıklardaki iradeden daha kudretli ve daha mükemmeldir. Tanrı ezeli ve ebedidir. Çünkü yaratıcının do du unu dü ünecek olursak yaratılmı olur ki bu saçmadır. Tanrı ölmez ve yok olmaz. Tanrı erdemlidir. Bir varlık di er varlıklarla ilgileniyor, onları görüp gözetiyorsa, bu özellik onun erdemli oldu unu gösterir. 19
b. Demiorgues ve Tanrı-Evren li kisi Daha önce de belirtildi i gibi, Platon’un ait oldu u Yunan kültüründe yoktan yaratma dü üncesi yoktur. Bunun yerine eldeki malzeme ile nesneleri kullanarak ekil verme fikri vardır. te bu ekil verme i lemi, uzay ve dört unsuru kullanarak âlemi tasarlamada ve idealara göre düzenlemede ezelî ve ebedî olan ve bu evreni ekillendiren Demiorgues isimli bir Tanrı tarafından yapılmaktadır. Mesela evrenin yaratılmasında kullanılan malzeme uzay ve dört unsurdur. Bu malzemelerle ezeli ve ebedi ilk örnekler olup, idealar örnek alınarak âleme ekil verilmi tir. 20 Platon’a göre do an her ey bir neden zoruyla do ar; çünkü ne olursa olsun herhangi bir ey nedensiz do amaz. Demiorgues yi’dir ve sebeplerin en kâmilidir. Demiorgues, bir amaca göre olu turan, etkileyen bir güçtür. O iyidir, iyili inden dünyayı yaratmı tır. Yaratmı oldu u her eyin elden geldi ince kendine benzemesini isteyen Demiorgues ilk olarak yıldızları ve gök ruhlarını, son olarak da duyulur dünyayı meydana getirmi tir. 21 Yalnız Platon’un bu evreni meydana getiren Tanrı olarak niteledi i Demiorgues mutlak bir Tanrı olarak görünmemektedir. Demiorgues tarafından biçim kazandırılan dünya, öncesiz de ildir, sonradan meydana gelmi tir. Demiorgues idealara bakarak ve bunları örnek alarak dünyayı olu turmu tur. Duyulur
12 Platon, Timaios, 34b; Weber, a.g.e., s. 64; Marias, Julian, (1967). History of Philosophy, New York, s. 53. 13 Platon (2001). Devlet,çev.: S. Eyübo lu, M. Ali Cimcoz, stanbul, 506d-e; 509 a-e; 518c. 14 Platon, Epinomos, 983b. 15 Platon, Epinomos, 983b.; Bedevî, Abdurrahman (1982). Eflatun fi’l- slâm, Beyrut, s. 266; Collingwood, R.G., (1989). Do a Tasarımı, çev.: Kurtulu Dinçer, stanbul, s. 91.
16 Platon, Devlet, 380e
17 Platon, Timaios, 29e
18 Platon, Devlet, 379c
19 Platon (2012). Yasalar, çev.: C. entuna, S. Babür, stanbul, 900d; Sevil, Ekrem (2007). Platon’un Tanrı Anlayı ı, stanbul 2007, s. 39; Copleston, Fredericks (1985). Felsefe Tarihi, C.I, Yunan ve Roma Felsefesi, Platon, çev.: Aziz Yardımlı, stanbul, s. 247; Weber, a.g.e., s. 56.
20 Copleston, a.g.e. ,s. 88; Birand, Kamran, (1987). lkça Felsefesi Tarihi, Ankara, s. 57.
21 Platon, Timaios, 28a-32c; Kahn, Charles H., Plato (2006). Ancyclopedia of Philosophy, edit.: Donald M. Barchert, I-X, USA, C. VII, ss.581-617, s. 603
Yüklə 290,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|