Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
•
1989-cu ildə «Delor
planı» - valyuta məzənnələrinin möhkəmləndirilməsinə və ayrı-ayrı milli bankların federal prinsip əsasında fəalij^ət göstərən birləşmiş Avropa bankları sisteminə çevrilməsinə yönəlmiş 3 mərhələdən ibarət proqram qəbul olunmuşdur. Birinci mərhələdə Avropa İttifaqının bütün ölkələrinin valyuta mexanizminə cəlb olunması vəzifəsi qoyulurdu; ikinci mərhələdə Aİ iştirakçıları valyuta məzənnələrinin tərəddüd hədlərinin daralmasını təmin etməli və makroiqtisadi siyasətin həyata keçirilməsinə vahid yanaşmam möhkəmləndirməli idi; üçüncüdə - milli valyutaları vahid valyutaya dəyişdinuəli, pul-kredit siyasətinin həyata keçirilməsini isə AMB-yə həvalə etməli idi. Qeyd edək ki, nəzərdə tutulan bütün vəzifələr yerinə yetirilmişdir. •
Planın həyata keçirilməsində gələcək vahid valyutanın prototipi qismində EKYU-ya mühüm rol ayrılırdı. EKYU-dan keçid valyutası kimi istifadə olunması iştirakçı-ölkələrin vahid valyutaya ümumi yanaşmasının fonualaşması imkanını yaradırdı. AİB-in büdcə gəlirlərinin və xərclərinin uçotunun EKYU-da aparması sayəsində o, birlik daxilində hesablaşma vahidi (nağdsız dövriyyə vasitəsi kimi) funksiyasını, mərkəzi banklar arasında yerinə yetirilən qarşılıqlı hesablaşmalarda ödəniş aləti funksiyasını, rəsmi ehtiyatlar funksiyasını (yəni nağd fonuada hesablaşma funksiyası istisna edilməklə, pula xas olan hər 3 funksiyanı) yerinə yetirməyə başladı. •
AİB-in Aİ-yə çevrildiyi zaman, 1 noyabr 1993-cü ildən qüvvəyə minən Maastrix Müqaviləsi vahid valyutaya keçilməsinin mühüm mərhələsi olmuşdur. Bu Müqaviləyə görə, vahid valyutaya keçid 3 mərhələdən ibarət olmalı idi. Birinci mərhələdə (31 dekabr 1993-cü ilədək) vahid daxili bazarın formalaşması başa çatmış və iştirakçı-dövlətlərin əsas makroiqtisadi göstəricilərinin yaxmiaşdırılması üzrə iş aparılmışdır. Bu göstəricilər üçün sərt tələblər müəyyənləşdirilmişdi: inflyasiyanın səviyyəsi qiymətlərin artımı ən aşağı olan 3 ölkənin orta səviyyəsindən 1,5%-dən yüksək olmamalıdır; dövlət büdcəsinin kəsiri ÜDM-in 3%-dən çox olmamalıdır; dövlət borcu ÜDM-in 60%-dən aşağı olmalıdır; faiz dərəcələri inflyasiya səviyyəsi ən aşağı olan 3 ölkənin müvafiq orta dərəcəsindən 2 faiz-bənd kənarlaşmamalıdır (Kopenhagen meyarları). •
mərkəzi bankları sisteminin fəaliyyət qaydaları və üzv-dövlətlərin iqtisadi siyasətinin əlaqə-ləndirilməsi metodları işlənib hazırlanmış, valyuta-maliyyə 572 sistemi ejmiləşdirilmişdi. •
Üçüncü mərhələdə (30 iyun 2002-ci ilədək) Avropanın vahid valyutasının tətbiqi və milli valyutaların ona dəyişdirilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Maastrix Müqaviləsinə uyğun olaraq, 1 yanvar 1999-cu ildən Aİ birləşmənin yeni səviyyəsinə - İqtisadi və Valyuta Birliyinə (AVB) keçdi. Bu tarixdən etibarən valyuta birliyinin iştirakçıları nağdsız ödəmələr üzrə vahid valyutadan - avrodan istifadə etməyə başladı. Ən çətin məsələnin həllinə, avronun nağd pul dövriyyəsinə buraxılmasına hazırlıq başlandı. İştirakçı- ölkələr bütün malların qiymətinin avro ilə yenidən hesablanması üzrə çox mürəkkəb iş yerinə yetirilmiş, əhali arasında bunun prinsipləri və texnikası barədə geniş təbliğat kampaniyası keçirilmiş, satıcılar və alıcılar üçün milli pul vahidinin avroya nisbətini izah edən müxtəlif növ sorğu cədvəlləri milyonlarla tirajla nəşr olunmuşdu. Bütün bunlar avrozona ölkələrində maraqlar arasında toqquşmasız, pozuntular baş vennədən avroya keçidə imkan yaratmışdı. •
Hazırlıq dövrünün müddəti 3 il müəyyənləşdirilmişdi və bütün vəzifələr yerinə yetirilmişdi. 1 yanvar 2002-ci ildən bütün iştirakçı dövlətlər üçün eyni olan əsginaz və sikkə formasında nağd avro dövriyyəyə buraxılmışdı; 30 iyun 2002-ci ilədək Aİ-nin 12 ölkəsində milli pul nişanları bütövlüklə dövriyyədən çıxarılmış, avro isə hesablaşma pul vahidi funksiyasını real yerinə yetirməyə, dollarla rəqabətə başlamışdı. Dövriyyəyə buraxılarkən, avro dollara nisbətdə 1 avro =1,17 dollar kimi qiymətləndirilmişdi. Sonradan avronun məzənnəsi 2002-ci ilin sonunadək aşağı düşmüş, 2003-cü ilin əvvəlindən isə avronun dollara nisbətində yüksəliş meyilləri başlanmışdır (2006-cı ilin yanvarında 1 avro = 1,20 dollar). Aİ iştirakçısı olan ölkələrin iqtisadi potensialını nəzərə alsaq, dünya üzrə ÜDM-in 15%-i onların payına düşür (ABŞ-a təqribən 20%) və yaxın perspektivdə avronun dollara olan məzənnəsinin yüksəlişə doğru meylini ehtimal etmək olar. Burada nəzərə alınmalıdır ki, ABŞ özünün «ikiqat kəsirinin» azalmasına, korporasiyalarının xarici iqtisadi ekspansiyasının güclənməsinə imkan yaratdığı üçün, qısamüddətli perspektivdə dolların başqa valyutalara nisbətdə bir qədər zəifləməsi meylinə maraq göstərir. Uzunmüddətli perspektivə gəldikdə isə beynəlxalq maliyyə mövqelərində dolların «çökməsi» baxımından ciddi dəyişiklik baş verəcəyi gözlənilmir. Çox güman ki, dollar və avro hər birinin mühüm rol oynadığı, bir-birindən ayrılmaz mövcud olduqları qlobal maliyyə- valyuta sistemində sabitliyi dəstəkləməklə, sülh şəraitində fəaliyyət göstərəcək.
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|