KöRFƏZ ƏMƏkdaşliq şurasi öLKƏLƏRİNDƏ daxiLİ VƏZİYYƏt və perspektiV İNKİŞafin ssenariLƏRİ
Yüklə 3,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri
- Omanda, BƏƏ-də, Qətərdə
- Ərəb üsyanları zor gücünə yatırılarsa... Bəhreynə
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 24 qalmaqda davam edəcəyini bildirməsi bu ssenarini az ehtimallı edir. 40 Bəhreyndə rejimin devrilməsi digər qonşu dövlətlər üçün də presedent rolu- nu oynama ehtimalı vardır. Bu xüsusilə Küveyt və Səudiyyə Ərəbistanında özünü göstərə bilər. Küveytdə islamçılardan və islahat- çılardan ibarət müxalifət bloku regional gərginlikdən faydalanaraq Əl-Sabah ailəsini devirmək tələblərini gündəliyə gətirə bilər. Küveytdə son günlərdə hökumətin təşkil olunması zamanı keçmiş Baş nazirin yenə də təyin edilməsi ilə siyasi böhran art- mış və bir neçə ay ərzində parlamentin buraxılaraq, erkən seçkilərin keçirilməsi gözlənilir. Beləliklə, KƏŞ ölkələrindəki gərginlik fonunda Küveytdə seçkiqabağı 40 Gulf troops to stay in Bahrain until Iran threat eases - minister http://gulfnews.com/gulf-troops-to-stay-in-bahrain-until- iran-threat-eases-minister-1.795497,( 18.04. 2011) və sonrası gərginlik artarsa, hakim ailənin devrilməsinə təşəbbüslər ssenarilərdən biri ola bilər. Lakin Küveytdə müxalifəti təmsil edən sünni islamçıların və islahatçıların ictimai sektorda fəal olması, habelə kabinetdə və parlamentdə oturması faktını nəzərə alsaq, onların Küveytin hakim ailəsinə qarşı səfərbər olacaqları ehtimalı azdır. Bu baxımdan islamçıların mühüm icti- mai və siyasi mövqelərindən, həmçinin Əl-Sabahın bəzi üzvləri tərəfindən aldıq- ları maliyyədən imtina edərək özlərini təhlükəyə atacaqları gözlənilmir. Küveytdə iğtişaşlar baş verərsə belə, onun miqyası böyük olmaya bilər. Belə ki, Küveytdə si- yasi gərginlik mövcud olsa da, Səudiyyə Ərəbistanı və Bəhreyndən fərqli olaraq, yerli əhalinin rifahının yüksək səviyyəsi onları kütləvi iğtişaşlara qoşulmaqdan çəkindirəcəkdir. Körfəz Əməkdaşlıq Şurası Yarımada Müdafiə Qüvvələrinin Bəhreynə daxil olması Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 25 Bəhreyndə Əl-Xəlifə ailəsinin dev- rilməsi Səudiyyə Ərəbistanının Şərq vilayətində şiələrin Əl-Səud ailəsini devrilməsi tələblərinə gətirib çıxara bilər. Lakin şiələrin Krallığın ümumi əhalisinin az hissəsini təşkil etməsini və hakim ailənin devrilməsi faktının əhalinin digər təbəqələri tərəfindən dəstəklənməyəcəyini nəzərə al- saq, bu ssenari də az ehtimal olunandır. Digər ölkələrdə -
daha yaxşıdır. Güzəştlərlə status-kvo saxlana bilərmi? Səudiyyə Ərəbistanında martın 11- də ölkə səviyyəsində çağırılan “Qəzəb Günü” baş tutmadı. Bu ölkənin demok- ratiya dalğasına məruz qalmayacağını və hələ uzun müddət burada status-kvonun saxlanılacağını gözləmək olar. Bu bir sıra amillərlə bağlıdır. İlk növbədə, burada, Kral əhaliyə iqtisadi və siyasi güzəştlərə getmişdir. O, sosial rifah məsələlərinə 37 milyard dollar pul ayırdığını demişdir. Eyni zamanda, hökumət ölkənin tarixində ikin- ci dəfə bələdiyyə seçkilərinin keçirilməsini (ilk dəfə 2005-ci ildə) elan etmişdir. Lakin bu bələdiyyə seçkilərində də qadınların iş- tirakına qoyulan qadağa yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən hələ də aradan qaldırılmamışdır. 41
arqumentlərdən istifadə edərək etirazların 41 Osama Bin Laden killed in CIA raid in Pakistan, http://gulf- news.com/news/world/usa/osama-bin-laden-killed-in-cia- raid-in-pakistan-1.802077,( 02.05. 2011) qarşısını almaq və pisləmək üçün rəsmi ruhani qurumu səfərbər edibdir. Bu yanaş- malardan Səudiyyə Ərəbistanında sosial nəzarət üçün səmərəli metod kimi tez-tez istifadə olunur. Üçüncüsü, bu ölkədə so- sial mühafizəkarlığın həddən artıq yüksək olması ərəb dünyasında baş verən və si- yasi dəyişikliklərə gətirib çıxaran ictimai üsyanlara qarşı bufer rolunu oynaya- caqdır. Səudiyyə gəncləri Misir və Tunis gənclərindən fərqli olaraq, qatı mühafizəkar olaraq qalır və çox ehtimal ki, sosial və siya- si dəyişiklikləri dəstəkləməyəcəklər. Səudiyyə Ərəbistanının Şərq
vilayətində şiələrin vəziyyətinə gəlincə burada gərginliyi azaltmaq məqsədi ilə Kral şiələrə daha artıq ibadət azadlıqları- nın verilməsini və əvvəlki illərdə olduğu kimi məzhəblərarası dialoq təşəbbüsü irəli sürməyi nəzərdən keçirə bilər. BƏƏ-də və Qətərdə demokrati- ya olmasa da, yerli əhalinin digər KƏŞ ölkələrinə nisbətən (Küveyti çıxmaq şərti ilə) ümumi əhalinin kiçik hissəsini təşkil etməsi və nəticədə adambaşına düşən gəlirlərin və dövlət subsidiyaları- nın yüksək olması onların dövlətə qarşı çıxma meylliliyini azaldır. Bu cür iqtisadi imkanlardan irəli gələrək əhali arasındakı siyasi laqeydliyin mövcudluğu və eləcə də məzhəb qarşıdurmasının olmaması narahatlıq üçün səbəbləri azaldır. Yaxın gələcəkdə neftin qiymətləri sabit qaldığı təqdirdə, dövlət xərclərinin artırılmasın- da bu iki ölkə heç bir çətinlik çəkməyəcək və dövlət xərclərini artıraraq öz monarxi- yalarını ən azı qısa və ya orta müddətdə
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 26 qoruya biləcəklər. Eyni zamanda, Qətər və BƏƏ-də hökumətlərin xalqa müəyyən siyasi güzəştlər edərək seçkili parlamentə keçəcəklərini də gözləmək olar.
iqtisadi və siyasi güzəştlər edibdir. Sul- tan Qabus Kral kabinetini buraxıb yeni nazirlər təyin edib, Oman Şurasına qa- nunverici və nəzarətedici hüquqlar verib, konstitusiyaya dəyişiklik etmək haqqında qərar verib və nümayişçilər tərəfindən is- tefaya göndərilməsi tələb olunan nazirləri istefaya göndərib. O, həmçinin bır sıra iq- tisadi güzəştlər edib. Eyni zamanda, KƏŞ sosial məsələlərə Bəhreynlə yanaşı, Omana 10 milyard dollar yardım ayırıb ki, bu yar- dım düzgün yönəldiləcəyi təqdirdə edilmiş siyasi güzəştlərlə bir yerdə ölkənin sabitli- yini təmin edə bilər.
birincidə şiələr və Əl-Xəlifə ailəsi arasın- da, ikincidə isə Əl-Sabah ailəsi və parla- ment arasında dialoqun baş tutması ola bilər. Bəhreynin və Küveytin digər KƏŞ ölkələrindən fərqli olaraq daha artıq plüra- list və dinamik vətəndaş cəmiyyəti ənənəsi dialoqun və güzəştlərin mümkünlüyünə olan ümidləri artırır. Hər iki ölkədə hələ də situasiyanı sakitləşdirmək və dinc yolla daha legitim və təmsilçi hökumətə keçmək şansları vardır. Bəhreyndə, xüsusilə tərəflər arasında siyasi dialoq nəticəsində şiələrə qarşı iq- tisadi ayrı-seçkililiyin aradan qaldırılaca- ğı təqdirdə status-kvonun saxlanılması ehtimalı artacaqdır. Bəhreyndə dialoqun mümkünlüyü və uğuru Kral və vəliəhd bir tərəfdən, Baş nazir başda olmaq- la mühafizəkarlar digər tərəfdən hakim ailədaxili üstünlük mübarizəsindən asılı olaraq dəyişə bilər. Eyni zamanda, ediləcək güzəştlərin şiələrin müxtəlif qruplarını qane etməsi məsələsi qeyri-müəyyən ola- raq qalır. Belə ki, leqal fəaliyyət göstərən qruplar dialoqa getməyə hazır olsalar da, (məsələn, Əl-Vifaq) qeyri-leqal qruplar (məsələn, Haqq hərəkatı və bəzi gənclər qrupları) xəlifənin devrilməsi tələbində is- rar etməkdə davam edirlər. Ərəb üsyanları zor gücünə yatırılarsa... Bəhreynə Körfəz Əməkdaşlıq Şurası- nın Birgə Yarımada Müdafiə Qüvvələrinin yeridilməsi Səudiyyə Krallığının şiə üs- yanını yatırmaqda qətiyyətini və hərbi vasitələrə əl atmaqdan çəkinməyəcəyini göstərir. Şiələrə güzəştlərin edilməsinə qarşı çıxan və etiraz aksiyalarının güclə yatırılmasına tərəfdar olan Səudiyyə Kra- lı Abdullanın və Əl-Xəlifə ailəsi daxilində isə mühafizəkar qanadı təmsil edən Baş nazir Xəlifənin kral Həmədə təzyiqləri nəticəsində bu ssenari ehtimal oluna bilər. Eyni zamanda, son günlərdə müxalifətə qarşı davam edən təzyiqlər - Əl Vifaqı və İs- lam fəaliyyət Cəmiyyətinin buraxılmasına cəhd, nümayişçilərə qarşı təqiblərin davam etməsi, dörd fəal iştirakçıya isə ölüm hök- münün verilməsi və saxlanılanlara polisin zorakılığı bu ssenarini reallaşdırar.
Şərq vilayətində şiə oyanışına gəlincə, Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 27 Bəhreyn üsyanı buradakı şiələri də aya- ğa qaldıra bilər. Artıq Qatiflə bərabər, bir neçə şəhərdə etiraz aksiyaları baş vermiş- dir. Lakin bu üsyanların qarşısını almaq üçün Krallıq geniş imkanlara malikdir və Bəhreyndə də göründüyü kimi zorakılıq- dan çəkinməyə bilər. Lakin digər tərəfdən, hətta nümayişlər yatırılsa belə, bu problemlər şiələrlə dialoqa gəlməyincə potensial təhlükə olaraq qala- caqdır. Problem həll edilməsə, Bəhreyndə və Səudiyyə Ərəbistanında əzilmiş şiələr İranın təsirinə daha tez düşəcəklər. Küveytin KƏŞ-in ən demokratik ölkəsi kimi tanınmasına baxmayaraq, son dövrlərdə keçirilən etiraz aksiyalarını po- lisin güc tətbiq edərək dağıtması onun demokratik dövlət reputasiyasına zərbə vurub. Buna görə növbəti etiraz aksiya- larına Əl-Sabah ailəsinin dözümsüzlük göstərməsi mümkündür. Eyni zaman- da, hazırda Küveytdə siyasi gərginlik o dərəcəyə çatıb ki, hətta küveytlilər hakim ailənin seçkilərdən imtina edib, əvvəllərdə olduğu kimi, (1970 və 1980-ci illərdə bir neçə illiyə parlament buraxılıb) parlamen- ti bir neçə il ərzində buraxacağı haqqın- da fərziyyələr irəli sürməyə başlayıblar. Beləliklə, parlamentlə hakim ailə arasında gərginlik nümayişlərin güc tətbiq edilərək yatırılması, daha artıq güzəştlərdən isə imtina edilməsi ilə nəticələnə bilər. Lakin ərəb dünyasını xalq üsyanlarının bürüdü- yü bir vaxtda Küveyt əmirinin belə bir ad- dım atacağı ehtimalı azdır. BƏƏ-də, Qətərdə sosial şəbəkələr vasitəsilə inqilaba çağırışlar edilsə də, heç bir etiraz aksiyası baş tutmamışdır. Buna görə dövlət tərəfindən heç bir zəmin ol- mayan iğtişaşı yatırmaq üçün tədbirlər görməyə ehtiyac yoxdur. Səudiyyə Ərəbistanı Kralı Abdulla bin Əbdül-Əziz Əl-Səud və Bəhreyn Kralı Həməd bin İsa Əl-Xəlifə
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 28
nisbətən əhaliyə daha artıq siyasi və iqti- sadi güzəştlər edib, lakin ölkədə müəyyən dərəcədə xırda təxribat hərəkətləri baş verməkdə davam edir. Belə ki, ölkənin sənaye şəhəri olan Soharda etiraz aksi- yaları aprelin əvvəllərində təhlükəsizlik qüvvələrinin yeridilməsi ilə bitsə də, Sa- lalah və Sur şəhərlərində dinc etiraz ak- siyaları davam etməkdədir. 42
yenidən kütləvi xarakter alacağı təqdirdə Sultanın güc tətbiq edərək onları yatır- masını və bu dəfə artıq heç bir güzəştə getməyəcəyini də irəlicədən söyləmək olar. NƏTİCƏ
KƏŞ Yarımada Müdafiə Qüvvələrinin etirazları yatırmaq üçün Bəhreynə yeridilməsi yerli iğtişaşı regional böhrana yaxınlaşdıra bilər. Belə ki, son həftələrdə, İranın ərəb üsyanlarını dəstəkləməkdə israr etməsi onun qonşuları ilə münasibətlərini gərginləşdirmişdir. KƏŞ ölkələrində şiələrlə hakim ailələr ara- sında münasibətlər İranın yerli şiələrə təsir imkanlarından asılı olaraq dəyişə bilər. Küveytdə casus dəstəsinin aşkar- lanması və Əl-Küveyt şəhərindəki Teh- ran səfirliyinin bu işə cəlb olunması haq- qında ittihamlar, daha sonra İrana qarşı eyni ittihamların Manama tərəfindən səsləndirilməsi belə imkanların möv- cudluğundan xəbər verir. 43 Eyni zaman- 42 Hundreds stage protests in Omani towns, http://gulfnews. com/news/gulf/oman/hundreds-stage-protests-in-omani- towns-1.801109, (30.04. 2011) 43 IRG behind Kuwait spy cell: minister, http://www.ku- da, Livanda, İraqda və digər ölkələrdə sünni-şiə siyasi və ya din xadimlərinin təxribatları KƏŞ ölkələrindən Bəhreyn, Səudiyyə Ərəbistanı və Küveytdə sünni- şiə münasibətlərinə öz təsiri göstərə bilər. KƏŞ
ölkələrinin daxilindəki müxalifətin imkanları və əhalinin islahat- lara münasibəti nəticələrə təsir edəcəkdir. Məsələn, Səudiyyə Ərəbistanının mühafizəkar cəmiyyəti, Qətər və BƏƏ- də əhali arasında siyasi laqeydlik və müxalifətin olmaması bu ölkələrin “de- mokratiya meylli” dalğadan hələ bir neçə il də kənarda qalacağı ehtimalını artırır. Küveyt və Bəhreynin dinamik siyasi elita- sı isə öz rəhbərlərinə islahatların həyata keçirilməsi üçün təzyiqlər edə bilər. KƏŞ ölkələrində gedən proseslərin nəticələrinə hakim ailədaxili gərginliklər də mühüm təsir göstərir. Xüsusilə, Bəhreyn və Səudiyyə Ərəbistanında hadisələrin gedişi hakim ailə daxilində islahatçılar- la mühafizəkarlar arasındakı parçalanma nəticəsində hakimiyyətdə kimin üstünlük qazanmasından asılı olaraq dəyişə bilər. Eyni zamanda, bu dövlətlərdə dotasi- yaların verilməsinin davamlılığı və böyük dövlət sektorunun saxlanılması karbohid- rogen ixracından gələn gəlirlərdən asılıdır. Neft qiymətlərinin davamlı düşməsi hazırkı dotasiya sistemini və dövlət sektorunu qıra, nəticədə ictimai iğtişaşlara səbəb ola bilər. KƏŞ ölkələri ilə hərbi və müdafiə sahəsində əməkdaşlıq edən ABŞ-ın möv- qeyi buradakı hadisələrin nəticəsini ərəb waittimes.net/read_news.php?newsid=OTE3NDg1Mjcz,( 02.04.2011)
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 29 dünyasının digər nöqtələrində baş verən hadisələrdən fərqli edəcək. Belə ki, bu regiondakı hakim ailələrin təmsil etdiyi rejimlərin təminatı kimi çıxış edən ABŞ onların əvəz edilməsində maraqlı deyildir. Səudiyyə Ərəbistanının Kralı və Oman Sultanı dövlət xərclərini artıraraq iğtişaş- ların müvəqqəti qarşısını alsalar da, onlar gələcəkdə iğtişaşlarla yenidən üzləşəcəklər. Çünki dövlət xərclərinin artırılması yal- nız müvəqqəti səmərə verir. Eyni zaman- da, qeyd etmək lazımdır ki, Bəhreyn və Oman gələcəkdə dövlət xərclərini artır- maqda çətinlik çəkəcəklər. Bu ölkələrdə neft hasilatı ildən-ilə aşağı düşür və bu da o deməkdir ki, dövlət gəlirləri azalır. Bu dəfə, Bəhreynin və Omanın dövlət xərclərini ödəmək üçün KƏŞ onlara 20 milyard dollar həcmində yardım ayırmışdır. La- kin gələcək siyasi böhranlarda yenidən KƏŞ-dən maliyyə yardımı gözləmək düz- gün olmazdı. Buna görə də, Bəhreyndə və Omanda ciddi siyasi islahatların apa- rılması məqsədəuyğundur. Digər ölkələr isə yaxın gələcəkdə neftin qiymətləri sabit qaldığı təqdirdə, dövlət xərclərinin artırıl- masında heç bir çətinlik çəkməyəcək və dövlət xərclərini artıraraq öz monarxiya- larını ən azı qısa və ya orta müddətdə qo- ruya biləcəklər. Beləliklə, rejim dəyişikliyi KƏŞ-ə Tunisdə və Misirdə olduğu kimi dərhal gəlməyə bilər, lakin daha artıq hü- quqlar üçün hökumətlərə olan təzyiqlər öz-özlüyündə uzun illər iqtisadi firavanlıq yardımları və repressiya qorxusu ilə susdu- rulan xalq üçün bir inqilabdır.
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 30
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 31 Yaxın Şərq Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 32 QEYD ÜÇÜN Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 33 QEYD ÜÇÜN Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 34 QEYD ÜÇÜN Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 35 QEYD ÜÇÜN Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 36
Dizayner: İntiqam Məhəmmədli Tiraj: 500 Yüklə 3,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|