Kriptovalyuta: iqtisadi və hüquqi aspektlər Kriptovalyuta ifadəsi, xüsusi ilə onun ilk
Yüklə 5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Blokçeyn texnolo- giyası internetin ikinci nəslidir” BLOKÇEYN TEXNOLOGİYASI
SƏ H İFƏ 51 yeni şifrələmə sistemi üzərində işə başlanılıb. Bu sistemin köməyi ilə yüksək məxfiliyi ilə seçilən konfidensial informasiyaları bölüşmək mümkün olacaq. “Enigma”nın dünyanın məxfi xidmətləri tərəfindən istifadə edilən konfidensial informasiyaların ötürülmə sistemindən fərqi ondadır ki, bu sistem desentral “bulud” platformasıdır və özündə konfidensial informasiyaların saxlanılmasını, analizini mümkün edir. Lakin həmin informasiya heç bir tərəf üçün tam açıqlanmır. “Enigma”nın, hətta ən təcrübəli hakerlər qrupu tərəfindən sındırılması qeyri-mümkündür. Koinlərin birjalarda qiymətinin durmadan artması “Blokçeyn” texnologiyalarının dünya trendinə çevrilməsinə səbəb olub ki, bu da vençur kapitalistlərinin ciddi marağı ilə qarşılanıb. Nəticədə, “Blokçeyn” texnologiyalarına ciddi investisiya axını müşahidə olunur. Hazırda kriptovalyuta investisyasının ümumi dəyəri 239 milyon ABŞ dollarına çatıb. Son illər “Blokçeyn” texnologiyaları Azərbaycanda da öz aktuallığı ilə seçilən mövzulardandır. Ölkəmizdə bu texnologiyalara əsaslanan yeni startaplar o qədər də gözə çarpmasa da, kriptovalyuta ticarəti ilə məşğul olan fiziki və hüquqi şəxslər kifayət qədərdir. Artıq “bitcoin”, “altcoin”, “mayning” kimi terminlər tez-tez kütləvi informasiya vasitələrində yazılır və səsləndirilir. Bəzi iqtisadçılar kriptovalyuta ticarətini riskli peşə hesab edirlər. Lakin koinlərin hansı şirkətlər tərəfindən alınıb- satılması haqqında dolğun informasiyaya malik olan insanlar bu növ ticarətlə məşğul olaraq, qısa müddət ərzində kifayət qədər gəlir əldə edə bilirlər. “Mayning” fermalarının yaradılmasını Azərbaycan startap ekosistemi üçün daha münasib hesab etmək olar. Burada istifadə olunan avadanlıqların sıradan çıxmasını nəzərə almasaq, “Mayning” kriptovalyuta ticarətinə nisbətən daha az riskli biznes hesab olunur. Bu prosesi həyata keçirmək üçün ilkin olaraq 500 manatlıq avadanlıqla başlayan startap müəyyən vaxtdan sonra 100000 manatlıq “Mayning” ferması qura bilər. Müşahidələr göstərir ki, “Mayning” biznesi ilə daha çox tələbələr məşğul olurlar. Azərbaycanda “PayPal” sisteminin dəstəklənməməsi ölkəmizdən xaricə onlayn ticarəti mümkünsüz edir. Bütün dünyanın ticarət etdiyi “Amazon”, “Ebay” kimi ticarət platformalarında ölkəmizdən xaricə satış həyata keçirmək mümkün deyil. Onlayn ixracın stimullaşdırılması “bitcoin”lərin ölkədə papulyarlaşmasından asılıdır. Koinlər vasitəsi ilə satış həyata keçirən startaplar yaranarsa, Azərbaycanda beynəlxalq onlayn satışının inkişafı qaçılmaz olacaq. Ümumilikdə, “Blokçeyn” texnologiyalarının tətbiqi ölkədə startapların investisiya cəlbediciliyini artıracaq, gənc sahibkarlığın inkişafına təkan verəcək.
SƏ H İFƏ 52 Ö tən əsrin sonlarında meydana gələn
Google, Facebook kimi şirkətlər dünyada yeni paradiqmaya keçidi
şərtləndirmişdir. Belə ki, bu zaman BitTorrent adlanan internet texnologiyası yaradılmış, BitTorrent isə pirinq prosesini reallaşdırmışdır. Pirinqdə faylın 1 kompüterdə tam olması vacib deyil. Pirinqdə fayl milyonlarla hissələrə bölünə və hər bir istifadəçi faylın müəyyən bir qisminə sahib ola bilir. Faylı orijinal yükləyən onu ən azı bir istifadəçiyə ötürdükdən sonra özü şəbəkəni tərk edə də bilir. Çünki bu zaman digər istifadəçilər faylı nüsxələşdirib yaya bilirlər. Bunun üçün, yəni faylın yayılması üçün kriptoqrafik imzalanmış uzun və mürəkkəb koda sahib olmaq lazımdır. BitTorrentin əsas cəhəti istənilən faylın internetə çıxışı olan ixtiyari istifadəçiyə əlçatan olmasıdır. Bu isə əqli mülkiyyətə təhlükə yaratmaqla, ilk növbədə, kino və musiqi kimi əyləncə sənayesini məhv edə biləndir. Buna baxmayaraq, BitTorrentin qarşısını almaq mümkün deyildir. Məhz bu səbəbdən, yeni növ kriptovalyuta – Bitcoin təklif edilmişdir. Bitcoin bütün ənənəvi maliyyə institutlarının üstündən xətt çəkir. Bu, yeni pul konsepsiyasının yaranması deməkdir. Ənənəvi pulun əsas xassəsi onun hamı tərəfindən dəyər nişanı kimi qəbul edilməsidır. Bunun üçün isə pulun arxasında iqtisadi güc durmalıdır. Bu pulu yaratmaq, saxlamaq, daşımaq, bərpa etmək, qorumaq isə külli miqdarda xərc tələb edir. Bitcoinin, kriptovalyutanın arxasında isə heç bir hökümət. Deməli, məlum xərclərə ehtiyac yoxdur. Kriptovalyutanın arxasında yalnız internet durur. İnternet isə heç kimin deyildir. Deməli, Bitcoin milli deyil, suveren valyutadır. Yəni, Bitcoin siyasət aləti deyildir. Bitcoin də, adi valyuta kimi, kollektiv inam prinsipi ilə işləyir. Məlum olduğu kimi, blokçeyn texnologiyasının işləmə prosesi bir qədər mürəkkəbdir. Ənənəvi maliyyə sistemində pul əməliyyatları bank vasitəsiylə həyata keçirilir. Burada hər bir transaksiya qeydiyyata alınır, pulların haradan - hara getdiyi aydın olur. Banklar beynəlxalq ticarəti təmin edir, valyutaları bir - birinə çevirir. Bitcoində isə pul və transaksiyanın özü rəqəmsaldır. Hər bir transaksiya kriptoqrafik olaraq şifrələnib ötürülür. Yəni istifadəçilər bir - birinə bitcoin ötürərkən göndərən də, alan da uzun şifrələnmiş rəqəm və hərflərdən ibarət kod görür. Sistem həmin kodu pul kimi görür və qəbul edir. Sistemdə hər şifr unikaldır və nüsxələşdirilə bilməz. Yəni saxta pul kəsmək qeyri-mümkündür, yaxud pulu 2 dəfə xərcləmək olmaz. Ən əsas məsələ isə bitcoinin arxasında maliyyə institutunun olmamasıdır. Yəni onu çap edən mərkəzi bank yoxdur. Dövriyyədə olan bitcoinin miqdarını ancaq blokçeyn bilir. Bitcoinin sayı limitlidir. Bu, inflyasiyanın qarşısını alır, yalnız deflyasiya ola bilər, yəni pul zaman keçdikcə yalnız dəyər qazana bilər. Artıq sözügedan bütün bu proseslərin rəqəmsallaşması qaçılmazdır. Blokçeyn mövzusu ən yüksək dairələrdə belə müzakirə olunur, artıq tətbiq edib-etməmək deyil, nə vaxt tətbiq edək müzakirə olunur. Ukrayna korrupsiya ilə mübarizə üçün blokçeyn əsaslı sistem hazırlayır. Blokçeyn texnologiyası bankların nüfuzunu yox
edəcək, elektrik “Blokçeyn texnolo- giyası internetin ikinci nəslidir” BLOKÇEYN TEXNOLOGİYASI Azərbaycanda tətbiq oluna bilərmi? dos. HAFİZ BAYRAMOV Yüklə 5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|