113
риайят едилмясиндян, дювлятин игтисади потенсиалынын ижтимаи
институтларын фяаллашдырылмасы йолу иля мющкямляндирилмясиндян,
йяни щакимиййятдя юзбашналыьын, коррупсийа, игтисади, щцгуг по-
зунтусу вя жинайяткарлыğын гаршысыны алмаьа имкан верян еффектив
норма вя мящдудиййятлярин ишляниб-щазырланмасындан, дювлят ор-
ганлары тяряфиндян еффектив идаряетмянин, йяни мал вя хидмятлярин
реаллашдырылмасы базарларынын инкишафына имкан верян гайда вя
институтларын йаранмасы, ящалинин саьлам вя ращат щяйатынын тямин
едилмясиндян ибарятдир.
гтисадиййатын сямяряли фяалиййятинин ясасыны йарадан институ-
сионал, сосиал ислащатлар, щабеля, мювжуд интеллектуал-ресурс вя
елми-техники потенсал макро вя микроигтисади сявиййядя апарылан
структур дяйишикликляри, инкишаф стимулларынын формалашмасы, дюв-
лятин малиййя, кредит-пул, инвестисийа вя харижи-игтисади сащялярдя
фяаллыьынын эцжлянмяси игтисади тящлцкясизлийя шяраит йарадыр.
Bu baxımdan, iqtisadi siyasəti formalaşdırarkən və reallaşdı-
rarkən iqtisadiyyat üçün mühüm olan təhlükələri müəyyənləşdirmək
lazımdır.
qtisadi ədəbiyyata və təcrübəyə əsaslanaraq iqtisadi təhlükə-
ləri aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar (sxem 2).
Bu gün iqtisadi siyasəti reallaşdırarkən milli iqtisadi təhlü-
kəsizliyə təsir edən problemlər sırasında ölkə iqtisadiyyatına barbaşa
deyil, dolayı yolla təsir edənləri də nəzərə almaq mütləqdir. Belə
təhlükələr sırasına aşağıdakıları aid edə bilərik:
• Milli məhsulun rəqabət qabiliyyətliliyinin aşağı olması;
• xracın xammal yönümlü olması;
• Texnika və texnologiyanın idxaldan asılı olması;
• Ölkədən kapitalın kənara axını;
• Dünya bazarlarında yerli məhsula qarşı ayrı-seçkiliyin
qoyulması;
• Ölkə iqtisadiyyatının xarici kreditlərdən, investisiyalardan
asılı olması;
• Dövlətin xarici borcunun yüksək olması;
• Beynəlxalq maliyyə qurumlarının ölkədə gedən bazar
yenidənqurma proseslərinə müdaxilə etməsi;
• Milli valyutanın məzənnəsinin tez-tez kəskin dəyişməsi.
Милли игтисадиййатын игтисади тящлцкясизлийини вя онун
мювжуд вязиййятини гиймятляндирмяк цчцн ашаьыдакы макро-
114
игтисади эюстярижилярдян истифадя олунмасы мягсядяуйьундур:
адамбашына дцшян номинал вя реал ЦДМ; шяхси сярянжамда га-
лан эялир; ЦДМ-дя ямякщаггынын хцсуси чякиси; орта айлыг ямяк-
щаггы; шяхси йыьым нормасы; инфлйасийанын, ишсизлийин сявиййяси;
ЦДМ-ин иллик артымы; сянайе истещсалынын артым сцряти; истещлак
малларынын гиймят индекси; кянд тясяррцфаты мящсулларынын гиймят
индекси; дювриййядя олан ямтяялярин дяйяриля онун пул тяминаты;
бцджя яксиnи; дювлят боржу; идхал вя ихражын салдосу; милли валйута
мязянняси вя паритет алыжылыг габилиййяти; кюлэяли игтисадиййатын
ЦДМ-дя хцсуси чякиси вя с.
115
Sxem 2. qtisadi tə hlükə sizliyə tə sir edə n tə hlükə lə rin tə snifatı
qtisadi təhlükələrin tasnifatı
Mənbələrinə görə
nsan fəaliyyətinə təsirinə görə
Yaranma təbiətinə görə
Təsir obyektinə görə
Reallaşma ehtimalına görə görə
Gözlənilən zərərin ölçülərinə görə
Nəticələrinə görə
Proqnozlaşdırılması imkanına görə
Daxili
Xarici
Obyektiv
Subyektiv
Real
Potensial
Proqnozlaşdırılan
Proqnozlaşdırılmayan
Ümumi
Lokal
Katastrofik
Ə
həmiyyətli
Çətinlik yaradan
Asan həll edilən
Siyasi
Kriminal
Rəqabət
Kontragent
nformasiya
Maliyyə
Heyət
ş
güzar reputasiya
Müddətinə görə
Uzunmüddətli
Qısamüddətli
116
Son vaxtlar dünyada baş vermiş maliyyə böhranı və onun
nəticələri bütün ölkələrin iqtisadiyyatına bu və ya digər səviyyədə
təsir edir. Bu təsiri aşağıdakı formada ifadə etmək olar.
Sxem 3. Dünya maliyyə böhranının milli iqtisadi
maliyyə tə hlükə sizliyinə tə siri
Bu təsirin mexanizminə diqqət yetirsək görərik ki, onlar dolayı
olaraq ölkə iqtisadiyyatına və dövlətin iqtisadi siyasətinin məq-
Dünya maliyyə böhranı
Dünya bazarlarında tələbin azalması
Dövlət büdcəsi
Ölkənin tədiyyə balansı
Milli valyutanın
mübadilə məzənnəsi
Maliyyə qeyri-sabitliyi
Pul-kredit münasibətlərinin şərtləri
Dövlətin qiymətli
kağızlar bazarı
Dövlət borcu
Ödəmə böhranı
nflyasiyanın qiyməti
qtisadi subyektlərin gəlirləri
Ölkənin maliyyə təhlükəsizliyi problemləri və təhlükələr
nflyasiya
gözləmələri
117
sədlərinə təsir edir. Ölkənin iqtisadi sisteminin təhlükələrə dayanıq-
lılığı göstəriciləri mövcuddur ki, fikrimizcə onlara da aşağıdakıları
aid etməklə hədd səviyyələrini ölkəmiz üçün belə müəyyən etmək
olar: qiymətlərin sabitliyi,yəni Inflyasiyanıın səviyyəsi 1-2 il
müddətində 50%-i, bir neçə il ardıcıl olaraq 25%-i, uzun müddətə 8-
12%-i keçməməlidir; qızıl-valyuta ehtiyatları dövlət büdcəsinin
50%-dən, ÜDM-un 25%-indən, dövriyyədə olan pul kütləsinin 25%-
dən aşağı olmamalıdır; dövlət büdcəsinin kəsiri bir il müddətində
maksimum 20-30%-i, uzunmüddətli dövrdə 3-8%-i aşmamalıdır; xa-
rici borc 10 ilə qədər olan dövr üçün ÜDM-in 50%-ni, bir il
müddətində dövlət büdcəsinin 20%-ni, milli sərvətin 3%-ni ötməmə-
lidir; tədiyyə balansının defisiti 1 il müddətində 50%-i, bir neçə il
müddətində 20%-i keçməməlidir; vergi yükü il ərzində 40%-i,
uzunmüddətli dövrdə 15-20%-i aşmamalıdır.
Beləliklə biz bu vəsaitdə iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi-
nin prinsipial müddəalarını nəzərdən keçirdik. Qeyd etmək istərdik
ki, Azərbaycanın timsalında dövlət tənzimlənməsinin nəticələrinin
təhlili göstərir ki, xüsusilə son illərdə ölkəmiz dəyişən şəraitə uyğun
effektiv iqtisadi siyasət yeridir. Müstəqillik illərində Azərbaycanda
həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində ölkəmizdə makroiqtisadi
göstəricilərin dinamikasında kəmiyyət və keyfiyyət baxımından
ə
saslı irəliləyişlər müşahidə olunur. Bütün bunlar müasir dövrdə
Azərbaycan iqtisadiyyatında keçid dövrünün başa çatdığını və
davamlı inkişaf modelinə keçid üçün zəruri iqtisadi, sosial, təşkilati
zəmini, başqa sözlə, müvafiq start kapitalının yaradıldığını bir daha
təsdiq edir.
118
Ə
D Ə B Y Y A T
1. Azərbaycan Respublikasının qanunları, Bakı, 1992-2010
illər.
2.
Щажыйев Ш. Щ. «Щейдяр Ялийев Азярбайжанын милли-игтисади
инкишафынын цьцр моделинин йарадыжысыдыр», «Милли игтисади
инкишафын Азярбайжан модели» мювзусунда кечирилян
бейнялхалг конфрансын пленар ижласынын материаллары, Ы-жи
китаб, «Игтисад Университети» няшриййаты, Бакы, 2006.
3. Гаджиев Ш.Г. Азербайджан на пути к мировому сооб-
ществу
: стратегия внешнеэкономического развития.
Киев
, 2000.
4.
Байрамов Я.И «Уьур модели: еффектив рягабят мцщитинин
формалашдырылмасы проблемляри», «Милли игтисади инкишафын
Азярбайжан модели» мювзусунда кечирилян бейнялхалг
конфрансын пленар ижласынын материаллары, ЫЫЫ-жц китаб,
«Игтисад Университети» няшриййаты, Бакы, 2007.
5.
«Глобал малиййя бющраны: игтисади тящлцкясизлийин Азяр-
байжан модели вя дцнйа тяжрцбяси» мювзусунда кечирилян
бейнялхалг елми-практики конфрансын материаллары, Ы-ЫЫ-жи
китаб, «Игтисад Университети» няшриййаты, Бакы, 2010.
6.
Ящмядов М.А. «Трансформасийа шяраитиндя Азярбай-
жанда милли игтисади инкишаф моделинин формалашмасынын
консептуал ясаслары»
,
«Милли игтисади инкишафын Азярбайжан
модели» мювзусунда кечирилян бейнялхалг конфрансын
пленар ижласынын материаллары, ЫЫЫ-жц китаб, «Игтисад Уни-
верситети» няшриййаты, Бакы, 2007.
7.
Гафаров Ш.С. Мцасир игтисади систем вя глобаллашма. Бакы,
2005.
8. Allahverdiyev H.B, Qafarov K.S, Əhmədov Ə.M, «Milli
iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi», Bakı, 2007.
9.
Ялийев А.А., Шякярялийев А.Ш. Базар игтисадиййатына кечид:
Дювлятин игтисади сийасяти. Бакы, Аз. ДИУ, 2002.
10.
Щясянов Р.Т. Азярбайжан Республикасынын сосиал-игтисади
119
инкишафынын базар моделинин консептуал ясаслары. Бакы,
1998.
11. Новрузов В. Щейдяр Ялифевин игтисади инкишаф кон-
сепсийасы фяалиййятдядир. Игтисадиййат вя щяйат ъурналы,
№1-3, 2002.
12. Сяфяров С.И., Щ.Ялийев курсу йени кейфиййят щалында: «Игти-
садиййат, сийасят, динамизм, проблемляр, перспективляр».
Бакы, 2005.
13. Ялирзайев Я.Г.Ислащатлар вя сцрятлянмя стратеэийасы шяраи-
тиндя Азярбайжанын сосиал-игтисади инкишаф проблемляри:
тяжрцбя, мейiлляр вя перспектив истигамятляр, «Адилоьлу»
няшриййаты, Бакы, 2005.
14. Ящмядов М.А. Глобаллашма вя милли игтисадиййатын
формалашмасы. Бакы, 2003.
15.
Щцсйенова А.Ж. Гиймятлярин дювлят тянзимлянмяси, Бакы,
2001.
16. A.P.Qradоv «Milli iqtisadiyyat» Bakı, 2008.
17. V.I.Kuşlin «Bazar iqtisadiyyatının dövlət tənzimlənməsi»
Bakı, 2008.
18. B.N.Kuzik, V.I.Kuşlin, B.Yоkоvеç «Prоqnоzlaşdırma, stra-
tеji planlaşdırma və milli prоqramlaşdırma» Mоskva
«Экономика», 2008.
19. Васильев
В
.П.
Государственное
регулирование
национальной
экономики, Учебно-методическое посо-
бие
, М, УНИДО, 2002.
20. Государственное регулирование рыночной экономики /
Под
общей ред. В.И. Кушлина, Н.А. Волгина. - М.:
Экономика
, 2000.
21. Капканщиков
С
.Г.Государственное
регулирование
экономики
, Москва, КНОРУС, 2010.
22. Крюков Р.В. Государственное регулирование нацио-
нальной
экономики, Конспект лекций, Москва, Приор-
издат
., 2005, 176 с.
23. Кучуков Р.А.Теория и практика государственного
регулирования
экономических и социальных процессов.
120
М
. 2006.
24. Кулиев Т.А. «Регулирование рыночной экономики»,
Баку
, 2001.
25. Ходов Л.Г. Государственное регулирование националь-
ной
экономики. - М.: 2005.
26. Националъная экономика. Под ред. В.А. Шулъги. М.,
2002.
27. Котилько В.В. Региональная политика, М.1998.
28. ЧеркасовГ.И.Рынок:регулирование рынка. М. 2006.
29. Государственное
регулирование
национальной
экономики
, под редакцией Морозовой Т.М. 2002.
30. Государственное регулирование национальной экономи-
ки
, под редакцией Бабашкиной А. М. 2002.
121
Няшриййатын мцдири
Камил Щцсейнов
Баш редактор
Исмят Сяфяров
Редактор
Исабя Щцсейнова
Корректор
Сцдабя Манафова
Компйутер operatoru
Тяраня Бахшялийева
Дизайнер
Вцсаля Ахундова
Ə
hmə dov M.A., Hüseyn A.C.
Игтисадиййатын дювлят тянзимлянмясинин ясаслары
-----------------------------------
Методик вясаит
Чапа имзаланыб . 0 . 2011. Каьыз форматы 60х84 1/16.
Щяжми 7,5 ч.в. Сифариш 114. Сайы 500.
----------------------------------------------------
" Игтисад Университети " Няшриййаты.
АЗ 1001, Бакы, Истиглалиййят кцчяси, 6
Dostları ilə paylaş: |