M. A.Əhmədov, H. M. Məhəmmədli
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
~ 117 ~ axtarılması və qəbulu; bir-birindən asılı olmayan proseslərin real vaxt rejimində paralel yerinə yetirilməsi; müxtəlif kateqoriyalı istifadəçilər üçün intellektual interfeys; biliklərə əsaslanan intellektual (ekspert) sistemlərin texnologiyaları ilə ənənəvi proqramlaşdırma texnologiyalarının uzlaşdırılması. G2 sisteminin əsas komponentləri kimi BB-dən əlavə verilənlər bazasını (VB), qərar qəbul etmə maşınını, modelləşdirmə və planlaşdırma alt sistemlərini göstərmək olar. G2 dinamiki proseslərin monitorinqi, diaqnostikası, optimallaşdırlması, planlaşdırılması və idarə olunması üçün real vaxt rejimində fəaliyyət göstərən ekspert sistemlərinin qurulması və dəstəklənməsi üçün yaradılmş qrafiki, obyekt –yönümlü baza sistemi idi. Bu baza sistemi əsasında sistem analitiklərinə oriyentasiya olunmuş Re Think İM-i işlənmişdir ki, onun vasitəsi ilə proseslərin qrafiki təsvirlərini piktoqramlar şəkilində, ardıcılıqla yerinə yetirilən, bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan əsas məsələləri təsvir etmək mümkün olurdu. Re Think mühiti aktiv qrafika əsasında (arxitektura, müştəri-server) modelin fəaliyyətini vizuallaşdıraraq, son nəticədə modelin sistemin təşkilatı idarə olunmasının işçi versiyasına çevirirdi. RE Think sistemin əsas üstün cəhəti onun proqramçılara deyil, sistem analitiklərinə oriyentasiya olunmasıdır. Bu isə eksperimentatorlardan modelləşdirilən obyekt haqqında biliklərdən başqa, komputer elmləri sahəsində yüksək səviyyəli biliklərə malik olmağı tələb edir. Süni intellekt üsullarına əsaslanan İM-dən biri də geniş tətbiq sahəsi tapmış PДO («Ресурсы-Действия-Операции»-«Resurslar- Fəaliyyətlər-Əməliyyatlar») İM mühitidir. РДО İM mühiti Bauman adına Moskva Dövlət Texniki Universitetinin “İstehsalın avtomatlaşdırılmasının kompüter sistemləri” kafedrasında işlənmişdir [7]. РДО-un yaradılmasının əsas səbəbi və məqsədi aşağıdakılardır: modelləşdirilən sistemlərin siniflərinin müxtəlifliyi ilə əlaqədar İM-in universallığına qoyulan tələbatlar; modellərin modifikasiya olunmasının asanlığı; idarəolunan obyektlə birlikdə ~ 118 ~ mürəkkəb idarəetmə sistemlərinin də modelləşdirilməsi; idarəetmənin real vaxt rejimində İM-dən istifadə olunması və s. Göstərilənlər müxtəlif təyinatlı mürəkkəb xarakterli istehsalların sistemli analizini və idarə olunmasının təşkilini təmin edir. РДО- metodda mürəkkəb sistemin modeli verilənlər və biliklər bazaları ilə təchiz olunmuş dinamiki produksiya sistemi kimi təsvir olunur. РДО –da konkret mürəkkəb sistem resursların və əməliyatların ifadələrinin formalizə olunaraq göstərilən bazalara daxil edilməsi ilə həyata keçirilir. Mürəkkəb sistemlərin imitasiyası üçün onun haqqında biliklərin təsviri üçün obyekt-yanaşma üsulundan istifadə olunur. əksəriyyət obyektlərə xas olan aşağıdakı sinifləri göstərmək olar: real obyektlər (port, zavod, avtomobil və s.); insanın, avadanlıqların bir hissəsinin, təşkilatın rolları (sazlayıcı, işçi, detalların anbarın qovşaqlarında yerləşdirilməsi və s.); insidentlər- baş vermiş hər hansı bir hadisənin abstrakt təsviri (müştərinin gəlməsi, detalın anbara yerləşdirilməsi və s.); qarşılıqlı əlaqə-müxtəlif obyektlər arasındakı münasibətlərdən yaranan obyektlər (istilik trasslarının birləşməsi, küçələrin yolayırıcıları və s.); spesifikasiyalar-qaydalar, standartlar və keyfiyyət meyarlarının təsviri üçün istifadə olunur (texnoloji proses, növbələrin xarakteristikaları və s.). Yaradılan obyektlərin mənbələri kimi aşağıdakıları göstərmək olar: struktur-tərkiblərin qarşılıqlı əlaqəsi və nomenklaturalar; digər sistemlər –tətbiqi sahənin qarşılıqlı əlaqədə olduğu xarici sistemlər; qurğular-tətbiqi sahədə istifadə olunan qurğular; yadda saxlanılan hadisələr-keçmiş hadisələr, əgər onlardan sonrakı proseslərdə istifadə olunacaqsa; istifadəçilərin prosesdəki rolları; obyektlərin fiziki yerləşdiyi məkan; təşkilatlar –istifadəçilərin daxil olduğu qruplar. Konseptual səviyyədə mürəkkəb sistem öz aralarında qarşılıqlı əlaqədə olan müxtəlif resurslar çoxluğu kimi təsvir olunur. Resurs dedikdə mürəkkəb sistemin hər hansı bir elementi nəzərdə tutulur. Qoyulmuş məsələlərdən asılı olaraq sistemin işlənilən hissəsinə resurs kimi baxmaq olar. Məsələn, anbar kompleksini təsvir etdikdə ~ 119 ~ anbarın stellajları ayrı-ayrı nəqliyyat robortları, anbarlaşdırmaya sifarişlər və s. resurslardır. Əgər anbarlar şəbəkəsi modelləşdirilirsə, onda resurs kimi bütün anbar onun daxili hissələri nəzərə alınmadan təsvir edilir. Umumiyyətlə PДO-metodda əsas resurslar kimi insan, avadanlıq, nəqliyyat sistemi, insan qrupları, detal partiyaları, anbarlar və b. mövcud fiziki obyektlər nəzərdə tutulur. Mürəkkəb sistemin spesifik xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla, PДO- metodda digər resurslar da əlavə oluna bilər. Onu da qeyd edək ki, resurslar sabit və dəyişən (müvəqqəti) ola bilər. Resurslar öz aralarında məlum qanunauyğunluqlarla qarşılıqlı əlaqədə olurlar. Bu proses müxtəlif fəaliyyətlərlə yerinə yetirilir. Hər bir fəaliyyət mürəkkəb sistemin vəziyyətini dəyişdirir ki, buna da hadisə deyilir. Hadisələrə misal olaraq detalın emalının başlanmasını, gəminin porta gəlməsini və s. göstərmək olar. Bütün hadisələr requlyar və qeyri requlyar olurlar. Requlyar hadisələr resursların fəaliyyətləri ilə baş verir. Qeyri requlyar hadisələr stoxastik xarakter daşıyır və idarə sistemi tərəfindən əvvəlcədən planlaşdırıla bilmir. Odur ki, qeyri requlyar hadisələr requlyar hadisələrin sinxronizasiyasını poza bilər və obyektin normal fəaliyyətinin normal başa çatmasını mümkünsüzləşdirər. Qeyd edək ki, İM-in intellektual vasitələrinin işlənməsi, G2, Re Think, Arena, PДO və b. intellektual sistemlər, modellərin yaradılmasında müəyyən hissə məsələlərin həllini yerinə yetirsə də bu istiqamətdə çoxlu sayda həllini tələb edən problemlər mövcud idi. Bu problemlərin həlli istiqamətində uğurlu yanaşma kimi Bauman adına MDTU-da işlənmiş RAO-studio proqram kompleksini göstərmək olar. RAO-studio PДO dilində İM-in işlənməsi və sazlanması üçün yaradılmışdır. Onun əsas məqsədi PДO dilində modellərin mətnlərinin işlənməsi vasitələrinin, eyni zamanda imitasiya eksperimentlərinin aparılması və nəticələrinin emalı vasitələrinin yaradılmasıdır [23]. RAO – studio dörd əsas moduldan ibarətdir: Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|