M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
133
«Ön söz»d əki aşağıdakı cümlələr fikrimizi təsdiq edir: «Azərbaycan xalqının keç
mişini bilənləri, mücadiləsini həyata keçirənləri zaman əritməkdədir. O halda g ələcək nəsil bu mübarizəni necə və haradan öyrənəcəkdir? Bax, bu kitabları mənə yazdıran bunlardır» (səh 11). H.Baykara daha sonra fikrini davam etdirərək yazır: «Öz n
əsli ilə mücadilənin içində olan bir istiqlalçı üçün öz xalqının əsirlik tarixini yazmaq n
ə qədər acı isə, xalqının əsarətdən qurtarmaq üçün fəaliyyətini və qurtuluşa inanmasını görmək də o qədər qürurvericidir. Sağlıq durumunun, yaşımın və çevrəmin əlverişli olmadığı bir zamanda bu işi görmək dözümlü sinir gücü ist
əyirdi… (səh.13). Əlbəttə, mühacirət memuar ədəbiyyatı bir tərəfdən mücahidlərin həyat və f əaliyyətlərinin, onların yaşam və düşüncə tərzinin, daha dəqiq, dürüst öyr ənilməsində ilkin, maraqlı və mötəbər mənbədirsə, digər tərəfdən bütövlükdə sovet rejimin ə və bolşevik ideologiyasına qarşı mübarizə yolu və vasitələrinin geniş öyrənilməsində mühüm məxəzdir. Filologiya üzr ə elmlər doktoru Almaz Həsənqızı «Mühacir yazıçı Məmməd Altunbayın yaradıcılığında soyqırım məsələsi» adlı məqaləsində 1918-ci il mart soyqırımından bəhs edərkən göstərir ki, həmin illərin hadisələri ilə bağlı ən doğru m əlumat yalnız hər cür senzura basqısından uzaq ölkələrdə yaşayan ziyalıların siyasi v ə bədii əsərlərində əks olunmuşdur. Həmin əsərlər XX əsrin dəqiq m ənzərəsini təsəvvür etməyə imkan verən qiymətli mənbələrdir. Müəllif yazır: «Mühacir ətdə yaşamaq zorunda qalan ziyalılar son nəfəslərinə qədər Vətənin əsarəti ilə barışmadan mübarizə aparmış, xalqının çəkdiyi bütün acıları gələcək n əsillərə daha dolğun, doğru çatdırmaq üçün əllərindən gələni etmişlər. Onların h əm tarixi-kulturoloji, həm siyasi-tədqiqatlarında, həm də xatirələrində o dövrün əsl mənzərəsi əks olunmuşdur”.( AMEA Folklor İnstitutu. Bakı, Elm və Təhsil n əşriyyatı, 2015. («Soyqırımlar xalq yaddaşında Beynəlxalq Elmi Konfransın materialları. Bakı, 2 mart, 2015-ci il, 296 səh). 134
Biz yuxarıda Azərbaycan memuar ədəbiyyatının tədqiqi vəziyyəti, tarixi ilə bağlı müəyyən fikirlər söyləmişdik. Mühacirət memuar ədəbiyyatına gəldikdə isə, ayrı-ayrı tədqiqatçıların ara-sıra bu qəbildən olan irsə müraciətinə baxmayaraq, küll halında mühacirət memuar ədəbiyyatının araşdırıldığını da iddia etmək olmaz. Görk
əmli tədqiqatçı Elçin Əfəndiyev, mühacirət irsinin tanınmış araşdırmaçıları Xaləddin İbrahimli, Vilayət Quliyev, Vaqif Sultanlı mühacirət mövzusunda yazark ən yeri gəldikdə, bəzi memuaristlərin yaradıcılığına da toxunmuş, əsərlərə peşəkar münasibət bildirmişlər. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Nikpur Cabbarlı, «Azərbaycan mühacirət nəsri» kitabında ( Bakı, «Elm və t əhsil», 2011, 140 səh.) tədqiqat probleminə uyğun olaraq mövzuya daha dərindən toxunmuş və Azərbaycan mühacirlərinin qələmə aldığı gündəliklərdən - memuar ədəbiyyatından ətraflı bəhs etmişdir. KİV və elmi nəşrlərdə bir sıra digər mü əlliflərin də mühacirət memuar ədəbiyyatı nümunələri ilə bağlı maraqlı m əqalələri dərc olunmuşdur. Mühacir yazarlardan B.E.Ağaoğlunun «Solovkidə gördüklərim» («Bildiriş» q əzeti, İstanbul, 14 avqust-13 noyabr, 1931, №2-15; Bakı, Günəş, 2004, 80 səh.), Mehmet Altunbayın «Azadlığa uçan türk» (Ankara, Azərbaycan Kültür Dərnəyi Yayınları, 1989, 254 səh; Bakı, Maarif, 1994, 172 səh.), Nağı Şeyxzamanlının «Az ərbaycan istiqlal mücadiləsi xatirələri (1905-1920” (Ankara, İlke, 1998, 218 s əh; Bakı, «Azərbaycan nəşriyyatı, 1997, 160 səh.), Əhməd Ağaoğlunun «Serbest Fırka hatıraları (2. baskı), İstanbul, Baha matbaası, 1969, 160 s); «Mütareke və sürgün hatıraları», İstanbul, Doğu kitabevi, 2010, 168 səh.), Abay Dağlının «Onlar türkl ərdi» (Ankara, Sebat matbaası, 1851, 151 səh), M.Ə.Rəsulzadənin «Bir türk milliyetçisinin Stalinl ə ihtilal hatıraları (İstanbul, Turan Xasınçılık, 1997, 120 s əh.), Abdul Vahab Yurdsevərin «Azerbaycan istiklal savaşından sahnelər» (Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Ankara, 1954-1967 , №28-35-47; 49,55; 58-59; 76-83; 85-144; 157-162; 168; 178- 180) adlı əsərləri mühacirət memuar ədəbiyyatının parlaq nümunələrindəndir.
135
Göründüyü kimi, b əzi nümunələr dilimizə tərcümə edilmiş və ölkəmizdə də n əşr olunmuşdur. Fikrimizcə, mühacirət memuar ədəbiyyatının bütün nümunələri toplanılmalı, tədqiq edilməli, dəyərləndirilməli, nəşr olunmalıdır. Sadalanan nümun
ələrin demək olar ki, hamısının əsas mövzusu istiqlal uğrunda mücadilədən götürülmüşdür. Haqqında bəhs edəcəyimiz Ceyhun Hacıbəylinin «Bir il x əyallarda... və bütöv bir ömür» əsəri də bir istiqlal aşiqinin gündəliyidir, həyat dastanıdır, memuarın ruhu, xəmiri, belə demək mümkünsə, istiqlal davasından yoğrulmuşdur. Bu, çoxşaxəli, çoxplanlı, ilk baxışda yüzlərlə temanın pərakəndə toplusu, lakin d ərindən nüfuz etdikcə vahid süjeti, ideya istiqaməti, məramı olan möht əşəm əsərdir. Memuarı oxuduqca, sanki onun qəmə, qüssəyə bürümüş sətirləri arxasından istedadlı və müdrik, zəngin həyat və qələm təcrübəsinə malik, fəqət dalğın və kədərli Ceyhun Hacıbəyli boylanır…
“ Memuarı qurtarsam, möcüzə olar” Əsərin qələmə alınma tarixi haqqında danışarkən qeyd olunmalıdır ki, memuarda bu bar ədə müəyyən işarələr var. Müəllif öz yaradıcılığı barədə bəhs ed ərkən yazır ki, bir yığın mövzulara toxunur, amma heç birinin üzərində dayana, fikrimi d ə tamam qurtara bilmirəm. Kimsə mənə yeni bir mövzu danışır, mən onu t əzəcə çəkib qurtardığım balaca bir rəsm əsərinin (Ceyhun Hacıbəylinin həvəskar r əssam olduğu bəllidir – T.A) üstündə bir vərəqə yazıram və bunu da əlavə edirəm. «Bu da bel ə, sən oldun on üçüncü». Ceyhun Hacıbəyli memuarla eyni vaxtda 8 müxtəlif mövzu üzərində işlədiyini göst
ərir və yazır: «… memuarı qurtarsam, möcüzə olar. Fikrimi mövzuların müxt
əlifliyi dağıdır, onu zəiflədir, müxtəlif tərəflərə dartır, ümumiləşdirməyə, bir yerd
ə qərar tutmağa qoymur. Bu dəqiqə gərək bir mövzu üzərində işləyəm, dig
ərləri beynimin küncündə özlərinə arxayın bir yer taparlar”. Memuarist daha Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|