M I k r o I q t I s o d I y o t

D
dan 
D
’ga siljishi kabi akslantiradi.
Ikkinchi tomondan, talab ozgarmasa iste’molchining real daromadi oshsa, u 
Q]
miqdordagi tovami yuqoriroq narxda, masalan, 
P2
narxda ham sotib oladi, ya’ni 
daromadi oshmaganda 
Qt
tovami 
P{
narxda sotib olsa, real daromadi oshsa, u shu 
miqdordagi 
Qt
tovami /^narxda sotib oladi. Bu holatda ham talab chizig'i o'ngga siljiydi.
Umuman olganda, daromad oshganda narx ham, sotib olinadigan tovar miqdori 
ham o'zgarmay qolmaydi. Yangi narx va yangi tovar miqdori natijada talab va taklifning
2.5-rasm. Taklif o'zgargandagi yangi muvozanat.
Rasmdan ko'rinib turibdiki, iste’molchilar yuqori /» narxni to'lashi mumkin, firmalar 
esa, daromadi oshgani uchun ko‘proq, ya’ni 
Q>
miqdorda mahsulot ishlab chiqarishadi.
Talabga bir-birining o‘mini bosadigan tovariar narxlarining o'zgarishi ham ta’sir qiladi. 
Masalan, mis bilan alyuminiy bir-biring o'mini bosadigan tovariar hisoblanadi, nima

---

uchun deganda, ishlab chiqarishda ulardan biri ikkinchisini almashtirishi mumkin. Agar 
alyuminiy narxi oshsa, misga bo‘lgan talab oshadi. Boshqa tomondan benzin avtomobilga 
nisbatan toldiruvchi tovar boiadi, ya’ni ularbiigalikda ishlatiladi. Demak, benzin narxining 
kamayishi yoki oshishi avtomobilga boigan talabni oshiradi yoki kamaytiradi. Shu sababli, 
bir-biri ning o'mini bosadigan tovariardan birining narxini oshishi yoki toldiruvchi tovarlardan 
birining narxini kamayishi ham talab chiziglning o'ngga siljishga sabab boiadi.
Ko‘pgina bozorlarda bir vaqtning o ‘zida ham talab, ham taklif egri chiziqlari o'zgarib 
turadi. Iqtisodiy o'sish yuqori bolganda iste’molchilar daromadi yuqori b o iad i, aks 
holda daromadlar ham kamayadi. Ba’zi bir tovarlarga boigan talab ham vaqt bo'yicha 
o'zgaradi, masalan, mavsumlar bo'yicha tovarlarga talab; bir-birining o'm ini bosadigan 
tovarlardan birining narxining o'zgarishi; did va modaning o'zgarishiga qarab talabning 
o'zgarishi. Xuddi shunday vaqtda ish haqi, xom ashyo narxi, kapital mablag' qo'yishlar 
ham o'zgaradi, natijada bu o'zgarishlar taklifga jiddiy ta ’sir qiladi.
Taklif va talab egri chiziqlari bunday o'zgarishlar oqibatini tahlil qilishga yordam
Bu siljishlar, narxni /> dan 
P2 
ga oshishiga va tovar ishlab chiqarishni esa, 
Q x 
dan 
Q 2
ga oshishiga olib keladi. Talab va taklifdagi o'zgarishlarning miqdori va yo'nalishlarini 
oldindan aytib berish uchun, talab bilan taklifning narxdan va boshqa parametrlardan 
boglanganligini miqdoriy jihatdan ifodalamoq kerak bo'ladi.
2.3. Talab va taklif funksiyalari
Zamonaviy iqtisodiy nazariyaning aniqroq bo'lishi, u o'rganadigan iqtisodiy 
jarayonlaming miqdoriy munosabatlarini o'rganish uchun matematik instrumentdan 
kengroq foydalanishni taqozo qiladi. Hozirgi vaqtda iqtisodchilar iqtisodiy jarayonlarni 
o'^ganishda model tushunchasidan keng foydalanmoqdalar.
Model deganda,
iqtisodiy jarayonning sxemasi, loyihasi, matematik formulalar bilan 
ifodalanishi tushuniladi. Bu yerda kengroq ishlatiladigan modellardan biri iqtisodiy- 
matematik modellardir. Iqtisodiy matematik modellar, iqtisodiy jarayonlaming miqdoriy 
munosabatlarini funksiya, tenglama, tengsizliklar orqali ifodalaydi.