Magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qеyd еdəк кi, birbaşa vеrgilər üzrə daхilоlmaların artması bu vеrgilər üzrə dərəcələrin azalmadılması fоnunda baş vеrmişdir. Bеlə кi, məsələn, mənfəət vеrgisi dərəcəsi bir nеçə dəfə dəyişmişdir. Məlum оlduğu кimi Azərbaycan iqtisadiyyatının səciyyəvi хüsusiyyətlərindən biri də nеft sекtоurnun əhəmiyyətli хüsusi çəкiyə maliк оlmasıdır. Nеft sеktоrunun iqtisadiyyatdaкı rоlunun böyüкlüyü dövlət büdcəsinin gəlirlərinin struкturunda da öz əksini tapır. Qеyri nеft sекtоrunun ödədiyi vеrgilərin artım sürətinin nеft sекtоrunun ödədiyi vеrgilərin artım sürətindən gеridə qalmasına baхmayaraq birinci daha sabit artım tеmpinə maliкdir. Nеft sекtоrunun ödədiyi vеrgilərin həcmi dünya bazarının коnyuкturundan daha çох asılıdır. 1999-cu ildən başlayaraq dövlət büdcəsi daхilоlmalarının artımında nеft sекtоrunun ödədiyi vеrgilərin mühüm rоlu vardır кi, bu artım da ilк növbədə dünya bazarında qiymətlərin artması ilə bağlıdır. Dünya nеft bazarında qiymətlərin nеft iхracatçıları üçün əlvеrişli səviyyədə оlduğu vaхtlarda dövlət büdcəsinin gəlirlər artır, qiymətlərin qеyri-əlvеrişli qеyri-nеft sекtоru üzərində vеrgi ağırlığın azalması bu sекtоda səviyyəyə düşdüyü zamanda isə dövlət büdcəsinin gəlir daхilоlmalarında və хərclərin maliyyələşdirilməsində gərginliklər yaradır. Baxılan dövr ərzində qeyri-neft sektorunun büdcənin ümumi daxilolmalarında xüsusi çəkisinin yüksək olması neft sektorunun ödədiyi vergilərin həcmində azalmanın dövlət büdcəsinin ümumi daxilolmalarına olan mənfi təsirinin yumşalmasını təmin edir. Lakin, neft sektorunun ödədiyi vergilərin dövlət büdcəsində xüsusi çəkisinin getdikcə artması dövlət büdcəsi daxilolmalarını və xərcləmələrinin neft bazarının konyunkturundan asılılığını gücləndirir. Belə ki, diaqramdan göründüyü kimi, neft bazarının konynukturunun pisləşdiyi 2008-2011-ci illərdə dövlət büdcəsinin ümumi daxilolmalar və bunun məntiqi nəticəsi olaraq dövlət büdcəsinin xərclərinin səviyyəsi aşağı düşmüşdür. Qeyri-neft sektorunun ödədiyi vergilərin həcminin artması isə bu sektorda iqtisadi canlanmanın nəticəsidir. Qeyri-neft sektorundan vergi daxiolmaları xarici tərəddüdlərə məruz qalmır və hökumətin fiskal tədbirlərinin sabitliyinə şərait yaradır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, qeyri-neft sektorunun ödədiyi vergilərin həcminin real artımı vergi dərəcələrinin aşağı salınması şəraitində baş verir. Bu da onu göstərir ki, qeyri-neft sektoru üzərində vergi ağırlığının azalması bu sektorda canlanmaya və nəticə etibarilə ödənilən vergilərin həcminin artmasına imkan verir. Azərbaycanda iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun dövlət gəlirlərinin formalaşmasında rolunun artması əsasən bazar münasibətlərinin daşıyıcısı olan özəl bölmənin inkişafı ilə əlaqədardır. Özəl bölmənin inkişafı onun büdcə gəlirlərinin formalaşmasında payının artmasında da özünü göstərir. Büdcə gəlirlərinin formalaşmasında özəl bölmənin rolu həlledici olmasa da son illərdə onun büdcəyə ödənilən vergilərdə payı sürətlə artmaqdadır. Özəl bölmənin inkişafında özəl xarici investisiyaların da mühüm rolu vardır. Xarici kapitallı özəl bölmə də büdcə gəlirlərinin formalaşmasında mühüm rol oynamaqdadır. Son illərdə həm yerli, həm də xarici kapitallı özəl bölmənin büdcə gəlirlərində xüsusi çəkisi artan dinamikaya malikdirlər. Son 6-7 il ərzində Azərbaycanda özəl sahibkarlıq fəaliyyəti bir neçə istiqamətdə müsbət tendensiyaya malik olmuşdur. Bu bir tərəfdən qeyd etdiyimiz kimi, özəl bölmənin ÜDM-də və büdcəyə vergi ödənişlərində payının yüksəlməsi, digər tərəfdən yerli özəl bölmənin inkişaf tempinin xarici bölməyə nisbətən daha yüksək artım tempinə malik olmasıdır. Gələcəkdə dövlətin vergi daxilolmalarının artmasında özəl sektorun rolunun daha da yüksələcəyi gözlənilir. Özəl sektorun gəlirlərinin artım tempi ÜDM üzrə iqtisadi artımın formalaşmasında həlledici əhəmiyyətə malikdir. Ona görə də dövlət büdcəsinə daxilolmaların artımı özəl sektorun gəlirlərinin artımından xeyli dərəcədə asılıdır. Özəl sektorun genişlənməsi nəticəsində Ümumi Daxili Məhsul və son nəticədə dövlətin vergi bazası artır. Çoxsaylı sorğular və araşdırmalar göstərir ki, ölkədə investisiya mühitinə təsir göstərən mühüm amillərdən biri vergi dərəcələridir. Yüksək vergi dərəcələri investisiya mühitinə mənfi təsir göstərdiyi halda, vergi dərəcələrinin aşağı salınması sərmayə qoyuluşlarını stimullaşdırır. Son illər Azərbaycanda investisiya mühitini yaxşılaşdırmaq məqsədilə müxtəiif vergi dərəcələrinin azaldılması siyasəti yeridilmişdir. Azərbaycanda əlavə dəyər vergisi (ƏDV) keçid dövrünün başlanğıcında 28% təşkil etdiyi halda hal-hazırda 18% təşkil edir. Aksizlərə cəlb olunan məhsulların siyahısı da əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırılmışdır. Fiziki şəxslərin gəlir vergisinin maksimum həddi 55%-dən 30-14%-ə endirilmişdir. Qeyd edək ki, bu hədd hətta bəzi qabaqcıl ölkələrdə olduğundan da aşağıdır. Ümumilikdə isə qabaqcıl ölkələrdə fiziki şəxslərin gəlir vergisinin büdcə daxilolmalarında və ÜDM-də payı yüksəkdir. Lakin, qabaqcıl ölkələrin modeli göstərir ki, əhalinin gəlirləri artdıqca vergi ağırlığı onların üzərinə hissə-hissə keçirilir. Bu modelin Azərbaycanda tətbiqi gələcəkdə əhalinin gəlirlərinin artması ilə mümkün olacaqdır. Müxtəlif ölkələrdə vergi dərəcələri haqqında məlumat, %-lə Ölkələr Fiziki şəxslərin gəlir Vergisi (maksimal dərəcə) Əlavə Dəyər Vergisi Azərbaycan 30 18 ABŞ 34 - Almaniya 42 20 Isveçrə 30 - Isveç 72 25 Italiya 62 19 Fransa 57 18,6 Ümumiyyətlə, başlıca vergi növləri üzrə dərəcələr keçid dövrünü yaşayan ölkələrdə hal-hazırda aşağıdakı kimidir: Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|