MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 69 M.Ə.Rəsulzadə 1928-ci ildə İstanbulda «İnqilabi sosializmin iflası və demokratiyanın gələcəyi», «Millət və bolşevizm» və «Qafqasiya türkləri» kimi əsərlərini çap etdirmişdir. Həmin ildə onun redaktorluğu ilə «Azəri Türk» (1928-1931), sonrakı illərdə isə «Odlu yurd» (1929-1930) jurnalları və həftəlik «Bildiriş» (1929-1931) qəzeti də nəşr edildi. İstanbulda işıq üzü görən «Yeni Qafqasiya», «Azəri Türk», «Odlu yurd» jurnalları ədəbi-ictimai, elmi-siyasi və milliyyətçi məcmuələr idi. 1930-cu ildə Rəsulzadənin Parisdə fransız dilində «Azərbaycan istiqlaliyyəti» və rus dilində «Qafqaz problemi ilə əlaqədar olaraq panturanizm haqqında» kitabları çap olundu. 1931-ci ilin sonlarında Türkiyəni tərk edərək Almaniyaya gedən M.Ə.Rəsulzadə Berlində nəşr etdirdiyi «İstiqlal» (1932-1934) qəzetində ölməz ideyalarını davam etdirirdi. 1933-cü ildə M.Ə.Rəsulzadənin Berlində «Azərbaycan Respublikası haqqında bəzi qeydlər» əsəri nəşr olundu. 1934-cü ildən başlayaraq M.Ə.Rəsulzadə Berlində «Qurtuluş» (1934-1938) jurnalını nəşr edir. 1934-cü ildə Qafqaz Konfederasiyası aktını Azərbaycan adından M.Ə.Rəsulzadə ilə Ə.Topçubaşov imzalamışdılar. Qeyd edək ki, bəzi mühacirlər bu iki görkəmli şəxsiyyət arasında narazılıq salmağa çalışsalar da, bunu nail ola bilməyiblər (112, s.40). Mühacirətdəki bütün fikir ayrılıqlarına son qoymaq üçün M.Ə.Rəsulzadə 1934-cü ildə «Şəfibəyçilik» kitabını yazıb. ««Şəfibəyçilik» yalnız bir şəxsə aid deyildir, bu, «milli Azərbaycan hərəkatına qarşı atılan şübhəli intriqalar»dır» (107, s.3). M.Ə.Rəsulzadənin fəaliyyəti, istiqlal mübarizəsi «Prometey» təşkilatı ilə sıx bağlı idi. «Prometey» təşkilatı Sovetlər www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 70 70 Birliyindəki rus olmayan millətləri birləşdirirdi. Ə.Qaraca «Qafqaziya Federasiyonu Qafqaziya Cümhuriyətinin əmniyyət qalxanı ola bilərmi?» məqaləsində yazır ki, M.Ə.Rəsulzadənin yurd xaricində önəm verdiyi mühüm işlərdən biri «fikir və dava arkadaşları olan Krım, İdil, Ural, Şimali Qafqaz və Türküstan liderləriylə» (93, s.19) bir araya gəlib kommunizmə qarşı aparılan milli mücadilədə «Türk birliyi»nə çalışması olmuşdu. ««Prometey» təşkilatında ilk vaxtlar aşağıdakı xalqları təmsil edən partiyalar toplaşmışdı: gürcü sosialistlər, azarbaycanlıların "Müsavat" Partiyası, Krım tatarlarının «Milli firqəsi», türküstanlıların «Milli Türküstan Birliyi» və müxtəlif Şimali Qafqaz və tatar qrupları. Erməni qrupları təşkilatda türk tatarlarının çoxluğunu görüb yaxın durmadılar. «Prometey» təşkilatının Parisdə ki, orqanı «Prometey» jurnalı çap olunurdu. Məmməd Əmin Rəsulzadə jurnalda yazılar, məqalələr dərc etdirirdi» (84, s.218). Rəsulzadənin 1936-cı ildə Berlində «Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı» və Varşavada (polyak dilində) «Azərbaycan ədəbiyyatı» məqaləsi çap olunmuşdur. Onun 1938-ci ildə Berlində almanca «Azərbaycan poblemi» və 1939-cu ildə Varşavada polyakca «Azərbaycanın hürriyyət savaşı» kitabları nəşr olunur. O, 1938-ci ildə Polşa hökumətində məsləhətçi işləmişdi. 1939-cu ildə sovet qoşunları Polşanı işğal etdikdə M.Ə.Rəsulzadə bu ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalır. O, əvvəlcə Fransaya gedir, almanların təzyiqinin burada da artdığını hiss etdikdə İsveçrəyə keçir. İsveçrədən sonra qısa müddət Londonda yaşayan Rəsulzadə 1940-cı ildə Rumıniyanın paytaxtı Buxarestə gedib, burada siyasi-ədəbi fəaliyyətinə davam edir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 71 1941-ci ildə M.Ə.Rəsulzadə Hitlerin «Şərq nazirliyi» tərəfindən Almaniyaya dəvət olunur. O zaman yaradılmış «Şərq nazirliyi» üç bölmədən ibarət idi və siyasi bölmədəki Qafqaz şöbəsinə professor Fon Mend başçılıq edirdi. Almanlar M.Ə.Rəsulzadə ilə hər vasitədə işbirliyinə çalışırdılar (97, s.109). Hitler 1941-ci il dekabrın 22-də rəsmən türküstanlı, gürcü və qafqaziyalı müsəlman legionlarının yaradılması əmrini vermişdi. «Qafqasiyalı müsəlman legionu sonradan azərbaycanlı və şimali qafqasiyalı legionu olmaq üzrə iki yerə ayrılmış, 1942-ci il baharın sonlarında Volqa tatarlarının regionu təşkil edilmişdi… Yaradılmış hərbi legionda azərbaycanlıların sayı 70 minə yaxın idi. Azərbaycan legionunda «Bozqurd», «Aslan» kimi batalyonlar var idi. Legionda «Azərbaycan»la yanaşı, «Hücum» adlı bir qəzet də çıxırdı. Məmməd Əmin Rəsulzadənin Azərbaycan legionunda hörməti çoxdu... Məmməd Əmin Rəsulzadə o zaman legionların təşkilindən sonra Berlindəki Milli Azərbaycan Komitəsində çalışırdı. Bu komitənin başlıca vəzifəsi milli Azərbaycan davasını alman hökumətinə qəbul etdirmək idi. Çünki Hitlerin Azərbaycan haqqındakı planını Məmməd Əmin Rəsulzadə qəbul etmirdi. Hitlerin planı belə idi ki, müharibədən sonra Bakı birbaşa Berlinə tabe olunacaq, Azərbaycan xanlıqlar dövründə olduğu kimi əyalətlərə bölünəcək, başda isə almanlar oturacaq. Məmməd Əmin Rəsulzadə Hitlerin bu fikri ilə razılaşmır, ona görə də ciddi mübarizə aparıb Azərbaycana müstəqil bir dövlət hüquqa qazandırmaq istəyirdi» (84, s.224). O, Almaniyanı tərk etməyə məcbur olanda 1943-cü ilin sonları idi. Rəsulzadə Almaniyadan uzaqlaşdırılmasına baxmayaraq oradakı dostları ilə əlaqəsini kəsmir, fəaliyyətini davam Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|