MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 94 94 təyin edək" kimi tələblər virdi-zəmanımız olmuyubmu?.. Hökumət bir xeyli zaman bu tələblərə, bu həqiqi arzuya qulaq vermədi. Daima özünü eşitməzliyə qoydu. Əyalət məsələsində, milliyyət bəhsində menşikovlar təhti-nüfuz və məsləkində olan bürokratlar "təmamiyyəti-mülkiyyə" nöqteyi- nəzərindən olaraq, idarəni cahil mütərcimlərə tapşırmağı aqil və qadir yerliyə verməkdən daha əfzəl hesab etdilər" (49, 226). Bütün hallarda Rəsulzadə bu hadisəni maarifçi, sosial- demokrat kimi müsbət dəyərləndirmiş və qeyd etmişdir ki, ancaq bu göstəriş bütün ehtiyacları ödəmir: "Bizə qalırsa yerli dillərinə maarif nahiyyə müdirinin verdiyi əhəmiyyət ehtiyacı rəf etmiyor. Daha artıq nafi və lüzumlu olardı ki, yerli dillərindən biri məktəbin olduğu yerin əhalisinin miqdarına nisbətilə bütün şagirdlər üçün hər kəs olursa-olsun məcburi dərslərdən olub, rus dili dərəcəsində olaydı» (49, 226). Rəsulzadə başqa məsələlərdə olduğu kimi, müsəlman maarif cəmiyyətlərinin birləşə bilməməsinə də təəssüf edir. Başqa millətlərin Azərbaycanın mərkəzi şəhəri Bakıda birləşib müxtəlif ictimai, siyasi və milli cəmiyyətlər yaratdığı halda, türklərin buna müvəffəq ola bilməməsinə Rəsulzadə dözə bilmir və onları heç olmazsa mədəni-maarif cəmiyyətləri ətrafında birləşməyə çağırır: «Səbəb nə isə bu işləri bir yerə mərkəzləşdirib bunlarda parça-parça olunan qüvayi-maddiyə və mənəviyyələri bir yerə bitişdirmək əvəzində xırda-xırda olunur və bu cəhətdən də qonşularımızın bütün, böyük və görkəmli əsərlərinə müqabil bizim işlərimiz hamısı xırda- xırda kimi nəzərə gəlinir. Həqiqətən də xırda-mırdadır. Çünki bir çox xırda və kiçik qüvvələr madam ki, cəmləşməyib, madam ki, nəşri-maarif və mədəniyyəti-əvam və imrani-vətən kimi böyük işləri görməyə bizdə koperasiyonluq əlbirliyi ilə iş www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 95 görmək yox, ancaq tərəf-tərəfə çəkilib parçalanmaq vardır, madam ki, Krılovun hekayəsində olduğu timsal kimi hərəmiz bir yana çəkəcəyik, o halda-dövrün-çərxeyi mədəniyyətimiz haman yerində qalacaq, hərəkətə gəlməyəcəkdir… Bütün müsəlman xeyriyyə və maarif cəmiyyətlərinə ümummillət maarifi və tərəqqisi naminə lazımdır ki, saheyi-ittifaqa qəməndaz olub, ayrı-ayrı işləməyi buraxıb birləşsinlər» (49, 235). Rəsulzadə müsəlmanları birləşdirəcək maarif cəmiyyətinin əsas prinsiplərini də məqaləsində vermişdi: «Mənim nəzərimcə atidə başa gəlməsi möhtəməl olan «İslam mədəni cəmiyyətinin» əsası gərək aşağıdakı əsas üzərində qurulusun: 1. Ümumbəşəriyyət nöqteyi-nəzərindən nəşət edən və mümənnəyi-haliyə, əsri-mədəniyyəyə mühtəməl olan tərəqqiyə müvafiqət; 2. Bir idarə və ya bir kassa olduğu ilə bərabər cəmiyyətin müxtəlif şüubuatı olmalı və bu şüubatə gördükləri işlərinə imtiyaz verməkdə ədəmi-mərkəziyyəti əsas ittixaz etməli; 3. Ol karda «nəqdiyyə», «məkatib», «mətbuat», «sənaeyi- nəfisə» (teatro, rəssamlıq və qeyrə) şüubuatının təşkili vücübatdan ədd edilməlidir» (49, 235). Məhəmməd Əmin yaxşı anlayırdı ki, elm, bilik, maarif olmayan yerdə, cəhalət, avamlıq, xürafat olur. Bunun da nəticəsində xalq həmişə xarici işğalçılar, yerli zülmkarlar və riyakar ruhanilənr tərəfindən əzilir və təhqir edilir. Milli mətbuatımızın banisi, milli ideoloq və mütəfəkkir Həsənbəy Zərdabinin dəfn mərasimində işirak edən Rəsulzadə, mərhumun qəbirüstü nitqində onun şəxsində böyük bir maarifçini, ustadı itirdiklərini deyir: «Cəmaət özü öz azadlığına gərək çalışsın, rəislərə yalvarmaq, onlardan www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 96 96 mərhəmət istəməklə onun halına heç bir fayda olmaz… Cəmaəti ayıltmaq, onu dərrakəli etmək üçün nə lazımdır? - maarif, maarif, maarif! Ancaq elm və bilik ilə cəmaət özünün nə olduğunu və nə edə biləcəyini qana bilər. İştə bu qoca ədib də haman camaatın hər dərdinə dərman olan irfan toxumlarını səpmişdir. Həmin bu maarif mücahidi olan piri-rövşənzəmizə xitabən cəmaətin maarifmənd və mütərəqqi olduğunu özünə məslək tutan «Nicat» maarif cəmiyyəti tərəfindən deyirəm ki, yat, Allah sənə rəhmət eləsin!!!» (49, 151). Elmin, maarifin xalq arasında yayılması üçün mücadilə verən Rəsulzadə çalışır ki, müsəlmanlar, o cümlədən müsəlman fəhlələri maariflənsin və təşkilatlansın: «Cəmaətin ziyalı olması, yəni elm ilə, bilik nuru ilə ziyalanması, onun azad olması, hürriyyətdir. Cəhalət, nadanlıq isə əbdlikdir. Bilik-bir qüvvəyi-fövqəladə olub, heç bir vaxt məğlub olamaz. Bu əsaslar cəmaətin mərifətli və tərbiyəli olmasının qədr- qiymətini, dərəcəyi-əladə bəyan edib bildiriyor» (49, 41). Məhəmməd Əmin millətin savadlanmasını, ictimai-siyasi proseslərdə fəal iştirak etməsini, hürriyyət və azadlıqlara sahib olmasını istəyir, eyni zamanda bir sosial-demokrat kimi başa düşürdü ki, bu, başqa millətlərdən təcrid olunmuş şəkildə baş verə bilməz. Ona görə də bütün millətlərin birgə şəkildə bu cür haqlara sahib olacağına Rəsulzadə inanır və onun bu inancında, əvvəllər sinfi mübarizə ön planda dayanır. O qeyd edir ki, insanlar arasında zəhmət bölgüsü və birlikdə zəhmət çəkmək nə dərəcə vüsətli isə, o dərəcədə tərəqqi və mədəniyyətləri vüsətlidir: «Məntiq diyor ki, bir ölkənin, bir əyalətin tərəqqi və təməddünü bağlıdır o əyalətdə olan müxtəlifülcins millətlərin təvafüq qədəm ilə tərəqqi etmələrinə» (70). Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|