MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 118 118 dedirdəcək qədər əhalinin əksəriyyətini təşkil edən bir vilayət yoxdur. Bu, Türkiyə haqqında tədqiqatlar ilə məşhur olan Avropa müəllifləri tərəfindən də qəbul edilmiş bir həqiqətdir" (50, s.193). Rəsulzadə yazır ki, ermənilərin iddia etdikləri kimi, Türkiyə Ermənistanı adlı bir anlayış yoxdur. Onun fikrincə nə məntiqən, nə də siyasətcən belə bir anlayış haqqında danışmaq mənasızdır. Sadəcə ermənilərin və başqa millətlərin də sakin olduğu bir neçə vilayət var. Rəsulzadə erməni məkrliyini əvvəlcədən görür və bunu, lazımınca dəyərləndirir. Ermənilərin türklərə qarşı bəslədikləri nifrətin bir nümunəsini də, 1918-ci illərin əvvəllərində Azərbaycan türklərinə qarşqı törədilmiş mart qırğınlarında bir daha şahid olan Rəsulzadə, artıq erməni millətçiliyinin iç üzünü görə bilmişdi. Erməni daşnaklarının liderlərindən biri olan Şaumyanın təhriki ilə başlanan mart qırğınlarında rus bolşeviklərinin yaratdığı "Bakı Soveti" və "Daşnaksutyun" Partiyasının fəalları birgə hərəkət etmişlər. Leninin imzasıyla göndərilmiş dekreti əldə etdikdən sonra, Türkiyə ərazisində muxtariyyət alacağı iştahasına düşən Şaumyan və onun daşnakçı silahdaşları açıq-aşkar şəkildə rus bolşevikləri ilə birgə hərəkət etməyə başlamışdı. Bununla bağlı Rəsulzadə yazır: "Şaumyandakı bu vəsiqənin təsiri elə olmalıdır ki, bir ay əvvəl Bakı bələdiyyəsində rus məclisi- müəssisanını dağıdan bolşeviklərə qarşı bombalar, metralyozlar saçan "Daşnaksutyun" firqəsi "Bakı Soveti" ilə sıx bir rabitəyə və əsgəri bir ittifaqa girmiş oldu. Şaumyanın təxt-idarəsində bulunan "Bakı fəhlə və əsgəri soveti" erməni alayları və "Daşnaksutyun" firqəsinin müavinətini təmin ilə müsəlman təşkilatına qarşı şədid bir xətti-hərkət ittixaz eylədi. Gözləri önündə sərbəstcə erməni alayı nəfərlərini görən www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 119 müsəlman xalqı, müsəlman alayının təşkili üçün Tiflisdən göndərilən zabitanın "sovet" zabitəsincə tovqif edildiyinə şahid olunca, bittəb qələyanə gəliyordu. Bu surətlə gündən- günə çoxalan yandırım (məvaddi-ehraqiyyə) nəhayət, bir fəsad qığılcımı ilə tutduşdu; və 1918 sənəsi martın 17-dən 21- nə qədər davam edən qanlı mart hadisələrinə səbəb oldu" (46, s.33). Rəsulzadə erməni daşnaklarını və rus bolşeviklərinin təkcə Bakıda 10 000 (on min) müsəlmanı qətlə yetirdiyiyni yazır: "Bu hadisə ilə bolşeviklər bir çox vilayətlərdə yapdıqları qanlı əməliyyatları Bakıda da tətbiq ediyorlardı. Fəhlə və füqəra hakimiyyəti naminə "Müsavat firqəsi ilə "Milli Müsəlman Şurasına" elani-hərb edən "Bakı Soveti" erməni alayları ilə birlikdə 10 000 (on min) qərib müsəlman qətl etdi. Qətl edilənlər miyanında əksəri əmələ və füqara sinfindən olmaq üzrə minlərcə qadın, cocuq və silah daşımalarına imkan bulunmayan ixtiyarlar vardı" (46, s.33). Rəsulzadə ermənilərin müsəlmanlara qarşı vəhşliyini səbəbini isə belə izah etmişdi: "Bakı türk milliyyətpərvərliyinin mərkəzi idi. Rus partiyası bulunan bolşevik firqəsi bu mərkəzi dağıtmaq istiyordu. Bu xüsusda o, Rusiyanın türklərə qarşı ənənəvi bir müttəfiqi olan erməniləri buluyordu. Həqiqətən mart hadisəsi əsnasında vüquə gələn qətl, bir sinif mübarizəsinə qətiyyən bənzəmiyordu. Bu, hər hankı bitərəf bir müşahid nəzərində silahi-müdafiədən məhrum müsəlman xəlqinin amansız bir surətdə təcizyəsindən başqa bir şey deyildir. Toplar, metralyozlar, erməni əsgərinin yaylım atəşləri, aeroplanlar və limandakı bəhriyyə topları həp müsəlman məhləsinə tövcih edilmişdi. Müsəlman məhləsinin başına od yağdırılıyor, cəhənnəm püskürtülüyordu" (46, s.33). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 120 120 Məhəmməd Əmin ermənilərin ikiüzlü, şovinist, vəhşi və s. sifətlərini ictimai-siyasi görüşlərində açmağa çalışmış və xeyli dərəcədə də buna nail olmuşdur. XX əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyasında, İranda və dünyanın digər ölkələrində baş verən inqilabları dəyərləndirərkən də Rəsulzadə sosial-demokrat əqidəsindən çıxış edib. Bakı fəaliyyəti dövründə İranda, Osmanılda baş verən inqilabi hadisələri izləyən, sonralar İran inqilabının həyatında yaxından iştirak edən Rəsulzadə, qafqazlı hürriyyətsevərlərin bu məsələlərdə rolunu da xüsusilə qabardıb. Hələ Bakıda olarkən İranda baş verənləri "İran işləri" başlığı altında silsilə məqalələrlə dəyərləndirən Rəsulzadənin bu məsələlərdə açıqfikirli, azadlıqsevər, obyektiv fikirlərini görməmək mümkün deyildir. Rəsulzadə 1906-cı ildə İranda baş verən inqilabi hadisələri müsbət qiymətləndirir və qısa bir zaman kəsiyində İranda "Ədalətxana" məclisinin açılmasını mühüm bir iş kimi dəyərləndirir: "Hürriyyət, azadlıq və sərbəstliyin nə əndazədə ziqiymət olmağına hər bir yerdə dəlil, sübut istəsələr də rusiyalı bir nəfərin cümlə Rusiyanı tutan iğtişaş və ixtilali və bu yolda tökülən qanları, dağılan xanimanları görüb də dəlil istəməsi əqldən kənar, fəhmdən xaric bir şey olduğunu hər kəs uca bir səslə şəhadət verib, böylə bir şəxsdən nifrət edəcəkdir. Böylə bir bahalı, qiymətli, iranlıların mövhumi kimyaları dərəcəsində qiymətdar olan hürriyyət, bir elə hürriyyət ki, onu ələ gətirmək üçün Avropa dövlətlərinin hamısında zəhmətlər çəkib, qanlar töküb, xanimanlar dağıdıb, yüz illərcə, min illərcə səy və kuşişdən sonra hasil etdikləri hürriyyəti İran milləti bir cüzi təşəbbüs ilə almağa müvəffəq oldu" (49, s.28). Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|