MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 121 İranda hürriyyətin baş verməsinə heç kəsin inanmadığını, "çoxları, bu millət öldü dəxi dirilməz" deyib, - durduğu fikrini vurğulayan Rəsulzadə qeyd edir ki, əslində İran xalqlarına bu cür yanaşmaq düzgün deyil. Rəsulzadə yazır ki, İrandakı hürriyyət çar Rusiyasındakı hürriyyətə bənzəməsə də, Rusiyanın hürriyyəti, sərbəst və azadlığı kimi olmasa da, yenə də millətin inkişafına doğru bir addımdır. M.Ə.Rəsulzadə İranda da inqilabın baş verdiyini, ancaq çar Rusiyasından fərqli olaraq pərakəndə şəkildə olduğunu göstərir. Rəsulzadə İran inqilabçılarını məqsədləri uğrunda mübarizəni axıra qədər davam etməyə çağırır. İranda həyatın ölmədiyini, İranın tamamilə viran qalmadığını, burada da sinfi mübarizənin getdyini əsaslandırmağa çalışan Rəsulzadə "İranda inqilab" adlı məqaləsində yazırdı ki, Rusiya inqilabı iranlıları da ayıltmağa başlayıb: "Rusiya inqilabının cəmi aləmləri titrədən bir zərbeyi-iqtisadiyyə və siyasiyyəsinin bərəkətindən iranlılar da ayılmağa başladılar. Başladılar da qəribə bir sürət, əcibə bir himmət ilə iş görməyə təvəssül etdilər" (49, s.48). Rəsulzadə Rusiya və İran inqilablarının oxşar və fərqli cəhətlərinə də toxunur: "Rusiya inqilabının İran inqilabı ilə bir çox oxşarlığı varsa da, böyük bir təxəllüfi də vardır ki, o da İran inqilabınnı başında ruhani qisminin olmasıdır. Görünür ki, islamiyyəti abad edən də mollalar olacaqlar - deyilmi?" (49, s.49). Rəsulzadənin bu iki ölkədə baş verən inqilaba verdiyi dolğun, dürüst qiymət, İranda ruhanilərin inqilaba başçılıq etməsi ilə bağlı söylədiyi fikir, olduqca maraqlıdır. İslam dininə bağlılığına baxmayraq, İranda inqilaba ruhanilərin başçılıq etməsinə və mollaların islamiyyəti abad etməsinə sualla yanaşan Rəsulzadənin bu məsələdə, ruhani www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 122 122 inqilabçılara etimadsızlığı hiss olunur. Ancaq Rəsulzadə bu dövrdə bunu, İran üçün məqbul variant kimi qəbul edir və Allahın da iranllı inqilabçılarla bir yerdə olduğunu deyir: "Haydı iranlı qardaşlar, yeriyiniz, yeriyiniz də heç bir şeydən vahimə etməyiniz. Allah cəmaət ilədir. Bərkət də cəmaətdədir. Cəmaət öylə bir qüvvədir (müttəhid olsa) ki, heç bir maneə və işavıllıq qabağında dayanmayıb, tutduğu yol ilə gedəcək, gedib də sərmənzilə yetişəcəkdir. Ey iranlı qardaşlar, meydani-mübarizəyə qədəm qoydunuz, cəhl ilə əql müqabilə etdi. Bir az da cürət ediniz. Bir az da ibrət. Ta hürriyyət işi həll olunub, İran və iranlılar səadətmənd olsunlar. Rusiya hökumətinin istibdad və zülmü altında inləyən hürriyyətpərəstlər adından İran hürriyyətpərəstlərinin bu əvvəlinci qədəmləri münasibətilə təbrik edib deyiriz ki, ey hürriyyət yolunda çalışan iranlılar, başladığınız işdə möhkəm durunuz! Füqəra və məsakin xanların, vəzirlərin icbaranə və qəddaranələrindən qurtarmaq üçün candan, maldan müzayiqə etməyiniz, var olunuz, sağ olunuz yoldaşlar! İştə burada bir arzu: Neçə vaxt bundan iləri hürriyyət gününün tüluini İran üfüqündən görəcəyin, "İranda hürriyyət" - deyə bir bənd yazdıq. Şükr Allaha ki, İran hürriyyətpərvərləri bizi aldatmadılar, indi də "İranda inqilab" - deyə yazmağa səbəb oldular. İnşallah vaxt gələr "İranda qanuni-əsasi" - naminə bir bəndi yazmağa dəxi müvəffəq olarız" (49, s.49-50). İrandakı inqilabın Rusiya inqilabından fərqli olaraq başqa bir siyasi rəngdə olmasını yaxşı anlayan və bunu, dəfələrlə vurğulayan Rəsulzadə ümidini itirmir və İranda idareyi- məşrutə elan edilməsini sevinclə qarşılayır. Çar Rusiyasından fərqli olaraq İranda qanunların hökumətin deyil, millətin qəbul edəcəyini Rəsulzadə böyük bir iş adlandırır: "Bu günlərdən www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 123 bəri İran azad bir məmləkət hesab olunur. Azad məmləkətin də azad rəiyyətləri gərək olsun. Rəiyyətlər gərək öz hakimlərinin əhval və vəziyyətlərini miqyasa çəkib hər vaxt gözətçi olsunlar kit, məbadə qəsbkarlar hüquqi-milləti qəsb editb, hürriyyətə zərər vurarlar ki, məbada əmirbahadırlar yenə də meydan edərlər" (49, s.59). Rəsulzadə doğru olaraq qeyd edir ki, İranın qanunlarını qəbul edəcək Məclisi-Millinin kimlərdən təşkil olunması ən vacib məsələdir: "İran qanuni əsasisi hələ məlum deyil ki, nədən ibarətdir. Çünki onları təyin və aşkar edən Məclisi-Milli olacaq. Əgər Məclisi-Milli hürriyyətpərəstlərdən mütəşəkkil oldu, onda arzu olunan bir surətdə qanun əsası həll olunub qərar veriləcəkdir. Yox əgər əmirbahadırlar tərəfdarları çox olub istibdadxahlar qələbə etdilər, onda Allah göstərməsin" (49, s.60). Rəsulzadə nə yolla olursa-olsun iranlı inqilabçıları geriyə çəkilməməyə çağırır. Onun fikrincə, əsil mübarizə iranlı inqilabçılar üçün bundan sonra başlayır: "Bu günədək əlləşdiniz, idareyi-məşrutə qurulmaq üçün dəst-xətt aldınız. Əsil işləmək bundan sonradır. Zira indi işləməyib məqsudinizi apara bilməzsiniz. Onda sizin hakimləriniz hər bir məşrutə və hürriyyətinizi əlinizdən alıb uca səs ilə küll aləmə deyəcəklər ki: Biz hürriyyət verdik, lakin millət hazır olmadığı üçün idarə edə bilmədi" (49, s.61). Rəsulzadə İranda baş qaldıran inqilabın mərkəzində dayanan, Səttarxanın başçılıq etdiyi Təbriz hadisələrinə yüksək dəyər verir. O, İranın Məclisi-Millisinə Təbrizdən olan millət vəkillərinin qatılmasını böyük sevinclə qeyd edir: "Bu məşrutiyyət ki, eşidirsiz, bu o məşrutiyyətdir. Üləmayi-həqqə qabağa düşüb boyunlarına qanlı kəfən geyib öz canlarını fəda Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|