MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 124 124 etdilər, tainki bu əqdi-əzmin sadir olmasına, yəni məşrutiyyət verilməsinə müvəffəq oldular. Tehran inqilabından sonra Təbriz hadisələri aralığa düşüb cümlə Azərbaycanı bir həycani-əzim bürüdü. Cəmaət və el təşəbbüsü burada da zühura gəldi. İran millətinin tələbləri müəyyən olunmağa başladı. İran milləti-nəcibəsinin istədiyi, onnu tələb etdiyi müsavat küll olub, bilafərq millət və məzhəb, arvad, kişi hamısının bərabər hər hüquq və ixtiyarda bilafərq olmasıdır. İndi Təbriz şəhəri bizləri küll Azərbaycandan məbus olaraq seçib, Millət Məclisinə göndərirlər ki, orada onların hüquqi- bəşəriyyələrini mühafizə və müdafiə edək. İndi biz də cəmaət yolunda canımızı əlimizə tutub gedirik və hər müaminə və müqabiləyə müqavimət edib hər bir mühaimət ilə çalışıb vuruşacağız. Siz də müttəhid olub, bizim tərəfimizə durun, ittifaq edin. Müttəhid olun ki, fəqət ittihad və ittifaq ilə oların, müstəbidlərin, zalımların əleyhinə dura bilərsiniz, nuqəti- ittihad ilə məramə çatarsınız!" (49, s.94-95). Rəsulzadə Təbriz inqilabına böyük ümidlə baxırdı. Başda Səttarxan olmaqla Təbriz inqilabçılarının, Tehranda toplanmış Millət Məclisinin qərarlarını hökumətin əməl etməyəcəyi təqdirdə, yeni hökumət seçəcəklərini bəyan etməsini, Rəsulzadə təsadüfi hal kimi dəyərləndirmir. Onun fikrincə İranda hürriyyətin mahiyyətini anlayan Təbətəbai kimi ruhani alimlərlə yanaşı, bəzi adlarını alim qoyub, özləri mal, var- dövlət düşkünü, istibdad tərəfdarı olan alimlərdə var: "Xoşbəxtlik buradadır ki, qədrşünas olan əhali əvvəlincilər kimi cəmaət fədailərinin qədrini bildiiyi halda, axırıncıların da cəzasının yaxşıca düşünüb, onları layiq olduqları vəsilələr ilə cəzalandırırlar" (49, s.119). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 125 Rəsulzadə İran inqilabında türklərin böyük rol oynadığını, Təbrizin əsas inqilab mərkəzinə çevrildiyini fəxrlə qeyd edir. Onun fikrincə, İran türkləri Rusiyada fəhləlik, hambalıq edərkən hürriyyət və azadlıq ideyalarını da mənimsəyiblər: "Qafqaz vilayətlərində fəhləlik və hamballıq etməklə kəsb- ruzi edən iranlıların əksəri Azərbaycan türkləridir ki, burada Rusiya fəhlələlri arasında işləməklə, yoldaşlıq təsiri olaraq, hürriyyət və fədakarlıq işlərinə alışmışlar! "İran bahadırları türklərdir" - demək İran inqilabının əsası ilə, əsasi-elmiyyəsi ilə isbat edilmiş bir həqiqətdir ki, bu barədə heç danışıq belə olmaz" (49, s.120). Qeyd edək ki, Rəsulzadə İranda məşrutiyyətin baş verməsində və onların müəyyən bir yola istiqamətlənməsində Cənubi Azərbaycan türklərinin rolunu xüsusilə önə çəkib. Səttarxanın başçılığı ilə Təbrizdə başlanan inqilaba seyirçi qala bilməyən Rəsulzadə üçün, Bakı ilə Təbriz, Gəncə ilə Ərdəbil və s. birdir, Bütövlükdə, Azərbaycan anlayışı var ki, burada onun Şimalı ilə Cənubu, Qərbi ilə Şərqi arasında heç bir fərq yoxdur və ola da bilməz. Vətənmizin bir adı var: Azərbaycan. Azərbaycanımızın istənilən bir yerində baş verən hadisə, eləcə də Təbrizdə baş verənlər Rəsulzadə üçün eyni dərəcədə önməli idi. Bu, başqa cür də ola bilməz. Bəlkə də, çar Rusiyasının irticasından, həbsxanaya düşməkdən daha çox, Rəsulzadəni 1909-cu ildə Təbrizə getməyə, burada İran istibdadına qarşı baş qaldıran inqilab olmuşdu. Təbrizdə olarkən inqilabın rəhbəri Səttarxanla görüşən Rəsulzadə bir jurnalist kimi, onun inqilabla bağlı fikirlərini bölüşür: "Sərdar (Səttarxan) qayətdə sadə və safdil bir adam olub, öz qüvveyi- bazusinə kəmali-əmniyyətlə inanan bir adam olduğu hər bir hərəkət və kövtari ilə aşkar ediyor. Nə üçün konsulxanada www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 126 126 bəstə girdiklərini xəbər aldıqda böyük bir ürək ağrısı və ciddi bir tövr ilə: - Mən vətənimin istiqlali yolunda bir il tamam çalışdım. Ölüm içində dirildim. İndi əziz vətəndə bir işıq ucu göründüyü kimi, o doğma anam başqa bir həlakətə uğrayır. Asayiş hazırlamaq və rahətlik bərdavam etmək üzrə gəlmiş olan ruslar, hala bir hərəkəti-istilacuyanəyə başlamışlar ki, artıq vətənimizin istiqlalından qəti-ümid edir. Elan olunan əfvi-ümumiyyə inana bilmiyoruz. Zira xaricilər hər kəsi istərlərsə, tutarlar hər nə istərlərsə, edərlər. Məmləkətin hakimləri vəzifə almaq istiyorlar. İştə böylə bir haldə biz nə qayıra bilərik. Artıq canbazlıq meydanına atılıb, müqatilə başlamaq işə keçməz. Çünki burası vətəni daha tez əldən verməyə səbəb ola bilər. Odur ki, biz də burada mütəhssin olub, sülhə protestimizi bütün dövlətlərə bildirib, xaricilərin tezliklə vilayətimizdən çıxmalarını istəyirik. Mən artıq istərdim ki, bizim millət Osmanlı ilə yaxınlaşsın. İndi bu haldan bir dərəcə mütəşəkkirəm ki, bizi birləşdiriyor. Təmin almaq və bəstə girmək üçün doğrusu burasını müvaifq gördük. Zira, islam məmləkəti və ümdəsi məşrutəli bir məmləkətin nümayəndəsidir… Sərdar qayətdə qanı isti bir adam, hərəkəti xeyli cəlddir, danışığı çox ciddidir. Məşrutəpərəstiliyi din dərəcəsində qəvidir. Bu adam məşrutə tərəfdarı olmaqda fanatizm ediyor. Bütün hərəkətini, vücudunu, zori-bazusunu millətə sərf etmiş olan bu adam özünü təkrarən bəyan etdiklərinə görə Nəcəf üləması hökmi-müqəddəslərinə tabe olub, onlar nə əmr edirsə, bir an təxir etməsizin icrayə hazırdır. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|