MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 148 148 dəyişiləcəyinə inanmırdı: "Sol tərəf geriləndi, iştə qanuni-təbii olaraq, gerilənən sol tərəf yerini doldurmaq üçün Stolıpindən sağda duran "sağ xilafdarlar hərəkətə gəldilər" " (49, 160). Rəsulzadə 1905-ci il 17 oktyabr inqilabının üçüncü ildönümündə yazır ki, inqilabın əlamətləri hələ də qalmaqdadır: "Rusiya cəmaəti o günləri bir ayrı məişətə, bir ayrı rüzigara girmək istəyirlərdi. Rusiya övzai-ictimaiyyəsi köhnə qəvaidən qurtarıb tazə əsrül-güzəran və rəftara keçmək istəyirdi. Bu təşəbbüs ona əl vermədisə ürəklərdə, ağıllarda, evlərdə, binalarda, havada belə məhv olunmaz əsərlər buraxdı…" (49, 242). Daha sonra Rəsulzadə yazır: «Siyasətcə istibdada, ibadətcə istibdada, məişətcə istibdada və yenə də istibdada qəhr olan bir məmləkətdə, həyati-ictimaiyyətin azad və nəfis bir surətdə olduğunu arzu etmək qaranlıq bir otaqda aynabəndlik etməyə bənziyor» (74). Rəsulzadənin sosial-demokrat ideologiyasına nisbətən daha dərin və müqayisəli təhlili, konkret prizmalardan yanaşması, onun İrandakı yaradıcılığı dövrünə (1909-1911-ci illər) təsadüf edir. 1909-cu ildə qələmə alıb Bakıya, "Tərəqqi" qəzetinə göndərdiyi yazılarında, eləcə də Tehranda Avropa üsulu ilə nəşr olunan və baş redaktoru olduğu "İrani-no" qəzetindəki məqalələrində Rəsulzadə İran inqilabının təsiri altında çıxış edirdi. 1910-cu ildə İranda mühafizəkar "Etidaliyyun" (Mötədillər) partiyasının yaranması ilə bağlı yazdığı "Mühafizəkar və ya sosialist mühafizəkar partiyaların" adlı tənqidi əsərdə və "İrani-no" qəzetində yazdığı məqalələrində də Rəsulzadəni sosial-demokrat ideologiyasının tərəfdarı kimi görürük. Artıq Rəsulzadə sosial-demokrat ideologiyasını Avropadakı sosial- demokrat nəzəriyyəsi ilə təhlil və müqayisə şəklində verir və www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 149 önəmli nəticələrə gəlir. Rəsulzadə sosializm əqidəsində burjua və fəhlə-kəndi sinfi arasında gedən mübarizənin mühüm əhəmiyyətini qeyd etmişdi: «Sosializm əqidəsinə Avropa və başqa yerlərdə rəvac verən elə bu iki sinif arasında gedən mübarizədir. Proletariatın mənafeyinin hamisi olan sosialistlər bütün bəşəriyyətin azadlığını proletariatın kapitalın boyunduruğundan azad olmasında görürlər. Sosialistlərin fikrinə görə təkamül qanunu və texnikanın inkişafı proletariatın zəfərinə kömək edir. Sosialistlərin böyük müəllimi Karl Marksın təxminən 50 il bundan qabaq kəşf etdiyi kimi, kapitalizmin hakim olduğu və inkişaf etmiş sənaye ölkələri dəmir bir iqtisadi qanuna tabedir ki, o da kapitalın mərkəzləşməsi və cəmiyyətin proletariatlaşmasıdır» (50, 94). O qeyd edirdi ki, bütün millətlərin fəhlə-kəndli təbəqəsi kapitalizmdən azad olarsa, o zaman millətlərin də azadlığı baş verəcək. İlk dövrlərdə M.Ə.Rəsulzadə fəhlə və kəndli sinfinin haqlarını, başqa azadlıqlardan üstün tuturdu. Bu baxımdan o, bir millətin azadlığı uğrunda mübarizə aparılmasını məqsəduyğun saymırdı. M.Ə.Rəsulzadənin fikrincə, yalnız bir millətin azadlığı ilə bəşəri problemlər həll edilə bilməz. Mütəfəkkir sosializmin dünyada bərqərar olmasının tərəfdarı kimi çıxış edir, sosialistlərin mübarizələrini müdafiə edirdi. Rəsulzadə Avropa sosialistlərinin mübarizə üsulunu belə dəyərləndirir: «Avropada sosialist adlanan «ictimaiyyun» elə bir firqədir ki, yalnız Avropanın konservatorları deyil, hətta onların demokratlarını, liberallarını və radikallarını da «etadiliyyun» (mühafizəkar) sayaraq, onlarla mübarizə aparırlar. Bunlar, (yəni sosialistlər) elə firqədir ki, təkcə siyasi bərabərlik deyil, ictimai-iqtisadi bərabərlik də tələb edirlər. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 150 150 Bunlar, Avropa məişətinin bütün kiçik və böyük məsələlərində nüfuzu olan kapitalizm üsüli-idarəsinin əleyhinə çıxıb onu (kapitalizmi) Avropa, Amerika, Yaponiya və s. yerlərdə dağıdıb, sosializm idarə üsulunu bərqərar etmək istəyirlər. Çünki onlar bütün bəşəriyyətin səadətini sosializmdə görür və öz ali məqsədlərinə çatmaq üçün təkamül qanununu sosializm amalına uyğun bilərək, siyasi hakimiyyəti mənafeyi onlarla üst-üstə düşən siniflərə vermək istəyirlər» (50, 93). O, bu yolun, millətlərə həqiqi azadlıq və xoşbəxtlik gətirəcəyinə inanır: «Sinfi mübarizənin zəruriliyi sosialistlərin dəyişilməz əsaslarından biridir. Onlar hakimiyyətin hər yerdə əksəriyyət təşkil edən proletarların əlində olmasını istəyirlər. Onlar qanunu elə şəkildə tərtib etmək istəyirlər ki, onun sayəsində özlərinin son amalına, yəni kapitalizmin sosializmə keçməsinə nail olsunlar və bu məqsədə çatmaq üçün tam milli hökumətə tərəfdardırlar» (50, 95). Avropa sosialistlərinin nəzəriyyədə çox yaxşı səslənən sosial- demokrat ideyalarını M.Ə.Rəsulzadənin də qəbul etməsi zamanınca adi hal idi. Mücərrəd xoşbəxt gələcəkdən danışan, əsasən, qeyri-müsəlmanları təmsil edən Rusiyadakı sosial- demokratlara gəlincə, hələlik onlar iç üzlərini açıb ortaya qoymamışdılar. O, Avropadakı sosialistlərin isə milli hökumət formasında, bərabər şəkildə sosial-siyasi bərabərliklərə nail olma prinsiplərini müsbət dəyərləndirməyə bilmir: «Sosialistlər həmişə öz müraciətlərində zəhmətkeş və fəhlə kütləsinə təlqin edirlər ki, yalnız dinləri və dilləri bir olan xalq nümayəndələri və ya bir ölkənin vətəndaşı olanlar sizin qardaşınız deyillər. Sizin həqiqi qardaşlarınız, sadiq yoldaşlarınız sizinlə bir sinfə mənsub olan, sizin milli Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|