MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 157 qaldırmaq, inqilabçı bir zərbəylə mülkiyyəti və bununla bağlı insanlar arasında ortaya çıxan səfaləti ortadan qaldıraraq mümkün deyildi. Bundan anarxiya, daha çox səfalət çıxar və iç qarışıqlıqlarından başqa aydın bir nəticə allına bilməzdi. Onlara görə, bu bir kərə siyasi ədalət təmin olunduqdan sonra öz-özünə təkamül edəcək və yavaş-yavaş həll olunacaq bir məsələ idi» (47, s.41). Ancaq M.Ə.Rəsulzadə sosial məsələnin tərəfdarı olsa da, onun birdən-birə reallaşmasını istəmirdi və deyirdi ki, heç xalq da bunu istəmir. Onun fikrincə, azərbaycanlılar sosial məsələni inqilabsız, təkamüllə aradan qaldırmağın tərəfdarıdı: «Azərbaycanlılar düşünürdlər ki, mülkiyyəti tamamilə ortadan qaldırmaq, indiki durum içərisində şəxsi təşəbbüs qüvvəsini zorakı şəkildə aradan qaldırar. Sosial həyat irəliləmədən düşər, insanlar bəsit ibtidaiyə doğru dönərlər: aləmin nizamı pozular. Fəqət, bununla bərabər hər şeyin ifratından zərər gəldiyi kimi, mülkiyyətin də ifrat tərəflərini yox etmək sosial islahatın əsasını meydana gətirməlidir. Mülkiyyət ancaq ümumi aləmə yayılıb təsirli oluncaya qədər müdafiə olunub – bu olmayanda ümumi zərər gətirən lüzumsuz bir artıqlıq kimi kəsilib atılmalıdır. Ərazi məsələsində misal kimi desək: hər əkinçi özü əkib-becərdiyi müəyyən miqdar torpağa sahibliyini qəbul etməklə bərabər, Azərbaycan islahatçıları geniş torpaqları ölü halında saxlayan torpaq sahiblərinin mülkiyyət hüququnu rədd edirdi. Millət Məclisində hazır olan qanun layihəsinə görə, xüsusi ərazi sahiblərindən alınıb dövlət malı olduqdan sonra əkin yeri, vətəndaşların mülkiyyətinə bölünür, dövlətin sərvət və gəlir qaynağını təşkil edən yeraltı mədənlər isə tamamilə dövlət xəzinəsinə qalırdı» (47, s.42). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 158 158 Şübhəsiz ki, torpaqların vaxtında mülkədarların əlindən alınıb, kəndlilərə verilməməsi M.Ə.Rəsulzadənin, eyni zamanda AXC hökumətinin buraxdığı səhvlərdən biri idi. Çünki bolşeviklər müsavatçılara qarşı mübarizədə bu amildən yararlanırdılar. Bu baxımdan M.Ə.Rəsulzadənin sosial məsələdə inkişaf üçün zamana ehtiyac duyması yanlış bir addım idi. Ən azı ona görə ki, bu dövrdə zaman fəhlə və kəndlilərin tərəfdarlarının lehinə işləyirdi. Belə bir məqamda mülkiyyətin aradan qaldırılıb torpaqların kəndlilərə paylanmaması yanlış bir mövqe idi. Bundan da sonralar bolşeviklər yetərincə istifadə etdilər. AXC mahiyyətində milli xüsusiyyətlər dayanan, eyni zamanda sosial bərabərlik prinsiplərini milli formada həyata keçirən bir ölkə idi. Bütün bunlara baxmayaraq, yenə də bəzi qüvvələr tərəfindən qəbul olunmadıqlarını yazan M.Ə.Rəsulzadə qeyd edirdi ki, milli qüvvə olaraq sosial- demokrat ideyalarını tətbiq edərkən sağların, sağları müdafiə edərkən solların təzyiqlərinə məruz qalırdılar. M.Ə.Rəsulzadənin başçılıq etdiyi "Müsavat" Partiyası nə qədər milliyyətpərvər, türkçü olsa da, ictimai nəzəriyyəsinə görə radikal-demokrat idi: ««Müsavat» firqəsi məfkurə etibarilə milliyyətpərvərlik doğma, türkçülük məsləkinə qail bir firqədir... Azərbaycan Cümhuriyyətinin ələmdarıdır. Bu şüarı ilk dəfə ortaya atmaq və onu yalnız əcnəbilərə deyil, bir qism azərbaycanlılara qarşı dəxi müdafiə etmək etibarilə Müsavat birinci Azərbaycan istiqlal firqəsidir. İctimai nəzəriyyəsinə görə, xalqçılıq, məsləkinə sadiq, radikal- demokrat bir proqrama malikdir» (46, s.53). O, özü də açıq şəkildə qeyd edirdi ki, «türk milli-demokratik» olan bu hökumət sırf milliyyətçi iqtidar deyil və özündə bütün www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 159 cərəyanların müsbət tərəflərini ehtiva etməklə müasir özülə əsaslanır. Rəsulzadənin sosial-demokrat prinsiplərinə, sosializm və demokratiya anlayışlarına baxışları mühacirət dövründə də öz aktuallığını itirməmişdi. Əksinə, Rəsulzadə mühacirət dövründə bolşevik sosial-demokratiyası ilə, marksist sosial- demokratiyasının fərqlərini göstərməyə çalışmış, milli dövlətdə sosializmin yerini izah etmiş və milli tənasüd, solidarizm fikirlərini irəli sürmüşdü. Bu, Rəsulzadənin sosial- demokrat prinsiplərinə baxışlarının sonuncu, üçüncü dövrü hesab oluna bilər. Qeyd edək ki, bu dövrdə də Rəsulzadə sosial-demokrat ideyasına maraq göstərmiş, bu məsələni yeni prizmalardan dəyərləndirmişdi. Mühacirəti dövründə də marksist sosial-demokrat ideyasının əleyhinə olmayan Rəsulzadə, sosial-demokrat ideyası adı altında pərdələnərək proletarlar, fəhlə-kəndli sinfi formasında millətləri əsarət altında saxlayan Sovet rejiminə qarşı mübarizə aparıb. Rəsulzadə Sovetlər Birliyinin Azərbaycana tətbiq etdiyi siyasətin, qayda və qanunların iç üzünü açıb göstərir, onları sərt tənqid atəşinə tuturdu. Burada da əsas məqsəd sosial-demokratiya adı altında pərdələnmiş bolşeviklərin əsl mahiyyətini, iç üzlərini açıb göstərmək idi. «İstiqlal» jurnalındakı «Açıq diplomatiya» məqaləsində M.Ə.Rəsulzadə bolşeviklərin növbəti siyasətini açıq diplomatiya fikrini irəli sürməyinin daxili saxtakarlığını izah edirdi. O göstərirdi ki, onlar həmişə zahirən demokratik azadlıq pərdəsinə bürünmüş şüarlar irəli sürüb əslində özlərinin istibdad qanunlarını yeridirlər. Rəsulzadə yazır ki, qırmızı imperializm özünün əsl qayəsini təşkil edən dünyada sosializm inqilabından əl çəkməyib: «Planlaşdırdığı 5 illik Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|