MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 160 160 planı yerinə yetirmək üçün onun hər cür müvəqqəti sakitliyə ehtiyacı vardı ki, sırf təcavüz məqsədi güdən bu sənaye planını müvəffəqiyyətlə başa çatdırsın. Bu məqsədlə də o, indiki şəraitdə sülhsevər maskası taxır və buna da müvəffəq olur» (84, s.209). M.Ə.Rəsulzadə yazır: «Fəhlə-kəndli hökuməti çalışanların məmləkəti, proletar diktatorluğu, kommunizm hakimiyyəti, bolşeviklərin ağalığı: Bütün bunlar Sovetlər İttifaqı deyilən məmləkət üzərində fərdi hakimiyyətlərini quran qanlı avantüristlərin kefi, istibdadlarını qazanmaq üçün tullanılan bir ulduzlu cümlələrdir» (84, s.216). Bütün bunlara baxmayaraq, Rəsulzadə bolşeviklərin daxilən narahat olduğunu, zahirən isə özlərini sakit göstərdiklərini yazır: «Azərbaycanda «sosializm»in zahirən «türkizm» üzərində qələbəsi təmin olunmuşdu. Rus bolşevizmi Azərbaycan millətçiliyi üzərində qələbəsini bayram edirdi. Yabançı totalitarizm yerli demokratiyaya qələbə çalmışdı. Lakin bu məsələnin, sadəcə, zahiri tərəfidir. Həqiqətdə isə mübarizə hələ bitməmişdir: Onun müqəddəratı müasir şəraitdə dünya miqyasında cərəyan edən böyük mübarizənin müqəddəratı ilə bağlıdır. Azadlıq və demokratiyanın son qələbəsi müqəddərsə, (buna qətiyyən şübhəmiz yoxdur) o zaman 1918-ci ilin 28 mayında hüquqi ifadəsini tapan milli Azərbaycan Respublikasının həyata keçirdiyi azadlıq və istiqlala yenidən qovuşacağı əlbəttə ki, həqiqət və müqəddərdir» (47, s.111). M.Ə.Rəsulzadə mühacirət dövründə Sovet Rusiyasında gedən baş verən prosesləri diqqətlə izləyir, imperiyadakı «demokratiya» və «sosializm»in iç üzünü açıb göstərməkdə davam edirdi. Onun məqsədi əsl sosial-demokrat ideyası ilə, sovetlərin «sosial-demokrat»iyası arasındakı fərqləri ortaya www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 161 qoymaq idi. «Rusiyada siyasi vəziyyət» məqaləsində də mütəfəkkir bu fərqləri göstərir və bunun nəticəsində bolşeviklər arasında yaranmış ziddiyyətləri nümunə gətirirdi: «Kommunist firqəsindəki müxalifət eyni cinsdən deyildir. Bunlar bir tərəfdən Zinovyev tərəfindən idarə olunan sollar, digər tərəfdən də Sokolnikov və Medvedyev kimi sağlar arasında müxtəlif fərqlərlə ayrılan çoxlu zümrəsindən ibarətdir. Bu müxaliflərə görə indiki idarə Rusiyanı sosializmə deyil, kaptalizmə aparır» (51, s.16). M.Ə.Rəsulzadə onların arasında da fikir ayrılığını olduğunu bildirir: «Sağlar deyirlər ki, dünyada sosializm qurmaqdan əl çəkməli, Avropa ilə əməkdaşlıq etməli, demokratiyaya doğru getməli, sollar deyir, Leninə qayıtmalı, bütün dünyanı sovetləşdirməli. Kommunist firqəsi bir tərəfdən həqiqi rus mənafeyini güdən sağlar, digər tərəfdən də beynəlmiləl inqilab iddialarından əl götürməyən sollar arasındakı çəkişmələrə səhnə olmuşdur. Medvedyev və Zinovyev qütbləri arasında müxtəlif şəkil və xüsusiyyətlər daşıyan qruplar çoxalır. Bunlar arasında hakim bir vəziyyəti tutan qrup Stalin zümrəsidir. Bu zümrə mahiyyət həddində zinovyevçilər kimi məmləkətini sağlaşama təmayülatından doğan təhlükəni inkar etməməklə, zinovyevçilərin çarə olaraq göstərdikləri yola girməyi daha çox təhlükə hesab edirdilər. Onlarsa yenidən təhkimləşdirmə və təkcə fəhləyə istinadla kəndli və xırda burjua mənfəətlərinə göz yumulmasına gedilərsə Leninin ən böyük vəsiyyətlərindən olan fəhlə-kəndli ittifaqı pozular, Sovet sisteminin bel sümüyü qırılar» (51, s.17-18). M.Ə.Rəsulzadə sovetlərin qondarma «demokratiya» və «sosializm» təbliğatına baxmayaraq, qeyri-rus millətləri öz yollarından döndərə bilmədiyini yazır: «Bakıda toplanan www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 162 162 Türkoloji Konqresin pantürküstlər tərəfindən istifadə olunmamasını təmin üçün yaxşı əməl sərf edilməsinə rəğmən yuxarıda adı çəkilən konqresdə «nə yapsalar da bizi böyük türk kültür və mədəniyyəti yaratmaq əzmindən döndərəməzlər» mənasında söylənən hərarətli nitqlər iradını qadağan edə bilməmişlərdi» (51, s.30). Bu baxımdan M.Ə.Rəsulzadə inanır ki, sonda bolşevik diktatorluğu məhv olacaq: «Bizcə həyatının böhranlı bir dövrünə girən sovet hökumətinin artıq süqut edib- etməyəcəyindən deyil, necə süqut edəcəyindən bəhs edilməlidir. Mötədillərin qələbəsi ilə kommunist firqəsi sağlaşaraq rəsmi demokratik təsis və təkamül edə biləcəkmi? Yoxsa həyatla barışmaz bir təzad halında olan bu müəssisə əleyhinə, dünən müxalif ünsürlərin təzyiqi nəticəsində partlayaraq yeni bir inqilab zühuru ilə devriləcəkmi?» (51, s.41). M.Ə.Rəsulzadə yazır: «Keçirdikləri çox acı təcrübələr nəticəsində birlik lüzumuna bütün mövcudiyyətləri ilə qənaət gətirən bu millətlər nə lazımdır etməlidirlər. Bunlar arasında Azərbaycan Cümhuriyyətinə və azəri türklərinin üzərinə düşən vəzifə də çox böyükdür» (51, s.43). Onun fikrincə, Vilson prinsiplərində xüsusi mövqe tutan «millətlərin öz müqəddəratlarını həlli səlahiyyətdar olduqları» şüarı bolşeviklər heç bir zaman öz mahiyyətində müsbət bir qiymətə malik olmamışdır: «Onların nəzərində bu şüar təqib etdikləri məqsəd uğrunda istifadə etdikləri silahlardan biridir. Digər təbirlə, bu məsələ onlar üçün heç bir zaman bir məqsəd deyil, sadə bir vasitə və alət rolunu oynamışdır. Milli mədəniyyətə müqabil Lenin «ümumdünya fəhlə hərəkatı və beynəlmiləl demokratiya mədəniyyəti»ni qoyurdu. Bu nöqteyi-nəzərlə də o, Rusiyanın milli-məhəlli muxtariyyətlər Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|