MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 181 məhəllinə görə onun vasitəsi olan dillərin öyrənməsidir» (3, 122). Rəsulzadə yazır ki, vaxtilə Əli bəy Hüseynzadə "Füyuzat"da bunu, "İslam əqidəli, türk qanlı və Avropa qiyafəli bir insan olalım" - deyə, ifadə edib. Rəsulzadədə müsavatçılıq ideologiyasının formalaşması, təbliği və "Müsavat" Partiyasının prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsi də bu mərhələyə təsadüf edir. Bu dövrdə Rəsulzadə milli məfkurəni əsaslandırmağı, müsavatçılığın prinsiplərini müəyyənləşdirməyi, türkçülüyü yaymağı, türk milləti ideyasını orrtaya atmağı, istiqlala nail olmağı və s. qarşısına məqsəd kimi qoymuşdu. M.Ə.Rəsulzadənin nəzərində milli məfkurə üç amilə əsaslanırdı: milli varlıq, dini reallıq və yenilik. «Tələb olunan yeni inkişaf səviyyəsinə çatmaq üçün xalq hər şeydən əvvəl özünü tanımalı, dinini, etiqadını qorumalı və dünya mədəniyyətinə yiyələnməlidir. Daha doğrusu, bunlar xalqa öyrədilməlidir. Rəsulzadənin türkçülərdən və onların ideoloqu Əfqanidən əxz etdiyi bu amillər onun nəzərində Azərbaycanda milli şüurun, milli mənliyin oyanmasına, milli birliyin yaranmasında nicat yolunun tapılmasına kömək etməlidir» (37, s.149). Məlum olduğu kimi, çarizmin müstəmləkə zülmünün bir cəhəti də xalqımızın etnik mənşəyini qəsdən dolaşdıraraq milliyyətimizi təhrif etmək olmuşdur. O zaman azərbaycanlıları gah «tatar», gah «persian», gah da «müsəlman» adlandırırdılar. Məqsəd bu millətin özünü tanımasına əngəl olmaq idi. M.Ə.Rəsulzadə hələ 1914-cü ildən öz yazılarında «müsəlman», «türk», «tatar» əvəzinə Azərbaycan və azərbaycanlı terminini işlədirdi (47, s.8). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 182 182 Rəsulzadə bu dolaşıqlığı açaraq xalqın adını özünə qaytardı. Rus idarəsi tərəfindən müsəlmanlara "türk" və "Azərbaycan" kəlməsinin işlədilməsinin icazə verilməsini M.Ə.Rəsulzadə qazanılmış böyük nailiyyət adlandırırdı. Onlar artıq müsəlman olmalarını düşünməklə yanaşı, bir millət olaraq türk olduqlarını da anlamağa başlayacaqdılar. Bəlkə də, burada artıq özünüdərkin ilk nişanələri də vardı. Hər halda müsəlmanların (türklərin) maariflənməsi, dünyagörüşünün artması zəruri idi. O, 1915-ci ildə təsis etdiyi «Açıq söz» qəzetində Qafqaz müsəlmanının və ya tatarın türk olduğunu bəyan etdi. Bu qəzetdə yazdığı bütün məqalələrində M.Ə.Rəsulzadə cəhalətdən xilasın yolunu göstərir, əhalini milli özünüdərkə səsləyirdi. M.Ə.Rəsulzadə artıq millətçiliyə sinfi mübarizənin əleyhinə olan bir ideologiya kimi yox, millətin milli kimliyini tanımasının bir yolu kimi baxırdı. Mütəfəkkir milli istiqlal olmadan hər hansı sosial bərabərliyə nail olacağına artıq inanmırdı: «Milli istiqlal, ələlxüsus, millətlərə xüsusiyyətlərinin mühafizəsini təmin edən istiqlal daima bəşəriyyətə saheyi-mədəniyyətdə yeni və əsil bir taqım ibdalar, ixtiralar nəvidindədir ki, mədəniyyəti-bəşəriyyə dediyimiz şey də bu bədaət və ixtiraların məcmuindən ibarət bir yekundur» (50, s.466). Əvvəlki dönəmlərdən fərqli olaraq M.Ə.Rəsulzadə millətpərəstliyin, türkçülüyün bəşəri dəyərlərə zidd olmadığını, əksinə onun tərkib hissəsi olduğuna da inanırdı. Bütün bunları müsavatçılıq ideologiyasında birləşdirən Rəsulzadə yazır: «Ona görə, başqlarını təmsil üçün deyil, öz mənliyini mühafizə üçün çalışan millətpərəstlik mədəniyyəti- bəşəriyyə naminə təqdir və təsdiq olunmalı zəruri və faydalı www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 183 böyük bir fikirdir» (50, s.466). M.Ə.Rəsulzadə yazır: «Millətə hər bir fitnə və fəsadın mənbəyini göstər, onun nə tərəfdən və nə cür gəldiyini bildir, o zaman əminiz ki, millət nə edəcəyini bilər» (49, s.154). M.Ə.Rəsulzadə artıq ona da inanırdı ki, Avropada da sosial- demokrat yox, milliyyət nəzəriyyəsi üstün gələcək: «Avropa üsul məmləkətdarları başdan-başa dəyişəcək və milliyyət nəzəriyyəsi sair nəzəriyyələrə faiq (üstün) gələcəkdir. Bütün aləmin mütəfəkkirlərincə indiki Avropa müharibəsi dövlətlərin deyil, millətlər və mədəniyyətlərin müharibəsidir. Madam ki, bu böylədir demək ki, müharibə nəticəsi dəxi dünya millətlərinin xəritəsi dəyişdiyi kimi, dövlət təşkilatlarına olan nəzəriyyələrdə dəyişəcək və bilaşübhə sosalistlərin də təbii gördükləri milliyyət əsası qəbul olunacaqdır. İştə böylə bir zaman üçün hazırlanmağı millətlər özlərinə vəzifə biliyorlar. Çünki özünü bilməyən, vicdani- milliyyəsi inkişaf və amali-həyatiyyəsi təmin etməyən insan heyətlərini bir millət kimi qəbul etmiyorlar. Və irəlidə də etməyəcəklərdir» (50, s.386). M.Ə.Rəsulzadə yazır: «Milli hürriyyət ilə istiqlala nail ola bilmək böyük bir nemətdir və bu nemət uğrunda hər nə qədər fədakarlıq göstərilərsə azdır» (50, s.42). Milli məfkurənin formalaşması, milli azadlıq hərəkatı uğrunda mübarizə aparan M.Ə.Rəsulzadə Rusiyada yaşayan türklərin, ancaq müsəlman adlandırılmasını səhv sayırdı: «Rusiyada yaşayan müsəlmanlar: Volqa boyundakı tatarlar, krımlılar, qafqaziyalılar, türküstanlılar hamısı bir din ilə mütəəddid olduqları kimi, bir böyük suyun ayrı-ayrı bulaqları, bir böyük kötüyün dürlü şaxələridir. Hənbəli, şafi, hənəfi, maliki şiə kimi müxtəlif məzhəblər haman bir dinin fəriə aid cüzi Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|