MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 187 rejiminin süqutundan sonrakı ilk həftələrdə gəldiyini söyləmək olar» (29, s.43). Rusiya daxilində milli-məhəlli muxtariyyət əsasında Azərbaycan, Dağıstan, Türküstan və b. türk millətlərinə muxtariyyət tələb edən M.Ə.Rəsulzadə yazır: «Hər bir millətin müstəqil olub da öz başına idarə olunması tərəqqiyati- tarixiyyəyə müvafiqdir, demokrasi ancaq bir millətdən mütəşəkkil olub da bir dildə danışan məmləkətlərdədir ki, gözəl tərəqqi edər və özünü göstərə bilər. Bu məmləkətdə mənəvi ixtilaflar insanlar arasında ki, tarixi və təbii hüdudlar nə qədər azalsa və nə qədər dil ittihadi qüvvətli olsa o qədər də məmləkətin iqtisadi, siyasi və əqli tərəqqiyatı qüvvətli olar. Məmləkətin aşağı sinifləri dəxi böylə bir məmləkətdə məmləkətin mədəni və siyasi həyatında iştirak edərlər və bu hal məzkur məmləkətin qüvvətinə səbəb olar» (50, s.385). Rəsulzadədə müsavatçılıq ideologiyasının ən parlaq və möhtəşəm mərhələsi, üçüncü dövrü Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə bağlıdır. 1918-ci illərin əvvəllərində Azərbaycan türklərinin ortaya qoyduğu mübarizə, milli istiqlala doğru aparırdı. Azərbaycan xalqı nicatını nə bolşeviklərdə, nə də digər qeyri-milli təşkilatlarda axtarırdı. Artıq bu funksiyanı yerinə yetirən milli təşkilat olan «Müsavat» və onun lideri M.Ə.Rəsulzadə var idi. Bu, müstəqilliyə doğru atılan addımlarda özünəqayıdışın nümunələrindən idi. Rəsulzadə yazırdı: «Şurayyi-Milli elanı milli istiqlalla bərabər Azərbaycan hökumətini dəxi təşkil elədi. İlk hökumət Tiflisdə Azərbaycan hərəkati milliyyəsinin düşmənləri tərəfindən qətl edilən mərhum Fətəli xanın təhti- riyasətində təşəkkül etmişdi» (46, s.39). Yeni cümhuriyyət isə müsavatçılıq ideologiyasının əsasında quruldu. Bu dövlətin www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 188 188 ictimai-siyasi quruluşu məhz müsavatçılığa (türçülük, müasirlik və islamçılıq), milli-demokratik dəyərlərə söykənirdi. M.Ə.Rəsulzadənin sədri olduğu Milli Şura mühüm səlahiyyətlərə malik olmasına baxmayaraq, hökumətin işinə müdaxilə etməmiş, ən zəruri hallarda taleyüklü məsələləri öz boynuna götürmüşdü. Milli-demokratik dəyərlərə həmişə hörmətlə yanaşan M.Ə.Rəsulzadənin rəhbərlik etdiyi Milli Şura və "Müsavat" Partiyası ölkənin parlament üsuli-idarəsi ilə idarə olunmasına şərait yaratmışdı. «Millət Məclisi, məmləkətin bütün sinif və millətlərini təmsil edib, dövlətin tamamən taleyinə hakim idi. Onsuz heç bir əmr keçməz, heç bir məsrəf yapılmaz, heç bir müharibə başlanmaz, heç bir barışıq bağlanmazdı. Hökumət məclisin etimadını qazananda qalır, itirəndə düşürdü. Ortada hakim olacaq vasitə-vəzifə də yox idi. Parlament hakimi-mütləq idi. Burada Avropada tətbiq olunmayan həqiqi bir xalq cümhuriyyəti qurulmuşdu» (47, s.41). Əslində Rəsulzadənin bu formuləsi tarix üçün gözəl bir örnəkdir. Rəsulzadə müstəqil Azərbaycan respublikasının birinci ildönüumü ilə bağlı yazır: "Azərbaycan türkləri bu gün ilk dəfə olaraq böyük bir bayram saxlayırlar: İstiqlal bayramı! Əvət, Zaqafqaziya millətləri bilməcburiyyə elani-istiqlal etmişlərdi. Bilməcburiyyə elani-istiqlal! İstiqlalımıza düşmən olanlar bu iki "məcburiyyət" və "istiqlal" sözlərinin bir araya toplanmasını "ictimai ziddin" qəbilindən ədd etməklə, Zaqafqaziya cümhuriyyətlərinin qeyri-təbii olduqlarını isbat etmək istəyirlər. Fəqət, bu mülahizə zahirdə doğru görünsə də, batində elə deyildir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 189 Bir növzadın məsəmməyi-madərdən xilas olub da, dünyaya gəlməsi heç şübhəsiz, bir vaqieyi-istiqlaldır. Qadının vəzi- həmlinə digər təbirlə bizdə "azad olmaq" deyirlər. Halbuki bu "azadlıq" eyni zamanda bir zərurəti-təbiiyyə, bir məcburiyyətdir" (29, s.34). Rəsulzadə parlamentin açılışında "bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz"- söyləyib: "İştə qoy bu günkü gün, milli bayraqlara boyanmış Azərbaycan paytaxtı, o kimi bədbinlərin qəlbini təsfiyə etsin! Bir sənəlik həyat həqiqətən də göstərdi ki, bir kərə açılmış Ləvai-hürriyyət bir daha bükülməz!" (50, s.35). O, yazır: «Cəmaət istiqlala, o qədər munis olmuş, hürriyyət və istiqlal fikri o qədər xalqın qanına sinmiş, ruhuna işləmişdir ki, indi artıq istiqlal fikri bir firqənin, bir kütlənin arzusu deyil, bütün cəmaət Vətəni istiqlalsız və dövləti hürriyyətsiz təsəvvür etmir. Ona görə demokratiya biltəbii qapısında şübhəli adamlar durmasına hər vəchlə razı olmaz və vahid vücud kimi hürriyyət və istiqlalının müdafiəsinə hazırdır» (29, s.44-45). M.Ə.Rəsulzadə bəyan edirdi ki, yeni cümhuriyyət yalnız milli olmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda müasir dövrün bütün müsbət tələblərinə cavab verən dövlət kimi fəaliyyət göstərir: «Azərbaycan müsəlman aləmində ilk respublika və türk aləmində ilk dövlətdir. Mənim ilk baxışda qəribə görünən bəyanatımın ikinci hissəsi ola bilsin, sizi təəccübləndirir. Lakin əslində elə də var. Türk mənşəli bütün digər dövlətlər başlıca olaraq dini təməl üzərində qərar tutduqları halda Azərbaycan Respublikası müasir milli-mədəni müstəqillik təməlinə, türk milli-demokratik dövlət qurumu zəmininə Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|