MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 175 yollarından kənar çıxmadığımız üçün müqəddəs əsas və binalarımızın rəxnədar olmadığına inandığımızdan hər bir millətçilik asarına qarşı dururuz. Biz deyiriz ki, hürriyyət, azadlıq, gələcək səadət və rəfahət bir şəxsin işi olmadığı kimi, bir millət, bir taifənin işi olmayıb, hamı insanların müttəhid, müttəfiq olaraq görəcəkləri bir əmri-əzimdir. Ona görə də «tək əldən səs gəlməz» zərbül-məsəlni ünvan edib, cümlə millətlərin füqəralarını ki, onların bir qismdə olan övzayi- iqtisadiyyə və haləti-ictimaiyyələri birləşdirib müttəfiq ediyor, çağırırız ki, birləşib birlikdə əlbir olaraq dəhşətli bir sitvəti ilə üstlərinə düşən istibdad zəncirini qırsınlar. Və bu nöqteyi- nəzərdən olaraq, hər bir firqə, hər bir heyəti ilə ki, bu əsasa ziddiyyət göstərib, bu binanın üstündə deyildir. Biz ümumi azadlıq naminə mübarizə ediyoruz» (49, s.101). M.Ə.Rəsulzadə əsl millətsevərliyi milli məktəblərin açılmasında və onun inkişafına köməkdə görür. Deməli, bu dövrdə Rəsulzadə üçün milliyyətsevərlik ana dilinin inkişafı, türk dilində məktəblərin olması, mətbuatın yaranmasıyla və s. bağlı idi. «İbtidai yerli məktəblər» adlı məqaləsində M.Ə.Rəsulzadə milli məktəblərin açılması və təliminin ana dilində tədris olunmasına yüksək qiymət verir: «İbtidai məktəb gərək ki, milli olsun. İbtidai məktəb gərək ki, yerli cəmaətə doğma olsun. Burada təlim ana dilində olsun. Bu məktəblər gərək cəmaətin məişətinə uyğun olsun… İştə bu nəzərlər həmişə maarifi politika aləti deyil, cəmaət ümidgahı etmək istəyənlərin xahişi idi. Hər kəs ki, məktəbi azad bir Maarif İdarəsi bilirdisə,... mütləq onun fikri yerli məktəbləri yerli etmək idi... Ancaq bəzi surətnümalar, məktəblərə məktəblikdən irəli bürokratizm idarəsi və missionerxanalar nəzəri ilə baxanlar bu fikirlərin əleyhinə idilər» (71). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 176 176 M.Ə.Rəsulzadə Rusiyada baş verən 17 oktyabr manifestinə qədər vəziyyətin tamam başqa cür olduğunu yazır: «Əvət, rus- müsəlman adı ilə müsəlmanlar üçün açılmış olan məktəblərin 17 oktyabr günlərindən qabaqkı halı böylə bir dairədə idi. Müsəlman və yerli məktəbi hesab olunur idisilər də müsəlmanlıq və yerlilikdən fəqət bir ad var idi… Həftədə 25- 30 dərs arasında 3 saat türk dili və 2 saatı şəriət dərsinə vaxt ayrılması bunu türk və müsəlman məktəbi ediyormuş» (49, s.253). Onun fikrincə, yalnız çar manifestindən sonra «ibtidai məktəbləri milli olmaq surətinə salmaq istəyən» sağlam fikir zəfər çalmış oldu. Lakin bu da uzun sürmədi. O yazır ki, birinci rus inqilabı məğlubiyyətə uğrayandan sonra 1907-ci ilin noyabrından etibarən yenidən 1881-ci ilin təlim layihəsi elan və təsdiq edildi: «Mənən və maddən əhaliyə köməkçi olmaq və gələcək məişətlərində onlara rəhbər olmaq üçün «ana dilinə həftədə 6-ca saat verilir». «Rus milləti ilə tanış olub birləşmək üçün» isə rus dilinə 2 dəfə artıq olaraq həftədə 12 saat veriliyor» (49, s.255). M.Ə.Rəsulzadə çar Rusiyasının müsəlmanlara qarşı bu cür rəftarını təsadüfi saymırdı. Rusiyanın siyasi həyatının ən ağrılı yerinin milli məsələ olduğunu qeyd edən M.Ə.Rəsulzadə «Milliyyət və əyalət məsələsi» adlı məqaləsində yazır: «Milliyyət və ya əyalət məsələsi; iştə Rusiya həyatının, həyati-siyasiyyəsinin ən azarlı, ən ağırlı yeri!.. Rusiyanın hər bir əyaləti, Rusiyada sakin olan hər bir millət, hökumət başında olan heyətə və ya Dumada olan əksəriyyətə öz əlaqə və münasibətini bu məsələnin surəti-həllinə nisbətlə müəyyən edir» (49, s.265). Rəsulzadə yazır ki, Dövlət Dumasında da Qafqaza, qafqazlılara, xüsusilə müsəlmanlara ögey münasibət www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 177 bəslənilir. Onun fikrincə, Fon-Anrep kimi oktyabrist deputatlar yerli əhalinin, daha doğrusu müsəlmanların ana dilində tədris almasına qarşı çıxırlar: "Öylə bir əyalətlərdən və təlimi-ibtidaisi ana dilində "ola bilənlərdən" biri də məlum olduğu üzrə Qafqazdır. Əcaba Qafqazda mümkün olacaqmı ki, tədrisi-ibtidai ana dilində olsun? Əcaba Fon-Anreplərin xüsusi mülahizat və siyasiyyatı bu zavalı əyalətə aid olmayacaqmı?.." (49, s.266). «Qafqaz barəsində» məqaləsində isə o, Dumanın üzvü Purişkeviçin Qafqaz millətlərini Rusiyadan ayıraraq xüsusi idarə hazırlamaq fikrində olduqları mülahizəsini şərh edir: «Purişkeviçin fikrincə, bütün Qafqaz millətləri hamısı Rusiyadan ayrılmaq üzrə olub özlərinə xüsusi idarə hazırlamaq fikrindədirlərmiş… Qafqaz millətlərindən hökumətə və Rusiyaya sadiq, doğru qalan ancaq bir müsəlman milləti imiş ki, bunlar da Qafqaz hökuməti tərəfindən daima təqib olunmaqda imişlər. Böylə bir politikada da təqsir canişin həzrətlərinin üzərində deyil,...onu əhatə etmiş olan ermənipərəst rüşvətxor amirlər imiş» (72). Rəsulzadə Purişkeviçin bu sözlərini Qafqaz müsəlmanlarının qayğısına qalmaq kimi deyil, «qeyri-Qafqaz vətəndaşları... ilə düşmən surətində göstərib canişin həzrətlərinin də tərəfdar bir hakim olduğunu isbat etməyə çalışmaq» mənasında qəbul etmişdir. Milli məsələnin qabardılmasının əleyhinə olmasına baxmayaraq çar Rusiyasının millətlər arasında ayrı-seçkilik salmasını Rəsulzadə aydın şəkildə görürdü. Bu baxımdan milli və dini ayrı-seçkilik M.Ə.Rəsulzadənin fikirlərində getdikcə dəyişikliklərə səbəb olurdu. Bu, Rəsulzadənin İrandakı fəalliyyəti zamanı da davam etmişdi. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|