MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 145 nə qayırırlar, nə yolda iş görüyorlar. Necə gör hürriyyət və füqəra yolunda candan və başdan keçiyorlar" (49, 81-82). Rəsulzadə yaxşı anlayırdı ki, məhz gənclər inqilabın avanqardı rolunu oynaya bilər. Dünyagörüşü inkişaf edən müsəlman gəncləri sosial-demokratiya ideyalarının həyata keçirilməsində yaxından iştirak edəcək və hansı ideyanın arxasınca getdiklərini də anlamış olacaqlar. 1906-cı ildə, Dövlət Dumasına seçkilərə həsr etdiyi "Bakı, 10 dekabr" adlı başqa bir məqaləsində «ictimaiyyun-ammiyyun (sosial-demokrat) müsəlman firqəsidir» - deyə, Rəsulzadə yazır ki, nə "həqiqi rus", nə daşnaksutyun, inqilabçı- sosialistlər və kadetlərin bloku, nə də ki, müsəlmanların bloku sağlam, azadlıqsevər xətt seçməyib. Rəsulzadə yazır ki, ancaq sosial-demokratlar həmişə camaat və onun səadəti yolunda çalışıb, onun mənafeyinin mühafizə və qarovulçusu olub: «Bu firqeyi-ammə cəmaətindir. Bu firqə hüquqsuzların, məzlum və məfluqların firqəsidir. Bu firqənin amalı və əfkarı fəqət füqərayi-kasibənin əmniyyətini təmin edib, ümum insanları nəzərində bir tutub, bilafərq millət, məzhəb, arvad və kişilərin hər bir hüquq və ixtiyaratda müsavi olmalarıdır. Bu firqə beynəlmiləldir. Bunun üçün milliyyət filan yoxdur. Bunun nəzərində əhəmiyyət qazanan fəqət sinifdir. Bir-biri ilə zidd olan iki sinfin ki, onları heç bir rabitə müttəhid edə bilməz…. Əsl həqiqətinə baxsaq, biz müsəlmanlar ümumən bir məzlumlarıq. İctimaiyyun-ammiyyunda məzlumlar firqəsidir. Kəmali-cürətlə demək olar ki, ictimaiyyun-ammiyyun müsəlman firqəsidir. Bəli, müsəlmanlara, müsəlman füqəra və məzlumlarına, o ixtiyarsız və hüquqsuz füqəralara bir firqəyə mülhəq olmaq, bir heyətə mənsub olmaq münasibət və məravə yavuq isə o da «ictimaiyyun-ammiyyun firqəsidir»» (49, 93). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 146 146 Bununla da o, "sosial-demokrat"ın müsəlmanları müdafiə edən yeganə firqə olduğunu deyir. Buna görə də əhalini Dumaya seçkilərə səsləyən Rəsulzadə millət naminə, millət üçün işləyənləri seçməyə çağırır. Onun fikrincə, aşkarda və gizlində "millətçilik"lə məşğul olan partiyalardan xalq uzaq durmalıdır: "Müstəqilən çalışmaldır ki, ictimaiyyun-ammiy- yun keçsin. Yox, bu mümkün olmaz isə "Yer və ixtiyar" ilə müsəlman blokunun arasında heç bir təfavüt yoxdur! Təfavüt yoxdur, deyiriz. Zira, həqiqətən millətçi olub üzünü dürlü- dürlü maskalar tlə örtən bir millətçinin, aşkara millətçilik edən ilə heç bir təfavütü olmasın gərək" (49, 97). O, sosial-demokrat ideologiyasına fəhlə, kəndli, kasıb və məzlumların partiyası kimi üstünlük verirdi. Bütün məzlumları birgə və bərabər şəkildə istibdada qarşı səsləyən Rəsulzadə yazır: «... ictimaiyyun-ammiyyun üçün milliyyət - filan yoxdur. Fəqət məzlumların haqqını himayə etmək, həqiqəti açıb, aləmə bildirmək vardır» (49, 108). Bu zaman o, sosial-demokratların rus, müsəlman, erməni və digər millətçiləri qəbul etmədiyini deyirdi. Rəsulzadənin bu məsələdə də erməni daşnakların tənqid, nisbətən erməni sosialistlərini onlardan uzaq tutmasını və bütövlükdə, sosial- demokratları müdafiə etməsi yalnız onlara inam ola bilməzdi. Kifayət qədər güclü olan rus, erməni, gürcü, yəhudi şovinistlərinə cavab verə biləcək nəinki türk, heç müsəlman birliyinin olmadığı bir zamanda Rəsulzadənin sözdə bütün millətlərin bərbarərliyini istəyən sosial-demokrat prinsiplərini müdafiə etməsi təbii idi. İkinci Dumanın açılışına bir neçə gün qalmış Rəsulzadə yazır ki, hürriyyət, azadlıqsevər millət vəkilləri caamatın tələblərini çarizm cəlladlarına yetirəcək və hökumət başından rədd www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 147 olmalarını istəyəcəklər. Birinci Dumanı buraxmaqla əhalini "sağ"laşdırmaq niyyəti güdən stolıpinlərin səhvə yol verdiyini iddia edən Rəsulzadə inanırdı ki, caamat artıq ikinci Dumanın məhvinə razı olmayacaq. Azadlıq və hürriyyət carçısı olan Rəsulzadə yazır: "Cəmaət qoymayacaqdır ki, bir dəxi o, bir gün də olsa Dumasız qalsın. Cəmaət Dumanın təbdilinə, özündən ali bir idarə təbdilinə razı olar, lakin qovulmasına bir dəqiqə olsun, səbr edəməz… Duma bədəndir, cəmaət onun ruhu! Bədənə ruh verilməlidir, vətəndaşlar! Duma bir idarədir ki, onun vasitəsilə cəmaət tamam ixtiyarlar el məclisinə müvəffəq ola bilər. Duma intihayi-amal deyildir. Lakin ona yetməyə bir alətdir! Duma həqiqi cəmaət nümayəndəsi deyildir. Lakin onun vasitəsi ilə həqiqi cəmaət nümayəndəliyinə çatmaq olar!" (49, 117). İkinci Dumanın stolıpinlərin əlində oyuncağa çevrildiyini deyən mütəfəkkir yazır ki, Dumada çıxarılan qərarların əksəriyyəti çarizmin istədiyi şəkildə baş verir. Buna baxmayaraq, ikinci Dumanın da fəaliyyətinin çox çəkmədiyini görən Rəsulzadə bir qədər də hissiyyata qapılırdı, ancaq bunu, şəxsinə aid məsələ kimi qələmə verirdi. Ancaq burada aparılan mübarizədə bir ümidsizlikdə hiss olunur. Artıq çar Rusiyasında inqilabın boğulması, Dumanın tam şəkildə çarizmin əlində cəmləşməsi, azad mətbuatın bir-birinin ardınca bağlanması, sosial-demokratların təqibi, "Hümmət"in siyasi fəaliyyətinə qadağa, üzvlərinin həbsxanalara atılması, Sibirə sürgün olunması və s. amillər Rəsulzadəyə ciddi təsir göstərmişdi. Üçüncü Dumadan heç nə gözləməyən Rəsulzadə yazır ki, artıq bu Duma millətin deyil, ancaq hökumətin işinə yarıyır. Ona görə də mütəfəkkir artıq üçüncü Dumanın buraxılıb yenisinin seçilməsi ilə nəyinsə Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|