MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 133 müsəlmanların da təmsil olunduğu "Sosial-Demokrat" Partiyasını, sosial-demokratiya ideyalarını göstərmişdi. M.Ə.Rəsulzadə həm də daha çox məhz haqqı tapdalanmaq, heç bir hüququ olmamaq, ilk dövrlərdə müsəlmanlara az-çox dəstək vermək baxımından "sosial-demokrat" təşkilatı "Hümmət"ə üstünlük vermişdi. O dövrdə Bakıda fəaliyyət göstərən başqa qurumlar şovinistliyi ilə fərqlənirdi. "Sosial- demokrat" "Hümmət" qrupundan fərqli olaraq rus, gürcü, erməni və digər millətlərin şovinist qurumları birmənalı şəkildə müsəlmanlar - türkləri qəbul etmirdilər. Bu baxımdan, bəlkə də bir qədər məcburiyyətdən, milli təşkilatlarının olmaması səbəbindən, öz milli kimliklərini sözün əsl mənasında tanımayan türklər, müsəlman milləti adı altında ya sosial-demokratlara üz tuturdular, ya da pərakəndə şəkildə fəaliyyət göstərirdilər. Rəsulzadə fəhlələrin, kəndlilərin və başqa işçilərin vəziyyətinə də xüsusi diqqət yetirir. Sosial-demokrat kimi fəhlələrə 8 saatlıq iş günü tələbi ilə çıxış edən Rəsulzadə 1906-cı ildə "Fəhləyə dair" başlıqlı silsilə məqalələrində bunun mahiyyətini, tarixini, fəhlələrin birləşməsi baxımdan əhəmiyyətini, islam dini ilə səsləşməsini, xam xəyal olmamasını, mənafeyini, iqtisadi əhəmiyyətini, ailəyə təsirini və s. baxımdan izah edirdi. Rəsulzadə fəhlə üçün 8 saatlıq iş gününün mahiyyətinə belə açır: "Səkkiz saətlik iş günü cəmaət tələbi, cümlə dünyanın fəhlələrinin xahişi oldu. Cəmaət ixtiyarının qabağına isə heç bir qüvvə, heç bir şey dayanmaz. Bu səkkiz saətlik iş gününü ki, beynəlmiləl bir mütalibə hökmünə girmişdir ki, biz müsəlmanlara çoxdan təbliğ və təklif olunmuşdur" (49, s.35). www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 134 134 Sosial-demokrat əqidəli gənc Rəsulzadə fəhlə, işçi üçün 8 saatlıq iş gününün müəyyənləşməsini islam dini ilə də əsaslandırmağa çalışır: "Dini qanunlardan yetişən əhadəsi- mötəbərdən olub da günü (sutkanı) üç yerə təqsim etməliyiz ki, səkkiz saat işləyib, səkiz saat istirahət edib, səkkiz saat da ibadət və mərifət yolunda çalışmalıyız. Bəs böylə olduqda səkiz saatlıq iş günü beynəlmiləl hökmünə girməmişdən biz hökmi-illahi və əmri-şare ilə bu binagüzarlığa mükəlləfmişiz" (49, s.35). Rəsulzadə sosial-demokrat prinsiplərini islamla əlaqələndirir və islami sosializmə rəvac vermiş olurdu. Sosial-demokrat əqidəsinin şəriətə, əqlə, elmə və s. zidd olmadığına inamını ifadə edən Rəsulzadə yazır: «Heç bir qanun, heç bir şəriət, heç bir kitab, heç bir əql, heç bir elm, ictimaiyyət və rəvaşi fəhlələrin müəllimlərdən, ruhanilərdən və amirlərdən ixtiyarları az olmasına işarə eləməyib və eləməz» (49, s.38). Fəhlələrin gündə 8 saat işləməsinin onların təbii haqqı olduğunu irəli sürən, bunu, dinlə əsaslandıran Məhəmməd Əmin fəhlələrin ildə heç olmasa bir dəfə bayram etmək istəmələrini sevinclə qarşılayır. Fəhlələrin varlığını dünyanın idarə olunmasında mühüm məsələ kimi dəyərləndirən Rəsulzadə bunun, fəhlələrin birləşməsi baxımından da əhəmiyyətini qeyd edir: "Heç bir işə əlini vurmayıb özgələrin rəncindən nəfbərdar olanlar tamam ili bayram edərlərsə, dünyanın gərəkli şeylərini hazırlayan, qeyri bir söz ilə dünyanı idarə edən, lakin müdirlər təht təzyiqində qalan fəhlənin ildə bir gün bayram etməyə həqqi olmazmı? Böylə bir bayram edilirsə ədalətdən xaricdirmi?! Bu bayram fəhlələri birləşdirmək üçün böyük bir vəsilə, böyük bir alətdir. Cümlə cahanın füqərayi-kasibəsinin bir gündə məqsud olunmuş www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 135 hürriyyəti almaq üçün ürəyi döyünür… bu elə bəsdir…, bu özü ittihada müvəffəq olmaq üçün böyük bir vəsilədir" (49, s.36). Rəsulzadə dünya fəhlələrinin birləşməsini vacib sayırdı. Onun fikrincə, 1 mayın fəhlələrin bayram günü kimi qeyd edilməsi, sinfi mübarizənin başlıca cəhətlərindən biridir. Rəsulzadənin gənc olmasına baxmayaraq islam dinini və sosial məsələləri dərindən bilməsi açıq qəkildə hiss olunur. Onun sosial məsələlərə dair geniş bilgilərinin olmasına da şübhə yoxdur. O, sosial-demokratiyaya aid məsələlərə toxunarkən, onun tarixinə nəzər salır, əsaslandırmağa çalışır və müvafiq olaraq, sosial utopik, sosial-demokrat baxışlı mütəfəkkirlərdən sitatlar gətirir. 8 saatlıq iş günü üçün fəhlələlərin on illər boyu əməli mübarizə aparmasını, bəzi mütəfəkkirlərin (Tomas Mor, Tomazzo Kampanella, Kompenius, Qiyavanski və b.) əsərlər yazmasını xatırladan Rəsulzadə, buna, xam xəyal kimi baxılmasına etiraz edir: "Səkkiz saat iş günü xəyal deyil, yəni bu fikir, indi əmələ gəlməyibdir. Xəyalat və mövhumat qəblindən deyil. Bu qəsdin diriliyi məişəti, qanı, bədəni var və gündən günə dəxi böyüyüb artmaqdadır" (49, 46-47). Fəhlələrin 8 saatlıq iş günü ilə bağlı haqlı tələblərini Rəsulzadə bu cür izah edir: "Bəzi amirlər, müəllimlər, ruhanilər gündə 8 saat işləyirlər. Bundan əlavə həftədə neçə gün də, tətilləri var. Məvacibləri isə fəhlələrdən neçə qat daha artıqdır. Hər gün 8 saat iş günü bu cənablar üçün nizam və qanun üzrə caiz görülürsə, niyə fəhlələrə yaramasın ki, onların işləri, onlardan daha ağır, daha səbidir (çətindir)… Bunların cümləsini nəzərə alıb da fəhlə sinfi hər gün çəkdiyi zəhmət vasitəsilə məcburən öz ömrünü qəsdinə duran fəhlələrdən ötrü həmin 8 saat iş gününü tələb ediyoruz. Fəhlələr ilə bərabər biz Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|