MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 136 136 də həmin ədaləti, həqqaniyyəti tələb ediyoruz. Çünki, ədalət vasitəsilə cəmaətin qədri ucalar, yüksəklərə çıxar" (49, s.38). Rəsulzadə 8 saat iş gününə keçiləcəyi təqdirdə, işsizliyin azalacağına, maaşların artırlacağına, keyfiyyətli məhsullar istehsal olunacağına inanırdı: "8 saat iş günü işsizliyi əksiltmək və cəmaətin iqtidari-maadiyyəsini artırmaq üçün tələb edilir… Cümlə o yerlərdə ki, iş vaxtı qısadır, (muzd) həqi-əməkdə çoxdur; iş vaxtı uzun olan yerlərdə isə iş muzdu azdır… Gündə 8 saat işləyən və lazımi qədər də məvacib alan fəhlə çox işləyib, az məvacib alan fəhlədən bir çox məhsulat hüsula verər. Çünki yaxşı bəstlənmiş və vaxtlı-vaxtında rahətlik etmiş fəhlə 8 saat işlədikdə həvəs və huş ilə işlədiyi üçün işi əldən tez, həm də əla vəchilə çıxardar" (49, 39). Daha sonra Rəsulzadə 8 saatlıq iş gününün fəhləyə, onun ailəsinə təsiri baxımından əhəmiyyətindən yazır: «Ailə içində güzəranı düz bir yola salıb, məişəti rahatlandırmaqdan ötrü və ailənin tərəqqi və təkamülü üçün, yəni bədənən və ruhən, mənən və maddən irəli getmək üçün 8 saat iş gününün müqərrər olunması tələb edilir. İctimaiyyun-ammiyyunları ailəni dağıtmaq fikrilə ittiham ediyorlar. Lakin bu töhmətin bica və biəsil olmasını həmin hal-hazırda mövcud sərmayə dövründə tələf olmuş, pərakəndə düşmüş ailə göstəriyor. Zəmanə ki, 8 saat iş günü qərar verildi, ailənin hər fərdi gündə 2 saat rahat qalıb, əfradi ailənin tərbiyəsinə bədənən və mənən tərəqqisinə səy edir. Atanın və ananın uşaqlarının dalınca müvazib olub, tərbiyələrinə layiqincə məşğul olmağa vaxtları olar. Bu minval ilə ailə tərəqqi edib, insaniyyətə böyük bir nəfi gəlmiş olur" (49, s.40). Rəsulzadə sosial-demokrat olaraq xalqı öz haqlarını tələb etməyə səsləyir: «Ey insaniyyətpərvər əhli həmiyyətlər, cümlə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 137 cihad edib əlləşin, fəhlə sinfi və əfkarı xeyriyyə sahibləri ilə bərabər 8 saat iş gününü tələb ediniz. Tələb edib də bu yol ilə yaxşı tərbiyənin, yaxşı nəslin zühuruna müvəffəq olunuz» (49, s.41). Rəsulzadə fəhlələrin haqlarını tələb etməklə yanaşı, istibdadı lənətləyir və belə bir ölkədə azad olmağın mümkünsüzlüyünü deyir. Onun fikrincə, istibdadla mübarizə aparılmalı və bunun nəticəsi kimi inqilabın olması labüddür. "Dəhşətli məbər" (Dəhşətli yol) məqaləsində Rəsulzadə yazır ki, Rusiyanı bürüyən anarxiya bütün millətlər üçün bir yoldur, bəzi millətlər bu yolu gedibəlr, bəziləri də getməlidirlər. Bunu, dəhşətli yol kimi qələmə verən Rəsulzadə yazır: "Bu bir yoldur ki, bunu cəmi milləli-qərbiyyə getmişlər və yerdə qalan millətlər də gedəcəklər. Bu bir keçiddir ki, tarix hamısını buradan sürüb keçirdəcəkdir. Bu bir dəhşətli yoldur ki, istər- istəməz hər kəs buradan keçməyə məcburdur. Bu bir məbərdir ki, istibdad dağlarından axan bulanlıq zülm sellərindən tərkib tapmış dəhşətli bir nəhr içində ittifaq düşmüşdür" (49, s.55). Rəsulzadə hesab edir ki, Rusiyada baş verən inqilab isə fəhlə və füqərayi-kasibənin inqilabıdır. Onun fikrincə, zülm və istibdadla hürriyyət və səadət arasında mübarizə gedir ki, bu da həmin dəhşətli məbərin, keçidin, yolun üstündən keçən bir nəhrdən, çaydan, göldən keçir: "Rusiya camaatı təyyi-mənzil edib, indi bu nəhri (çayı, gölü) keçib çəmənzara çıxmaq istiyor. Məlum olduğu üzrə bu da asan bir şey deyildir. Bu yolda fədakarlıq lazımdır. Cürət, himmət, qeyrət gərəkdir. Buradan geri qayıtmaq olmaz. Bu yolu labüd və naçar keçməlidir. Bu məbəri keçdikdə insan tələfatı, mal zərəri və qeyri qəzalar olacaq. Kimini su aparacaq, kimi ayaq altında www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 138 138 qalıb şikəst olacaq, bir-birindən yol almaq üçün mübahisə, mücadilələr də olacaq" (49, 56). Rəsulzadə də başqa sosial-demokratlar, xüsusilə bolşeviklər kimi inqilabın qaçılmaz olduğuna inanır. Onun fikrincə, Rusiya bu inqilabdan qaça bilməyəcək: "Rusiya cəmaəti tamamlıq reaksiyanın müdhiş məbərindən keçmək istiyor. Odur ki, aləm bir-birinə qarışıb, hər yandan iğtişaş, ixtilaf xəbəri gəlməkdədir" (49, s.56). Rəsulzadə 1905-ci il 17 oktyabr inqilabının bir illiyi ilə bağlı yazdığı məqaləsində bu inqilabın doğurduğu nəticələri göstərir, hökumətin verdiyi vədlərin boşa çıxdığını qeyd edir. Sosial-demokrat kimi Rəsulzadə Rusiyada vəziyyətin inqilabaqədərki şəraitdən daha dözülməz olduğunu yazır: "Bu oktyabrda vədə verilənlər çox-çox idi. Həm mətbuat hürriyyəti, həm danışıq, ittifaq və ictimalar azadlığı, hürriyyəti-din və vicdan, insani ondan mən eləmək olmayacaq bir taqım hürriyyətlər, cümləsi vəd edilmişdi. Bəli, vəd edilmişdi. Yalxu (yalqız) vədə olub da vədəliyində qaldı- qövldən felə keçmədi. Qövldən felə keçmədi səhihdir, tərəqqiyi məkus edib oktyabrdan qabaqki dövrdən daha betər, daha acıq olaraq zülm və təəddilər rəsmi cəbr və təkdirlər çoxaldı" (49, 64). Rəsulzadə adıçəkilən məqaləsində, qeyri-müsəlmanların çarizmin verdiyi az-çox hürriyyətdən istifadə etdiyi zaman müsəlmanların, müsəlman sosial-demokratların, Dumaya seçilmiş millət vəkillərinin bundan kənarda qalmasına biganə yanaşa bilmirdi. Müsəlmanların bu məsələdə də, geri qalmasına o, təəssüf edir: "Hər kəs öz hüququnu yaxşıca bilsə də, biz müsəlmanlar öz hüququmuzu heç yamanca da olsun belə bilmiyoruq. Cümlə millətlər vəkil göndərəndə, o vəkilin Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|