MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 106 106 onu aradan çıxarmaqla ağlın qüvvəsini aradan çıxarmağın fərqi yoxdur. Buradan belə nəticə çıxır ki, mətbuatın azadlığına əl qaldırmaq insan azadlığına təcavüz etməkdir. Adamların ağlı və fikri azad olsa onların fərdi inkişafı da sürətlənər. Azadlığın qarşısını almaq insanın ağlı və təfəkkürünü əlindən alıb onu bir maşına, ya cansız alətə çevirmək deməkdir» (50, 79). Mütəfəkkir mətbuatın senzura halında inkişafını qeyri- mümkün sayır: «Senzura şübhələr yaranmasının, mühüm məsələlərin gizlədilməsinin, siyasi zülmün icra olunmasının əsas amilidir. Mümkün olan bütün əyriliklər, oğruluqlar, fırıldaqlar, zülmlər həmin pərdənin arxasında öz işini görür. Mətbuatın əsarəti zəhmətkeşlərin və zülm altında əzilənlərin səslərinin boğulması, onların dərdlərinin xalqa çatmasına mane olmaqdır, bu da əksəriyyətin istədiklərinin qarşısını almaqdır. Siyasi baxışdan əlavə, bir əxlaqi heysiyyət də vardır. Mətbuatın əsarəti əxlaq pozğunluğu törədir, əxlaq gözəlliyi və yaxşı xüsusiyyətləri aradan çıxarır, yalan danışmağı, oğruluğu, əyrilik və casusluğu yayır, ədəbi və qələm pozğunluğu meydana çıxarır» (50, 80). Maarif, elm, mədəniyyət, mətbuat və s. Rəsulzadənin ictimai- siyasi görüşlərində həmişə əsas prinsiplərdən olmuşdu. Mütəfəkkir bir qayda olaraq maariflənməyi, savadlanmağı, məktəblərdə elm və təhsil öyrənməyi, azad mətbuatın olmasını və s. xalqın ən başlıca məsələlərindən hesab etmişdir. Özü şəxsən bu proseslərdə publisist, maarifçi, ziyalı, jurnailst, pedaqoq kimi birbaşa iştirak etmiş, biliyini, savadını millətindən, xalqından əsirgəməmişdir. Qeyd edək ki, Rəsulzadənin maarif, elm, mədəniyyət, mətbuat və s. məsələlərə baxışı sosial-demokrat, islamçılıq əqidəsindən türkçülük, müasirlik və dünyəvilik səviyyələrinə qədər www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 107 yüksəlmişdir. 1900-ci illərdə maariflənməyə, elm və mədəniyyətə, mətbuatın yaranmasına, məktəblərin açılmasına və s. sosial-demokrat və islam dini nöqteyi-nəzərdən yanaşmışdısa da, 1910-cu illərin ortalarından başlayaraq onu, daha çox milli məfkurəli maarifçi-demokrat kimi görürük. Əlbəttə, bu, onun öz görüşlərində, baxışlarında ardıcıl pedaqoq, maarifçi, ziyalı olmasına zərrə qədər də mane olmamış, əksinə, daha ardıcıl, mübariz və əzmkar etmişdir. Rəsulzadə ictimai-siyasi görüşlərində 1905-1906-cı ilərdə erməni daşnaklarının, çar Rusiyasının Azərbaycan torpaqlarında törətdikləri erməni-müsəlman münaqişəsinə də, geniş şəkildə toxunmuş və sosial-demokrat kimi şərhlər vermişdir. Maraqlıdır ki, Rəsulzadə də əvvəllər başqa mütəfəkkirlərimiz kimi, erməni-müsəlman münaqişəsini törədənləri bilə-bilə, nədənsə, həmişə kənar-xarici səbəblər, üçüncü qüvvəni axtarmağa çalışmışdır. "Amma qəribə bir fikir yaranır: XX əsrin istər əvvəlində, istərsə də ortalarında yaşayan sənətkarlar, siyasətçilər, filosoflar azərbaycanlılarla ermənilər arasında baş verən düşmənçiliyin, milli qırğınların səbəbini, onu törədənlərin kim olduğunu bilə-bilə, həmişə bu səbəbi kənarda axtarmışlar" (10, s.29). Erməni adlı "şeytanı" tanıdığı halda, "şeytan"ın axtarışına çıxan Rəsulzadə sonda belə bir qənaətə gəlir ki, bu, çar Rusiyasıdır: "Bir ildən artıqdır ki, "şeytan"ın bəla aləti ilə ermənilərlə müsəlmanların arasına fitnə toxumu düşüb və özünə müsaid bir zaman tapdığı üçün göyərib, inkişaf etməkdədir… Mən nə deyim ki, abad şəhərlərimiz xaraba qalmış, kəndlərimiz viran olmuş, gözəl Qafqaz iki düşmən ordusuna dönmüşdür… Bəsirət Sahibi özü görür. İndi olan olub, keçən də keçib, gələcəyə çarə axtarılmalıdır. Fikir www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 108 108 edilməldir ki, nə etmək lazımıdr ki, bir də vətənimiz qan ilə əlvan olmasın… Cənnətə misal Qafqazı böylə cəhənnəmə döndərən haman Rusiyanın qeyri-şəhərlərini məsələn, Oddesi, Kişinyovu, Ukraynanı qanlı edən Rusiya istibdadi- qəddaranəsini kim tanımıyor?" (49, s.20). Halbuki Rəsulzadənin çar Rusiyası ilə yanaşı, erməni-müsəlman münaqişəsinin baş verməsində ermənilərin özlərinin "şeytan" olduğunu bilməsi lazım idi. Rəsulzadəyə görə inqilabdan qoruxan çar Rusiyası millətlər arasında nifaq toxumu səpməklə əsas məsələdən-kapitalizmə, çarizmə qarşı mübarizədən xalqları yayındırmaq məqsədi güdmüşdü. Ona görə də Rəsulzadə Qafqazın sülhsevərlərini birləşməyə çağırır: "Ey vətənini istəyən qafqazlı sülhsevən ünsürlər! Əgər sülh istəyirsiniz, yəni düçar olduğumuz mərəzdən səhhət tapmağımızı arzu edirsiniz, müttəhid olun, birləşin taki zikr olunan illətlər aradan götürülsün. Nə qədər ki, bu illətlər duruyor, bu mərəz, bu xəstəlik də olacaqdır" (49, s.21) Erməni-müsəlman münaqişəsini çarizmin ucqarlara səpdiyi milli ədavət toxumu kimi hesab edən Rəsulzadə «Bəlayi əzim» məqaləsində rus və erməni millətçilərin müsəlmanların başına gətirdiyi oyunu belə qiymətləndirir: «Məlum olduğu üzrə Qoloşşapovu Şuşa uyezdinə «sülhçü» olaraq göndərmişlər. Qoloşşapov da «sülhçü»lüyünü büruzə verib, toplar, tüfənglər atəşlər ilə sülh etməyə başlamışdır... Ey vicdansız Qoloşşapov! Bəsdir, bəsdir içdiyiniz insan qanları, bəsdir iki milləti bir-biri ilə çalışdırıb, sonra hər ikisini də bədi-fənayə verdiyiniz! Bu qədər insafsızlıq, vəhşilik olmaz ki, siz edirsiniz!! Tutalım ki, əhali nadinc və sülhşikəstdirlər. Bəs məsum biçarə tifillər, heç bir cinayət göstərməyə qadir Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|