www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
202
202
məsələlərdən
birini
də
insanın
psixiki
inkiĢafının
hərəkətverici qüvvələri, şərati və qanunauyğunluqları təĢkil
edir. Psixi inkiĢafın hərəkətverici qüvvələri anlayıĢı altında
insanın psixi inkiĢafına təkan verən, onu müəyyən istiqamətə
yönəldən səbəblər baĢa düĢülür. UĢağın psixi inkiĢafının
hərəkətverici qüvvələri, hər Ģeydən əvvəl, fəaliyyətdə yaranan
yeni tələbatlarla bu tələbatları ödəmə imkanları arasındakı
dialektik ziddiyyətdən ibarətdir. Bu ziddiyyət yalnız kiçik yaĢ
deyil, bütün yaĢ dövrləri üçün xarakterikdir. Lakin həmin zid-
diyyətlər özünü göstərdikdə yaĢdan asılı olaraq müəyyən
spesifik xüsusiyyətə malik olurlar. Psixi inkiĢafın şəraiti adı
altında daima təsir edən elə daxili və xarici amillər nəzərdə
tulur ki, onlar hərəkətverici qüvvələr olmasalar da, inkiĢafa
təsir göstərir, inkiĢafın gediĢini istiqamətləndirir. Psixi
inkiĢafın qanunauyğunluqlarına gəldikdə, onlar ümumi və
xüsusi
qanunauyğunluqlardan
ibarətdir.
Həmin
qanunauyğunluqların köməyi ilə insanın psixi inkiĢafını qeyd
etmək və bunun köməyi ilə həmin inkiĢafı idarə etmək
mümkündür.
Pedaqoji psixologiyanın predmeti. Məktəblərimizin
ən mühüm və daimi vəzifəsi olan gənc nəslə elmlərin əsasları
haqqında dərin və möhkəm biliklər vermək, həmin bilikləri
təcrübəyə tətbiq etmək vərdiĢləri və bacarığı aĢılamaq, hər-
tərəfli inkiĢaf etmiĢ Ģəxsiyyət formalaĢdırılması iĢini
müvəffəqiyyətlə həyata keçirmək üçün müəllim tərbiyənin və
təlimin psixoloji qanunauyğunluqlarına dərindən yiyələnməli
və özünün pedaqoji fəaliyyətində həmin biliklərdən istifadə
etməyi bacarmalıdır. Bu cür biliklər isə müasir psixologiya
elminin mühüm sahələrindən biri olan pedaqoji psixologiyada
öz əksini tapır.
Pedaqoji psixologiyanın predmetini insanın tərbiyə,
təlim və pedaqoji fəaliyyətinin psixoloji qanunauyğunluqla-
rının öyrənilməsi təşkil edir.
Pedaqoji psixologiyanın predmetinə, birinci növbədə,
Ģəxsiyyətin formalaĢmasının psixoloji mexanizminin öyrə-
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
203
203
203
203
203
203
203
203
203
nilməsi, Ģəxsiyyətin inkiĢaf səviyyəsi və fəallığın qarĢılıqlı
əlaqəsinin, tərbiyənin idarə olunması problemlərinin,
özünütərbiyə və əxlaq tərbiyəsinin, tərbiyəvi tədbirlərin psixo-
loji əsaslarının, gənc nəslin tərbiyəsinə təsir edən amillərin
psixoloji xüsusiyyətlərinin aĢkara çıxarılması təĢkil edir.
Təlimin idarə olunmasının psixoloji məsələlərini, təlim
və inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsini, psixi proseslərin, xüsusilə
Ģagirdlərdə təfəkkürün inkiĢafında təlim fəaliyyətinin aparıcı
rolunu, təlim motivlərinin psixoloji xüsusiyyətlərini, təlim
fəaliyyətinin struktur komponentlərini, əqli fəaliyyətin priyom
və vərdiĢlərinin mənimsənilməsi prosesinin idarə olunması
problemlərini öyrənmək müasir pedaqoji psixologiyanın
predmetinə daxil olan ən mühüm komponentlərdəndir.
Bunlarla yanaĢı olaraq, təlimdə müvəffəqiyyəti və
müvəffəqiyyətsizliyi Ģərtləndirən psixoloji amilləri, müasir
dərsə verilən psixoloji tələbləri, təlim prosesində müasir
texniki vasitələrdən istifadənin psixoloji xüsusiyyətləri,
pedaqoji fəaliyyətin psixoloji xüsusiyyətləri, müəllim və
Ģagirdlərin qarĢılıqlı münasibətlərinin, müəllimin pedaqoji
bacarıq və vərdiĢlərinin, xüsusilə onun pedaqoji ünsiyyəti və
pedaqoji mərifətinin psixoloji mexanizmlərini və təlim və
tərbiyənin digər mühüm psixoloji məsələlərini öyrənmək,
aĢkara çıxarmaq da pedaqoji psixologiyanın predmetini təĢkil
edir.
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
204
204
VI. 18. 2. YaĢ psixologiyasının əsas bölmələri və vəzifələri
YaĢ psixologiyası müasir psixologiya elminin əsas
sahələrindən biri olmaqla yanaĢı onun da özünəməxsus və bir-
birini tamamlayan bölmələri vardır. Bunlara aĢağıdakılar
daxildir: uşaq psixologiyası, yeniyetmələrin psixologiyası,
gəncliyin psixologiyası, yaşlı adamların psixologiyası, uzun
ömürlülük psixologiyası (herontopsixologiya).
Müasir yaĢ psixologiyasının qarĢısında duran vəzifələr
geniĢ və çoxsahəlidir. YaĢ psixologiyasının qarĢısında duran
əsas vəzifə Ģəxsiyyətin inkiĢaf problemlərini, ayrı-ayrı yaĢ
dövrlərində
onun
xüsusiyyətlərini,
psixi
inkiĢafın
dinamikasını, ümumi qanunauyğunluqlarını öyrənməkdən
ibarətdir. ġəxsiyyətin yaĢ aspektində inkiĢafının hərəkətverici
qüvvələri, mexanizm, Ģərait və amillərinin, təlim-tərbiyə
prosesində psixi inkiĢafın yaĢ xüsusiyyətlərini nəzərə almağın
səmərəli yollarının və s. öyrənilməsi də yaĢ psixologiyasının
qarĢısında duran mühüm vəzifələrdən hesab edilir.
VI. 18. 3. Psixi inkiĢafın yaĢ dövrləri
Psixi inkiĢafın yaĢ dövrlərinin müəyyənləĢdirilməsi
prinsipləri. Psixoloji ədəbiyyatda uĢağın inkiĢaf prosesi
haqqında iki müxtəlif nöqteyi-nəzər mövcud olmuĢdur.
Bunlardan birinə görə bu inkiĢaf prosesi fasiləsiz, digərinə
görə diskret - qeyri-bərabər xarakter daĢıyır. Birinci fikrə görə
inkiĢaf dayanmadan, sürətlənmədən, ləngimədən baĢ verir.
Ona görə də bir mərhələni digərindən fərqləndirəcək hər hansı
dəqiq sərhəddi müəyyənləĢdirmək mümkün deyildir. Ġkinci
nöqteyi-nəzərə görə inkiĢaf qeyri-rəvan, qeyri-bərabər Ģəkildə
gedir. Onun sürəti gah arta, gah da azala bilir. Bu isə inkiĢafın
keyfiyyətcə bir-birindən fərqlənən mərhələlərini, yaĢ
Dostları ilə paylaş: |