MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qeyri-ixtiyari yaddasaxlama qarşıya məqsəd qoymadan duyub-qavradıqlarımızın yadda saxlanmasıdır.
- Tanımaya
- Unutma.
- Ribo qanunu»
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
61 61
61 61
61 61
61 61
61 6. Məntiqi əlaqəsi və bir-birilə sıx bağlı olan fakt və hadisələr daha asan yadda saxlanılır. Çünki bu zaman assosiativ təəssürat daha asan və sistemli olur. Burada sanki əĢya və hadisənin elementlərinin yadda saxlanması bir-biri ilə sıx bağlanır. QarĢıya qoyulan
məqsəddən asılı
olaraq yaddasaxlamanın qeyri-ixtiyari və ixtiyari növlərini qeyd edirlər. Qeyri-ixtiyari yaddasaxlama qarşıya məqsəd
Çox vaxt bizə emosional təsir bağıĢlayan material qeyri ixtiyari olaraq yadımızda qalır. Ġxtiyari yaddasaxlama isə qarĢıya qoyduğumuz məqsədlə bağlı olur. Ona görə də ixtiyari yaddasaxlamanı xüsusi mnemik iĢ kimi xarakterizə edirlər. Ġxtiyari yaddasaxlamanın müvəffəqiyyəti, məhsuldarlığı mnemik məqsədin xüsusiyyətindən asılı olur. Ġxtiyari yaddasaxlamanın məhsuldarlığı üçün mühüm Ģərt kimi yadda saxlanılacaq materialın planını tutmaq, qarĢıya yaddasaxlama, uzun müddətdə yaddasaxlama məqsədi qoymaq, materialı təsnif etmək, sistemləĢdirmək, öyrəndiklərini təxəyyüldə canlandırmaq və s. zəruridir. Prinsipcə hər bir insanın hafizəsi, xüsusilə, qeyri- ixtiyari yaddasaxlamanın seçiciliyi baxımından fərqlənir. Ġxtiyari yaddasaxlamanın müvəffəqiyyəti isə qavranılan informasiyanın xarakteri ilə bağlıdır. Məsələn, tanıĢları və ya qohumlarında keçirilən qonaqlığın yada salınmasına diqqət yetirək. Bəziləri (xüsusilə qadınlar) kimin və necə geyindiyini, digərləri kimin nə və necə yediyini, üçüncülər isə (yeri gəlmiĢkən çox az qismi) məclisin ümumi təsvirini və söhbətlərin məzmununu xatırlayacaqdır. Yaddasaxlamanın davamlılığından asılı
olaraq qısamüddətli və uzunmüddətli növləri də vardır. Qısamüddətli yaddasaxlama saniyə
və dəqiqələrlə, uzunmüddətli yaddasaxlama isə saatlarla, günlər, aylar, illərlə ölçülür. Yaddasaxlamanın bir növü kimi süni yolla assosiasiya
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
62 62 yaradaraq yaddasaxlamanı da qeyd edirlər. Bu cür yaddasaxlama mnemonik yaddasaxlama adlanır. Məsələn, 20.07 rəqəmini yaddasaxlamaq üçün 2007-ci ili yada salmaq kifayətdir. Yaxud yeni tanıĢ olduğumuz adamın adını həmin adda olan yaxın adamımızın adı ilə eyni olduğuna görə yadda saxlayırıq.
əvvəllər psixikada möhkəmlənmiĢ məzmunun uzunmüddətli hafizədən operativ hafizəyə gətirilməsi nəticəsində aktuallaĢdırılması, xatırlanmasından ibarət olan hafizə prosesidir. Yadasalma da ixtiyari və qeyri- ixtiyari olur. Beyində hifz olunanların qısa müddətdən sonra yenidən yada salınması xeyli çətin baĢ verir, əsasən, 2-4 gündən sonra daha aydın və əhatəli yada salınır. Yadasalmada hadisələrin hansı konteksdə baĢ verdiyi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, köhnə əĢyalar, kitablar, ev, uĢaqlığın keçdiyi yerlər və onlarla bağlı olanlar daha güclü təsir edir. Bu mənada Zeyqarnik effekti maraq kəsb edir. Təbii sonluğu olmayan vəziyyətləri, tamamlanmayan hərəkətləri insanlar daha yaxĢı yadda saxlayır. Əgər biz yeməyi, içməyi sona çatdıra bilmir, arzu etdiyinə çata bilməyə az qalmıĢ, amma çatmadıqda bu daha uzun müddət yadda saxlanılır, nəinki asanlıqla əldə edilən. Hafizənin bu xüsusiyyəti onunla bağlıdır ki, tamamlanmamıĢ hərəkətlər mənfi emosiyaların mənbəyi olduğundan müsbət emosiyalara nisbətən daha güclü təsirə malikdir. Məhz buna görə də adamlar uğursuz sevgini, bədbəxt hadisələri, xəstəliyi, əzablarını, həyəcanlarını daha dəqiq və aydın yadda saxlayırlar.
olmasaydı biz cisimləri artıq bizə tanıĢ olan kimi deyil, yeni cisim kimi qavrayardıq.
çox xatırlama ilə əlaqədardır. Müasir psixologiyanın bir çox tədqiqatları sübut edir ki, sağlam beyində informasiyalar uzun
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya
63 63
63 63
63 63
63 63
63 müddət hifz olunsa da onların çox hissəsi istifadə olunmamıĢ qalır. Praktiki olaraq böyük əksəriyyəti «əlçatmaz» olur, «unudulur», amma deyirlər ki, onlar bunu bilirdi, oxumuĢdu, eĢitmiĢdi və s. Psixoloqlar bunu unutma adlandırırlar. Yəni psixikada olan informasiyalar dəqiqliyini, aydınlığını itirir və ya azalır. Q.Ebbinhauzun təcrübəsi bu baxımdan maraqlıdır. O, sübut edir ki, öyrənilən materialın 40 faizi yarım saat sonra, 66 faizi bir gündən sonra, 75 faizi üç gündən sonra, 79 faizi bir aydan sonra unudulur. Əlbəttə, burada fərdi xüsusiyyətlər, materialın mənalılığı, əhəmiyyətliliyi də böyük rol oynayır. Göründüyü kimi, unutmada baĢlıca yeri vaxt tutur. Lakin psixika üçün paradoksal hallar da xasdır. Məsələn, yaĢlı adamlar indicə, az müddət əvvəl eĢitdiklərini asanlıqla unutduqları halda, uzaq keçmiĢdə baĢ verənləri çox da çətinlik çəkmədən və aydın xatırlayırlar. Bu fonomen «Ribo qanunu» adlanır. Unutmanın ikinci mühüm amili adətən mövcud informasiyadan aktiv istifadə olunmasıdır. O Ģeylər daha tez unudulur ki, ona az tələbat olur və ya ehtiyac olmur. YaĢlı adamlarda verbal hafizə daha tez unutqanlıqla əvəz olunur. UĢaqlığın təəssüratı, xatirələri, hərəkət vərdiĢləri (velosiped sürmək, gitara çalmaq, üzgüçülük, futbol oynamaq və s.) hafizədə daha davamlı, bəzən on illərlə heç də çox iradi səy göstərmədən yada salınır. Belə faktlar da məlumdur ki, üç il həbsxanada «oturmuĢ» adam nəinki qalstuk bağlamağı, hətta ayaqqabı bağlamağı belə unudur. Unutma eyni zamanda, psixikanın özünümüdafiə mexanizmidir. Unutma Ģüur və Ģüuraltı sahələri sarsıntı və pozulmalardan qoruyur. Ġnsana xüsusilə kəskin təsir etmiĢ hadisələrin uzun müddət həmin Ģiddətlə davam etməsinə təbii ki, orqanizm davam gətirməz. Vaxt keçdikcə onun təsiri azalır, tədricən unudulur. Ümumiyyətlə, o Ģeylər "unudulur" ki, psixoloji tarazlığı pozur, davamlı neqativ gərginlik yaradır. Hafizə insanın
daha asan
pozulan Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|