Mелиораtив щидроэеолоэийанын
Yüklə 6,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.5.Suvarılan ərazilərdə qrunt suyu səthinin qalxması
- Torpaq yatağa malik kanallardan süzülmə itkisi.
- 2.6.Suvarılan sahələrdə qrunt suyu rejiminin tənzimlənməsi prinsipləri
132 mübadilə reaksiyaları nəticəsində baş verir. İkinci mərhələdə tez həll olan duzların məhlula keçməsi nəticəsində qrunt sularının minerallaşmasının azalması müşahidə olunur. Üçüncü mərhələ başlayır: əgər qrunt suyu səviyyəsi uzun müddət yer səthinə yaxın (1,5 m-ə qədər) yerləşərsə, buxarlan- manın təsiri ilə onların minerallaşması artır, duzlar aerasiya zonasının məhlullarına konsentrasiya olunur və sonuncular su- varma sularının infiltrasiyasının təsiri altında qrunt sularına qarışır. Qrunt sularının minerallaşmasının azaldılması süni drenaj vasitəsilə həyata keçirilir. 2.5.Suvarılan ərazilərdə qrunt suyu səthinin qalxması Suvarma zamanı sahələrdən və kanallardan süzülmə hesa- bına irriqasiya qidalanması nəticəsində qrunt suyu səthinin qalxması baş verir. İrriqasiya qidalanması suvarmanın orta illik və mövsümü dəyişməsinə müvafiq olaraq dəyişir. Əgər suvarılan ərazidən yanlara axımı nəzərə almasaq, onda t zamanı ərzində W daimi intensivliyə malik süzülmənin təsiri altında qrunt suyu səthinin qalxması aşağıdakı düsturla hesablanır: Wt H , (1) Burada - nəmlik çatışmazlığı əmsalıdır. Əgər belə hesablamaya əsasən qrunt suyu səthinin qalxması bataqlıqlaşmaya gətirib çıxarırsa, onda suvarılan ərazidən yanlara axını nəzərə almaqla hesablama aparmaq lazımdır. Axın zona- sının ölçülərinə nisbətən kiçik ölçülü suvarılan ərazidə hər (F) sahəni planda radiusu F r 565 , 0 0 olan dairəvi infiltrasiya sahəsi kimi qəbul etmək olar. Torpaq yatağa malik kanallardan süzülmə itkisi. Qeyd etmək lazımdır ki, torpaq yatağa malik kanallardan süzül- mə itkisinin xarakteri qrunt suyu səviyyəsindən asılıdır. Əgər 133 qrunt suyu səviyyəsi dərinlikdə yerləşərsə, bu zaman kanalın dibində yerləşən qruntlar qrunt sularının kapillyarlarla qalx- ması nəticəsində islanmır (kapillyar təbəqə dərində olduqda) və baş verən su itkisi qrunt suları ilə əlaqədar olmur. Qrunt suyu səviyyəsi yer səthinə yaxın yerləşərsə, kapillyar təbəqə yer səthinə qədər çatdığından və kanalın dibində yerləşən qruntları islatdığından kanaldan süzülmə qrunt suları ilə əla- qədar şəkildə baş verir. Kanalın dibini təşkil edən və altda yatan qruntlar eyni- cinsli olduqda S.F.Averyanova görə kanallardan su itkisi 3 mərhələdə baş verir (şək.34). Birinci mərhələ kanaldan süzülən suyun quru qruntu islatması ilə müşahidə olunur və bu zaman kanaldan süzülən su ilə qrunt suyu hövzəsi arasında əlaqə olmur. Kanaldan sü- zülən su əsasən şaquli istiqamətdə hərəkət edir. Bu mərhələ kanaldan süzülən suyun qrunt suyu hövzəsinin kapillyar tə- bəqəsinə çatanadək davam edir. İkinci mərhələ kanaldan süzülən suyun qrunt sularının kapillyar zonasına daxil olması ilə başlayır. Bu zaman qrunt suyu hövzəsində mövcud olan tarazlıq vəziyyəti pozulur, qrunt suyu səviyyəsi qalxmağa başlayır, lakin kanal ilə qrunt suyu arasında qalan sahədə qruntlar su ilə tam doymamış halda olur. Şəkil 34. Suvarma kanalından süzülmənin mərhələləri: 1 - qrunt suyu səviyyəsi , m ; 2 - kapillyar zonanın sərhədi; B - qrunt suyu səthindən buxarlanma; P>P a - qrunt suları ilə tam doymuş zona; P a - qrunt suları ilə tam doymamış zona; h k - maksimal kapillyar qalxma hündürlüyü , m. 134 Qrunt suyu səthinin tədricən qalxması nəticəsində su ilə tam doymamış zona aradan çıxır və üçüncü mərhələ başlayır. Bu mərhələdə yaranan bütöv qrunt suyu axını 3 istiqamətdə sərf oluna bilər: qrunt suyu səviyyəsinin qalxması; yeraltı axın; buxarlanma və transpirasiya. Bu üç amilin birgə təsiri daha çox müşahidə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, kanaldan süzülmə prosesi və bir mərhələdən digər mərhələyə keçid bəzi həlledici amillər- dən: kanalın ölçüləri, qruntların fiziki xassələri, qrunt suları- nın yatım dərinliyi, yeraltı axın şəraiti, kanalın istismar müd- dəti və s. - dən asılıdır. Qrunt suyu səviyyəsi dərində yerləşdikdə qısamüddətli işləyən və kisik ölçülü kanaldan süzülən su əksər hallarda qrunt suyu səthini qaldırmağa müvəffəq olmur. Əgər kanaldan süzülən su qrunt sularının kapillyar qatı ilə təmas yaradırsa, üçüncü mərhələyə keçid qrunt suyu sət- hinin yuxarıya doğru qalxaraq bütöv yeraltı su axınını yarat- masından asılı olur. Ona görə də üçüncü mərhələyə keçid ka- naldan süzülən suyun qrunt suları vasitəsilə nəqlinin mümkün- lüyü ilə müəyyənləşir. Məsələyə daha sadə yanaşılarsa, onda birinci və ikinci mərhələni birləşdirmək olar və bu zaman kanaldan itən suyun qrunt sularının təsiri olmadan sərbəst süzüldüyünü qəbul et- mək olar. Bu halda kanaldan baş verən istənilən su itkisinin sərbəst və ya qrunt sularının təsiri altında olduğunu söyləmək olar. 2.6.Suvarılan sahələrdə qrunt suyu rejiminin tənzimlənməsi prinsipləri Rejimin tənzimlənməsi suvarılan sahələrdə torpaq örtüyü- nün əlverişli su-, duz- və hava rejimini əldə etmək üçün zəruridir. Qrunt suyu rejiminin tənzimlənməsinin ümumi prinsipləri aşağıdakılardır: Yüklə 6,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|