Mелиораtив щидроэеолоэийанын

121 
rında olur və oktyabr – noyabr aylarında  minimum  səviyyə  qeyd  
olunur.  Rejimə  təsir  göstərən  amillərin  xarakterindən  asılı  ola-
raq,  səviyyənin  bu  və ya  digər  istiqamətdə  dəyişməsi  müşa-
hidə  olunur. Qrunt  suyu  səviyyəsinin  il  ərzində  dəyişmə  amp-
litudu  0,5 m-dən  1-2 m –ə  qədər  olur.  Səviyyənin  ən  yüksək  
dəyişmə    amplitudu    suvarma    sahələrində,    çay    dərələrində    və  
sahillərində  olur. 
Tədqiqat    rayonunda    istismar    olunan    quyuların    rejimi    
üzərində  aparılan hidrokimyəvi  müşahidələr    göstərir  ki,  uzun-
müddətli  istismarın  nəticəsində    yeraltı  suların  kimyəvi  tərkibi  
sabit  qalır. 
Şirvan  düzənliyinin yeraltı  sularının  rejimi  və ona təsir 
edən amillər.   
Ərazidə  qrunt  suları  geniş  yayılmış  və  litoloji  tərkibcə   
qumlu və gilli qum-qumlu gillərdən  ibarət dördüncü dövr və  mü-
asir    allüvial-prolüvial,  prolüvial  və  digər  genetik  tipli    çöküntü-
lərlə  əlaqədardır.  Onlar    dağlardan,    çaylardan,    drenaj    sistemlə-
rindən və s. olan məsafədən  asılı  olaraq, 1-5  m  dərinlikdə  yatır.  
16  saylı    cədvəldə    müxtəlif    yatım    dərinliyinə    malik  
qrunt  sularının  əhatə  etdiyi  sahələr  göstərilmişdir. 
Cədvəl   16 
Qrunt  sularının  yatım  dərinliyinin  sahələr  üzrə  
paylanması. Hesabi  sahə  320  min  ha 
İllər 
Qrunt  sularının  yatım  dərinliyi, m 
Orta  çəki  
qiyməti,  m 
<1 
1 -2 
2-3 
3 - 5 
>5 
Əhatə  etdiyi  sahələr (ümumi  sahədən  
faizlə) 
1985 
2000 
2005 
2012 
- 
2,2 
2,8 
7,9 
- 
43,4 
64,2 
46,9 
2,1 
30,2 
27,0 
24,8 
52,2 
14,1 
4,1 
16,6 
45,7 
10,1 
1,9 
3,8 
4,41 
2,48 
1,95 
1,75 

---

122 
Cədvəldən göründüyü  kimi, 1985 - ci  ildən  qrunt  suyu  
səviyyəsi  sahələrə verilən  suvarma  sularından  infiltrasiya  hesa-
bına  ildən-ilə  artmağa  başlamışdır. Qrunt  suyu səviyyəsinin  or-
ta  çəki  qiyməti  1985 -ci  illə  müqayisədə  2000 -  ci  ildə 1,93  
m,  2005- ci  ildə  0,53  m,  2012-ci  ildə  isə 0,20 sm  qalxmışdır.  
Qrunt  suyu  səviyyəsinin  qalxma  səviyyəsi  ikinci  halda    birin-
ci  halla  müqayisədə  1,3  dəfə  azdır  ki,  bu  da  qrunt  sularının    
kollektor – drenaj  sistemi  ilə  aparılması  ilə  əlaqədardır. 
Qrunt  sularının  izobat  və  hidroizogips  xəritəsi  32  saylı  
şəkildə  göstərilmişdir. 
Qrunt    suyu    səviyyəsinin    dəyişməsi      həm    də    onların  
(qrunt  sularının)  ümumi  minerallaşmasına  və  kimyəvi  tərkibi-
nə öz  təsirini  göstərir.  Belə  ki,  1985-ci  ildən 2000-ci  ilə  qədər    
qrunt    suyu    səviyyəsinin    qalxması    və    bu    suların  kollektor  – 
drenaj  sistemi  ilə  sahələrdən   aparılması    ilə  əlaqədar  olaraq,  
suyun  minerallaşma  dərəcəsi  7,4  q/l,  2000 –ci  ildən  2005 – ci  
ilə  qədər  4,7  q/l,  2005-ci  ildən  2012-ci  ilə  qədər  isə 3,4 q/l 
azalmışdır  (cəd.17). 
Cədvəl  17 
Müxtəlif  minerallaşmaya  malik  qrunt  sularının   
əhatə  etdiyi  sahələr  (hesabi  sahə  320  min  ha) 
İll
ər
 
Qrunt  sularının  ümumi  minerallaşma   dərəcəsi,  q/l 
Ortaçə-
ki qiy-
məti,  
q/l 
<1 
1 -3 
3-5 
5 - 10 
10-25 
25-50 
>50 
Əhatə  etdiyi  sahələr (ümumi  sahədən  faizlə) 
1985 
2000 
2005 
2012 
6,2 
4,9 
- 
10,2 
11,8 
10,2 
8,1 
19,6 
9,6 
15,2 
18,9 
20,2 
9,6 
18,5 
27,5 
17,2 
21,5 
29,5 
36,0 
27,5 
16,2 
13,2 
9,2 
5,3 
25,1 
8,5 
0,3 
- 
23,8 
16,4 
11,7 
8,3 
Yuxarıda  göstərilən  və  digər təbii  və  süni  amilllər  27  il  
(1985  –  2012)    ərzində    qrunt    sularının    kimyəvi    tərkibini    də-
yişmişdir.  Ərazidə  daha  çox  5  tip  hidrokimyəvi  tərkib  rast  
gəlir (cəd. 18)  (şək.33). 

---

123 
Cədvəldən göründüyü  kimi,  ərazidə  qrunt  sularının  aşa-
ğıdakı  hidrokimyəvi  tipləri   daha  geniş  yayılmışdır: 
1) Sulfatlı–hidrokarbonatlı,  kalsiumlu–natriumlu,
bəzi  
hallarda  maqneziumlu  sular:  minerallaşma  dərəcəsi  2  q/l -  ə  
qədər  olan  bu  sular  suvarma  kanalları  və  çay  arteriyaları  bo-
yunca  yayılmışdır; 
2) Sulfatlı,  maqneziumlu – natriumlu  sular,  bəzi  hallarda
digər  kationların  üstünlüyü  ilə: minerallaşma  dərəcəsi 2–10 q/l 
olan qrunt  suları   intensiv  suvarma  sahələrində   və  kollektor –
drenaj  sistemləri  boyunca  rast  gəlir; 
3)Sulfatlı – natriumlu,  bəzi  hallarda  maqneziumlu  sular:
minerallaşma  dərəcəsi 10 – 25  q/l  olan  bu  sular  köhnə  suvar-
ma  sahələrində  yayılmışdır; 
4) və
5)xlorlu-sulfatlı,  maqneziumlu-natriumlu  sular
(minerallaşma    dərəcəsi  25  -  50  q/l)  və  sulfatlı,  maqneziumlu-
natriumlu   sular   (minerallaşma    dərəcəsi    50   q/l  –  dən    böyük)  
xam  torpaqlarda  yayılmışdır. 
  Cədvəl  18 
Müxtəlif  minerallaşmaya  malik  qrunt  sularının   
hidrokimyəvi  tipləri 
Qrunt  sularının   hidrokimyəvi  tipləri 
Qrunt  sularının 
minerallaşma   
dərəcəsi,  q/l 
SO
4
 – HCO
3 
,  Ca –Na (Mq) 
<2 
SO
4
,   Mq  –  Na    (bəzən    Na  –  Ca,    Ca  –  Mq,    Na  – 
Mq) 
2 – 10 
SO
4
 ,    Na (Mq) 
10 – 25 
Cl - SO
4
,  Mq – Na (bəzən SO
4
 – Cl, Mq – Na) 
25 – 50 
SO
4
,  Mq – Na 
>50 

---