Microsoft Word 2017-ci№ doc

Filologiya məsələləri, 2017 
 59
həcmcə çox kiçik, əksərən dörd və ya altı misradan ibarət olur. Şair 
çalışmalıdır ki, bir neşə misrada böyük fikirlər söyləyə bilsin [3, 90]. Məs.: 
Quş kimi göydə gəzir yerdəkilər, 
Bizi gömdü yerə mənbərdəkilər. (M.Ə.Sabir).  
“Live simply, so that others may simply live” (Mother Teresa). 
Sitat Latın sözü olub (quotation) hər hansı bir mətnin, məlumatın 
olduğu kimi əks olunmasıdır. Sitatlar klassik ədəbiyyatdan, bədii əsərlərdən, 
dövlət başçılarının,  şair və yazıçıların, mədəniyyət xadimlərinin və s. 
nitqindən götürülə bilər. Məs.: 
 “Nə  qəribədir. Sevdiyimiz insanın hər yalanında bir doğru, 
sevmədiyimiz insanın hər döğrusunda bir yalan axtarırıq” – 
F.M.Dostayevski; “Təhsilin kökləri acı, meyvələri şirindir” – Aristotel; 
Mark Twain said: “Never put off till tomorrow what may be done after 
tomorrow just as well”;   
Mötərizə yunan sözü olub (parenthesis) nitq şəraitində oxucunun 
nəzərinə çarpmayan, izahata ehtiyacı olan cəhətləri əhatə edir. Əlavə fikirləri 
nəzərə çarpdırır. Yazıçı personajların, eləcə  də öz nitqindəki bir fikrə 
münasibətini bildirərkən, mötərizəyə alınmıış sözlərin aid olduğu  şəxsin 
hərəkətindəki tərzi, hal-vəziyyəti, hər hansı bir söz və ya ifadəyə nəzəri daha 
çox cəlb etmək üçün bu vasitədən istifadə edir [5, 351]. Məs.: 
Pulun günü-gündən çoxalıb şişməsi onun qarşısında gözəl bir gələcək 
açırdı  (heç kəsə inanmadığından pulu evdə qoymaz, həmişə cibində 
gəzdirərdi). (S.Rəhman); 
My family is getting a new dog from the shelter (we are going to name 
him Barney); Did you leave your bag (red, black) in the classroom? 
Alluziya (eyham) Latın sözü olub (allūsiō) nitqdə  və yazıda istifadə 
edilən tarixı,  ədəbi, dini, mifoloji və s. faktlarla əlaqədar ifadələrdir. Bu 
zaman mənbə qeyd olunmur, lakin oxucu onun əlamətinə görə hadisəni 
xatırlayır. Bu xüsusiyyət alluziyanı sitatdan ayırır. Sitatda fikir sözbəsöz 
deyilirsə, alluziyada bir söz deyilən kimi eyham baş tutur [8]. Məs.: 
“Lete çayından keçmişdim sanki” (“Lete” yunan mifologiyasında 
unutmağın, yaddaşı itirməyin rəmzlərindən biridir). (Ə.Məmmədxanlı); 
Olsaydı məndəki qəm Fərhadi-mübtəladə, 
Bir ah ilə verərdi min Bisütuni badə.   (M.Füzuli) 
You are carrying the weight of the world on your shoulders. (reference 
to Atlas in myth); “This place is like a Garden of Eden” (iblical allusion to 
the “garden of  God”). 
 

---

Filologiya məsələləri, 2017 
 60
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Əfəndiyeva.T. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı (Bədii üslub). Bakı, Elm, 
1980   
2.
 
Feat.az 
3.
 
Hacıyev C.X. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 
Bakı, 1958 
4.
 
http://examplesyourdictionary.com 
5.
 
Azərbaycan dilinin bədii üslubiyyatı (Oçerklər).”Elm” nəşriyyatı, bakı, 
1970 
6.
 
M.Hüseynov. Sözün poetikası. Elm və Təhsil, Bakı, 2010 
7.
 
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti (4 cilddə). Bakı, Şərq-Qərb, 2006 
8.
 
Adilov M., Verdiyeva Z., Ağayeva F. İzahlı dilçilik lüğəti. Bakı, Maarif, 
1989 
ULVIYYA HAJIYEVA 
LEXICAL RHETORICAL DEVICES IN THE  
AZERBAIJANI AND ENGLISH LANGUAGES 
 
SUMMARY 
Stylistics is a branch of linguistics. Here we mainly deal with rhetorical 
devices and functional styles of language. The present article was devoted to 
the lexical rhetorical devices. Both Azerbaijani and English rhetorical 
devices were included in the article. Lexical stylistic devices give different 
meanings to the utterences. Definitions and samples from different literary 
sources were given  about each device. These samples were taken from the 
works of different authors. The list of references given at the end of the 
article fully completes the theme.   
УЛЬВИЯ ГАДЖИЕВА 
ЛЕКСИЧЕСКИЕ ТРОПЫ В АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ И  
АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ  
 
РЕЗЮМЕ 
Стилистика  один  из  частей  лингвистики.  Это  наука  в  основном 
изучает  тропы  и  стили.  Статья  посвящена  изобразительно-
выразительные  средства.  Азербайджанские  и  английские    изобрази-
тельно-выразительные  средства  были  включены  в  эту  статью.  Лекси-
ческие  изобразительно-выразительные  средства  придают  предло-
жениям  различные    смыслы.  Даются  определения  и  примеры  из  раз-
личных  художественных  произведений  о  каждом  тропе.  Эти  примеры 
были взяты из произведений различных авторов. Список использованн-
ной литературы, данный в конце статьи, полностью охватывает тему.  
Rəyçi: prof. Nailə Sadıqova 

---

Filologiya məsələləri, 2017 
 61
 
MİRVARİ  QASIMOVA 
ADPU 
 
ANTONİMLƏRİN ÜSLUBİ XÜSUSIYYƏTLƏRİ 
 
Açar sözlər: üslub, obraz, bədii-estetiklik, poetik dil, antiteza, oksümoron 
Ключевые  слова:  стиль,  образ,  художественный–эстетизм,  язык 
поэзии, оксиморон, антитеза  
Key words: style, image, figurative –aestheticism, language of poetry, 
antithesis, oxymoron 
 
Müxtəlif xarakterli ziddiyyərləri, qarşı-əks olmaları ifadə edən 
antonimlər ünsiyyət prosesində bir-birindən fərqli məqsədlərə xidmət edir. 
Antonim sözlərin nitq aktında oynadığı rol, ünsiyyətin müxtəlif 
formalarında hansı  məqsədlər üçün istifadə edilməsi, dilin müxtəlif 
üslublarında təzahürü dilçilikdə maraq doğuran məsələlərdəndir. 
Antonimlərin qeyd etdiyimiz cəhətləri dilçiliyin leksikologiya və 
semasiologiya bölmələrində qismən araşdırılsa da, bu işdə  əsas iş onun 
üslubiyyat  şöbəsinin öhdəliyinə düşür. Belə ki, Azərbaycan dilçiliyinin 
leksikologiya və semasiologiya sahələrində S.Cəfərov, M.Hüseynzadə, 
A.Qurbanov, B.Xəlilov kimi, ingilis dilçiliyində R.Ginzburg, G.Antruşina, 
İ.Arnold, S.Counz kimi alimlər antonim sözlərin mətn daxilində, müxtəlif 
üslublarda istifadə zamanı qazandığı xüsusiyyətlər, üslübi cəhətlər barədə 
qeyd etsələr də, hər iki dil üzrə bu sahədə daha geniş,  ətraflı  tədqiqatlara 
antonim sözlərin dildə funksional keyfiyyətlərinin tədqiq edildiyi 
üslubiyyatla əlaqəli mənbələrdə rast gəlinir. 
Qeyd etdiyimiz mənbələrdə antonimlərin üslubi imkanları dilçilər 
tərəfindən müxtəlif  şəkildə araşdırılır. Belə ki, alimlərin bir qismi 
antonimlərin üslubi imkanlarını,  keyfiyyətlərini bu sözlərin müxtəlif növləri, 
digərləri isə onların  mətndə  həyata keçirdiyi məqsədlər  əsasında tədqiq 
etmişlər. Hər iki yanaşmanı qiymətləndirmək məqsədi onlarla bir qədər 
yaxından tanış olmağı labüd edir. 
İlk yanaşmaya Ə.Dəmirçizadəninvə Q.Mustafayevanın  əsərlərində rast 
gəlirik.  Hər iki mənbədə dilçilər antonimlərin mənşəcə, quruluşca, nitq 
hissələri baxımdan növlərini üslubi məqsədəuyğunluq baxımdan 
qiymətləndirmiş, təhlil etmişlər. Antonim sözlərin növlərinin onların üslubu 
imkanlarının dəyərləndirilməsindəki roluna işarə edərkən  Ə.Dəmirçizadə 
yazır: “Üslubi istifadə  məqamını dürüst müəyyənləşdirmə nöqteyi - 
nəzərindən sözlərin mütləq və ya  nisbi antonim olduğunu düzgün bilmənin 
ciddi əhəmiyyəti vardır” [2, 136]. 

---