Microsoft Word Agaoglu-Kitab 2 a doc
Yüklə 15,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
35 1. Milli bir kimlik seçimi; 2. Fərdlərə və cəmiyyətin inkişafına təməldə liberal bir mövqe tutması; 3. İslam dininə müsbət bir yanaşma və buna bəlli bir tarixi üsulla haqq qazandırmaq (bu üsuldan zaman-zaman başqa mövzularda da istifadə edir, amma islam dinini müzakirə edərkən müntəzəm müraciət etdiyi bir yoldur) 52 . Diqqət çəkən bir şəkildə, o dövrün bir çox islam islahatçı- sının və ya islam dinini bəyəndirməyə çalışanların əksinə olaraq, Ağaoğlu bəzi durumlarda qadınların da boşanma davası aça biləcəklərindən heç söz açmır. Bəllidir ki, güclü ictimai və dini təzyiqi, qadınları basqı altında tutan ünsürlər olaraq deyil, evliliyi gücləndirən, onları qoruyan bir ünsür olaraq düşünürdü. Bu nöqtədə o, qadınların acınacaqlı vəziyyətə düşməsini tarixi şərtlərə bağlayır 53 . Eynilə bunun kimi, Ağaoğlu, diqqətini çəkən başqa iki möv- zunu da müzakirə edərkən tarixi şərtləri vurğulayır: çoxarvad- lılıq, qadınların niqab taxması, kişilərdən ayrı yaşamaları. Ağaoğlu bu iki qurumun da mənfi və geri olduğunu düşünür. Əlbəttə ikisi də islamiyyətin, Qərbdə uzun zamanlar tənqid edilən və üzərinə həyəcanlı müzakirələr edilən tərəfləri idi. Bunun üçün də bu mövzunu müzakirə edərkən islam dinini mümkün olduğu qədər mübahisədən uzaq tutmağa çalışır. Məh- dudlaşdırılmayan çoxarvadlılıq mövzusundakı fikirlərini, bunun bütün Orta Şərqdə çox əskidən, islamdan öncəki dönəmdən bəri var olan oturuşmuş bir qurum olması (bir tərəfdən bölgənin iqlim şərtlərinə, insanların təbiətlərinə bağlılığı və dolayısıyla bir gündə ortadan qaldırılmasının mümkün olmaması) kimi dəlillərlə əsaslandırır. Yəni islam dini, arvad sayını dördlə məhdudlaşdırmaq və bunların bərabər statusda olmasını məcburi 52 A.Holly Shissler. İki İmparatorluk Arasında. Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye (Çeviren: Taciser Ulaş Belge), 1. Baskı. İstanbul Bilgi Univer- sitesi Yayınları, 2005, s. 216-217. 53 Yenə orada, s. 218-219. 36 etmək kimi, bir anlamda yerinə yetirilməsi imkansız olan bir məcburiyyət gətirərək, həyata keçirilməsinin məhdudlaşdırıl- ması baxımından önəmli addımlar atmışdır və əlbəttə qəti məqsədi bunu bütünlüklə ortadan qaldırmaqdır. Elə bu üzdən islamın çoxarvadlılığı müqəddəsləşdirdiyini, qadınları alçaldıb təzyiq altında tutduğunu söyləyən qərbli alimlərin xəta etməsində israr edir; əksinə islam dini monoqamiyanı önə çıxarmaqda və qadınların statusunu yüksəltməkdədir 54 . Beləliklə, eyni şəkildə, həm müsəlmanlara, həm müsəlman olmayanlara, qadınlarla bağlı və ya ümumi olaraq tərəqqi mövzusundakı islam dininin mahiyyətinin müsbət olduğunu göstərməyə çalışırkən belə, islahatçı islamçıların mənimsədikləri görüşlərdən tam fərqli bir yanaşma nümayiş etdirməkdədir. Holly Shissler müqayisəli təhlil apararaq vurğulayır ki, Ağaoğlu qadınlardan yazdığı dövrlərdə, islam dininin qadın haqq və azadlıqları ilə uyğun olduğunu, ondan da əlavə onların cəmiyyət içindəki haqq və azadlıqlarını dəstəklədiyini göstərmə- yə çalışır. Lakin bu düşüncələrini irəli sürə bilmək üçün yararlandığı tarixi tezislər, qəti şəkildə toxunulmaz olan, vəhy yoluyla gələn müqəddəs kitabın sonsuz səciyyələrinin önəmini də zəiflədir. Həzrəti Məhəmmədin proyektinin mahiyyəti, bəlli tarixi-kültürəl çevrə içində anlaşılması gərəkən tarixi bir hadisə kimi təsvir edilir. Bu, gerçək islamın qadınlar üçün yaxşı olub, sonrakı saxta əlavələrin çox böyük itkilərə yol açdığını söylə- məkdən olduqca fərqli bir şeydir. Ağaoğlu, zaman-zaman bu mənaya gələn şeylər söyləyən kimidir, hətta bu cür mübahisə- lərin içində yer alır, ancaq bu Abbasilərin son dönəmləri və xilafət sonrası dönəm üçün keçərlidir və başqa dönəmlərə baxıldığında önə sürdüyü iddiaların mexanizmi və mahiyyəti gerçəkdə Ağaoğlunu təkzib edir. Yazdıqlarını başqalarından bu qədər fərqli edən şey, vəhyi də ehtiva edən bu tarixçilikdir. 54 A.Holly Shissler. İki İmparatorluk Arasında. Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye (Çeviren: Taciser Ulaş Belge), 1. Baskı. İstanbul Bilgi Univer- sitesi Yayınları, 2005, s. 219. 37 Ağaoğlunun, islam dinində qadının durumu və haqları üzərinə söylədiklərini, ondan iki il öncə, misirli islahatçı Qasim Əminin “Qadınların qurtuluşu” adlı əsərində söylədikləriylə qarşılaş- dırsaq, aradakı fərq açıqca ortaya çıxar. Məsələn, hər iki yazar çoxarvadlılıq mövzusundan bəhs edərkən bunu təsdiqləmir və Quranın da bu mövzuda üstündən keçdiyini bildirirlər. Onlara görə, kişilər ancaq ədalətli ola bilərlərsə ikinci arvad almalarına izin verilə bilər, amma bu çox da mümkün deyildir. Ancaq Ağaoğlu, Quranın nədən çoxarvadlılığa izin verdiyi məsələsinə də cavab verməyə çalışır 55 . Holly Shisslerin də istinad etdiyi kimi, həqiqətən də Ağaoğlu əsərdə bu məqama aydınlıq gətirməyə, başqa sözlə, islam dininin çoxarvadlılığa münasibətinin təfsirini verməyə çalışır. Ağaoğlunun fikirlərində təhrifə yol verməmək üçün əsərin mövzuyla bağlı parçasını təqdim edirik: “İndi isə – poliqamiya haqqında. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, Məhəmmədin dövründə Ərəbistanda və qonşu ölkələrdə hədsiz poliqamiya hökm sürürdü. Əsrlərlə mövcud və yəqin ki, Şərq üçün səciyyəvi olan bu sosial institutu birdən-birə yox etmək mümkün deyildi; bu, həm də əhalinin temperamenti və Şərq ölkələrinin iqlimi ilə bağlı idi. Buna baxmayaraq, islam bütün Şərq üçün bu istiqamə- tdə müsbət nailiyyətlər əldə etmişdi. Qanuna görə, kəbinlərin sayı dörd kəbinlə məhdudlaşdırılmışdı. Eyni zamanda, irəli sürülən şərtlər o dərəcədə mürəkkəb idi ki, bu, faktiki olaraq, monoqamiya ilə nəticələnməli idi. Əsas şərt isə bundan ibarət idi: ər, bütün qadınlarına qarşı eyni dərəcədə ədalətli olmalıdır. Kamus, İmam Fəxr Razi və Molla Fətullah “ədalət” anlayışını belə izah edirlər: “Ədalət, ərlərin qadınlarına qarşı zahiri münasibətlərini deyil, həm də onların hissi münasibətlərini əhatə etməlidir; ər, nəinki bütün qadınları ilə eyni tərzdə rəftar etməli, hətta onları eyni dərəcədə sevməlidir”. Lakin, bu mümkün- 55 A.Holly Shissler. İki İmparatorluk Arasında. Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye (Çeviren: Taciser Ulaş Belge), 1. Baskı. İstanbul Bilgi Univer- sitesi Yayınları, 2005, s. 222-223. Yüklə 15,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|