25
Tarif dərəcələrinin hesablanması bağlanılacaq sığorta müqavilələrinin
ə
vvəlcədən məlum olan (gözlənilən) sayı əsasında aparılır.
Sığortanın baxılan növü üzrə statistika mövcud olduqda q , S , S
ö
kəmiyyətləri
aşağıdakı düsturlarla hesablanır :
q=M/N , (1)
S= ( S
k
)/N, (2 )
Sö=( Sök)/M (3 )
Burada,
N- keçmişdə müəyyən dövr ərzində bağlanılmış sığorta müqavilələrinin ümumi
sayıdır,
M-sığorta müqavilələri üzrə sığorta hadisələrinin sayıdır,
S
k
-k saylı müqavilə üzrə sığorta məbləğidir,
S
ök
- k saylı sığorta hadisəsi üzrə sığorta ödənişidir.
Yeni sığorta növləri üzrə q, S ,S
ö
kəmiyyətləri barədə məlumat olmadığı üçün
bu kəmiyyətlər ekspert metodu ilə qiymətləndirilə bilər və ya onların əvəzinə
həmin kəmiyyətlərin analoqunu götürmək olar.Bu halda ekspertin rəyi və ya
həmin kəmiyyətlərin analoqunun götürülməsi üzrə əsaslandırılmış izahat
təqdim olunmalıdır. Orta sığorta ödənişinin orta sıöorta məbləğinə nisbətini isə
aşağıda göstərilənlərdən az götürməmək tövsiyyə olunur:
0,3- fərdi qəza sığortası və sağlamlıq sığortası növləri üzrə,
0,4- yerüstü nəqliyyat vasitələrinin sığortası üzrə,
0,5- yüklərin sığortası üzrə ,
0,6- hava və su nəqliyyatı vasitələrinin sığortası üzrə,
0,7- avtonəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin və məsuliyyətinin
digər növlərinin sığortası,maliyyə risklərinin sığortası növləri üzrə.
Qeyri-həyat sığortasında netto-dərəcə əsas hissə və risk üstəliyindən ibarət
olduğundan o,aşağıdakı düsturla hesablanır:
26
Tn= Tə + Tr
(4)
Burada ,Tn –netto dərəcə,Tə -əsas hissə,Tr –risk üstəliyidir.
Netto-dərəcənin əsas hissəsi sığortaçının orta sığorta ödənişinə uyğundur və
100 manat sığorta məbləğinə müvafiq olaraq aşağıdakı düsturla hesablanır:
(5)
Tə = 100q Sö /S
Risk üstəliyi ayrı-ayrı illər üzrə sığorta hadisələrinin sayının onların orta
qiymətini aşmasını nəzərə almaq məqsədi ilə netto-dərəcənin tərkibinə daxil
edilir.Risk üstəliyi q, S və Sö kəmiyyətlərindən başqa həm də aşağıdakı 3
parametrdən asılıdır:
n-bağlanılacaq sığorta müqavilələrinin gözlənilən sayı,
R
ö
- sığorta ödənişlərinin orta kvadratik kənarlaşması,
y(təminat ehtimalı) –yığılan sığorta haqlarından yaradılan sığorta
ehtiyyatlarının baş vermiş sığorta hadisələri üzrə sığorta ödənişlərinin
verilməsinə kifayət etməsi üçün tələb olunan ehtimal.
Risk üstəliyi hər bir sığorta növü üzrə ayrılıqda hesablandıqda aşağıdakı
düsturdan istifadə edilir :
Tr= Tə*a (y)* ((1-q+(Rö/Sö)
2
)/nq)
½
(6)
Burada a (y) y-dan asılı əmsaldır .Onun qiymətləri aşağıdakı cədvəldən
götürülür:
y
0,84
0,90
0,95
0,98
0,9986
a
1,0
1,3
1,645
2,0
3,0
R
2
ö kəmiyyəti aşağıdakı düsturla hesablanılır
R
2
ö=(1/ (M-1))* (S
ök
-S
ö
)
2
(7)
Ə
gər sığortaçının Rö kəmiyyəti barədə məlumatı yoxdursa, onda risk üstəliyi
aşağıdakı düsturla hesablanılır
Tr= 1,2 Tə* a(y)* ((1-q)/ nq)
1/2
27
Netto-dərəcə hesablandıqdan sonra aşağıdakı düsturla yükləmə nəzərə
alınmaqla brutto-dərəcə hesablanılır:
T
b
=100T
n
/(100-f)
(8)
Burada.T
b
–brutto dərəcə,T
n
-netto dərəcə ,f isə yükləmədir (brutto-dərəcədən
faizlə).
Həyat sığortası sahəsinə şəxsi sığortanın sığortaçının aşağıdakı hallarda
sığorta ödənişi vermək üzrə öhdəliyi nəzərdə tutulan növləri aiddir:
-Sığortalının sığorta müqaviləsi ilə müəyyən olunmuş müddətə bə ya yaşa
qədər yaşaması,
- sığortalının ölümü.
Bu sığorta sahəsində müqavilə bir ildən az olmayan müddətə bağlanılır.
Həyat sığortasının növləri üzrə tarif dərəcəsi ölüm cədvəlinin göstəriciləri və
netto-sığorta haqqlarının investisiyasından gözlənilən gəlirlər əsasında
hesablanır.Bu sığorta səhəsinə daxil olan sığorta növləri üzrə netto-dərəcə
yaşamaq hadisəsi və ölüm hadisəsi üzrə netto-dərəcələrinin cəmindən
ibarətdir.Netto-dərəcənin həcmi aşağıdakı faktorlardan asılıdır:
-
Sığorta müqaviləsi bağlanan tarixə sığortalının yaşı və cinsi;
-
Sığorta təminatının növü,həcmi və ödənilmə müddəti;
-
Sığorta haklarının ödənilmə müddəti və dövrülüyü;
-
Sığorta müqaviləsinin qüvvədə olma müddəti;
-
Həyat sığortası üzrə sığorta ehtiyatlarının investisiyasından gözlənilən gəlir
(gəlir norması).
Bu sığorta sahəsində sığorta tarifini hesablamaq üçün ölüm cədvəlinin
aşağıdakı göstəricilərindən istifadə edilir:
1)
YaşBu göstərici x ilə işarə edilir.
2)
X yaşında olanların sayı.Bu göstərici l
x
ilə işarə edilir. Sıfır yaşında
olanların sayı adətən 100000 nəfər qəbul edilir.