Microsoft Word Az tarixi imtahan 50 cavab az docx
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Az ərbaycan ərazisind ə q ədim tayfa ittifaqları v ə ilk sinifli c əmiyy ətl ər.
- 4. Manna dövl əti. Yaranması, dövl ət qurulu şu v ə t əs ərrüfat h əyatı
Son paleolit dövrünün əmək alətləri içərisində uclu qaşovlar, biz, kəsici, dairəvi, yarımdairəvi və uzun qaşovlar, gəzli və üçbucaq alətlər, prizmatik nukleuslar, habelə istehsal tullantıları əsas yer tuturdu. Üst paleolit dövründə Azərbaycan ərazisində müasir insan tipinin formalaşması başa çatmış və ibtidai icma quruluşunun ilkin pilləsi yaranmışdır. Bu dövrdə əqli və fiziki cəhətdən daha da inkişaf etmiş insan kollektivi birgə fəaliyyət göstərə biləcək daimi qruplarda birləşmiş, ibtidai sürü icması nəsli qəbilə quruluşu ilə əvəz olunmuşdu. Nəsli qəbilə quruluşunun əsasını qan qohumluğuna malik insanların qəbilə birliyi təşkil edirdi. Nəsli qəbilə quruluşu dövründə insanlar ana xətti üzrə qohumluq əlaqələri ə sasında birləşmişdi. 3. Azərbaycan ərazisində qədim tayfa ittifaqları və ilk sinifli cəmiyyətlər.
E. ə . III minillikdə Azərbaycan ərazisində qədim tayfa ittifaqları və erkən dövlət qurumları yaranmağa başladı.Qədim tayfa ittifaqları və dövlət qurumları haqqında ilk məlumatlar Şumer - Akkad mixi yazılarında əks olunmuşdur. Bu məlumatlara əsəsən Cənubi Azərbaycan ərazisində yaşayan tayfalar kiçayarasında mövcud olmuş şəhər dövlətləri ilə iqtisadi və erkən siyasi münasibətlər saxlamışlar.
lk dövlət qurumu e.ə.III minilliyin I yarısında Urmiya gölünün cənub və cənub – şərq hissəsini əhatə edən Arrata olmuşdur. Şumer qaynaqlarında “saf ənənələr ölkəsi” adlandırılan Arrata e. ə. XXVIII – XXVII əsrlərdə mövcud olmuş Uruk şəhər dövləti ilə iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələrə girmişdir. Aratta hökmarı En - Sukuşsiranın Uruk dövlətinin başçısı En – Merkar arasında baş vermiş siyasi rəqabət və qismən də dostluq münasibətləri Şumer – Arrata əlaqələri haqqında geniş məlumatlar verir. E. ə. XXVII ə srdə Arattada hökmdara məxsus vahid hakimiyyət və dövlət idarələri mövcud olmuşdur. Dini görüşləri çoxallahlıq olan Arattada bərəkət və məhəbbət allahı olan nnanaya ibadət geniş yayılmışdı. Arattanın siyasi səhnədən çıxmasından sonra Azərbaycanda yaranmış ikinci dövlət qurumu Lullubi olmuşdur. E.ə. XXIII əsrdə Urmiya gölünün cənubunda yaranmış Lullubi dövlət qurumu e.ə. XXIV – XXII əsrlərdə kiçayarasında hakimiyyəti
ə lə keçirmiş Akkad dövləti ilə mübarizə apararaq öz mövcudluğunu təsdiq etməyə çalışmışdır. Lullubi hökmdarı Satuni (e.ə. 2230 – 2200) və mmaşqun (e.ə.2200-2170) mərkəzi Lullubi dövlətini möhkəmləndirməyə çalışmış və buna nail olmuşlar. Lullubi hökmdarı Annubaninin (e.ə.2170-2150) dövründə artıq lulubilərin ölkəsi cənubda Diyala çayına, şimalda Urmiya gölünə qədər uzanırdı. E. ə. III minillikdə Urmiya gölünün qərb və cənub qərb torpaqlarında yaranmış kuti tayfalarının dövləti formalaşmağa başladı. Kutilər Akkad dövlətinin işğalçılıq siyasətinə qarşı çıxaraq hətta kiçayarası ərazisinə müdaxilə edirdilər. Kuti hökmdarları mta (e.ə.2204-2197), nqeşauş (e.ə 2198-2192), Sarlaq (e.ə.2191- 2185), Yarlaqaş (e.ə.2184-2178) akkadlarla mübarizədə məglub olsalarda, onların sələfi Elulumeş (e.ə.2177-2171) bu vəzifənin öhdəsindən gəlmiş və e.ə. 2175–ci ildə Kutilər kiçayarasına sahib olmuşlar. Lakin sonradan zəifləyən kuti etnik birliyi e.ə. 2104–cü ildə hökmdar Tirikanın dövründə onların kiçayarasındakı hakimiyyəti ləğv edilmişdir. Kutilərin hakimiyyətinə asanlıqla son qoyulması onunla bağlı idi ki, onlar kiçayarasında böyük hərbi qüvvə saxlamırdılar. Ikiçayarasında kutilərin ağalığına son qoyulduqdan sonra kuti dövləti də süquta uğrayır, xırda hakimiyyətlər yaranır.
Azərbaycan dünyada qədim dövlətçilik ənənələrinə malik olan bir ölkə kimi tanınır. E.ə. III minillikdə erkən dövlət yaratmaqla tarixin səhnəsinə çıxan Azərbaycan türkləri e.ə. I minilliyin əvvəllərində Azərbaycanın cənubunda Manna adlı yeni bir dövlətin əsasını qoymuşdular. Mannanın adı ilk dəfə e.ə. 843-cü ildə Assur mixi kitabəsində “Munna” kimi çəkilmişdir. Urartu yazılarında bu dövlətin adı Mana, Tövratda isə Minni kimi verilmişdir. Urmiya gölündən cənubda ç Zamuada yaşayan mannalılar bu bölgədə mövcud olan siyasi qurumları – “ölkələri” öz dövlətlərinin tərkibində birləşdirmişdilər. Nəticədə Mannanın coğrafi hüdudları xeyli genişlənmişdi. Urmiya gölu hövzəsində yerləşən bu vilayətlərin (Zamua, Mazamua Gilzan,Gizil- bunda, Meişta - Mesi və s.) vahid dövlət şəklində birləşməsi e.ə .IX- VIII əsrlərin hüdudunda baş vermişdir. Manna hökmdarı qeyri – məhdud hakimiyyətə malik idi. Xarici siyasəti müstəqil şəkildə müəyyənləşdirmək səlahiyyətinə malik olan Manna hökmdarının idarəetmə sisteminə məşvərətçi orqan olan ağsaqqallar şurası da daxil idi. Hökmdardan asılı şəkildə fəaliiyət göstərən əyanlar və dövlət məmurları ölkənin idarəçilik sistemində mühüm rol oynayırdılar. Bütövlükdə Mannada canişinlik sistemi yaradılmışdı. Mannanın yüksəlişi isə ranzunun(e.ə. 740 -719) hakimiyyətə gəldiyi dövrə təsadüf edir. ranzu müstəqil hakimləri mərkəzi hakimiyyətə tabe etdi və canişinlik sistemi yaratdı. Onun dövründə Cənubi Azərbaycanın demək olar ki, bütün torpaqları Manna dövlətinin tərkibində idi və dövlətin Şimal hüdudları Araz çayına çatmışdı. Nəticədə Manna qədim Şərqin dörd qüdrətli dövlətindən biri olmuşdu. Iranzu mərkəzləşmə siyasəti yeridərək bütün vilayətlərin hakimlərini özünə tabe edə bilmişdi. Təxmini məlumatlara əsasən, Manna dövləti şimalda Araz çayı,cənub və cənub şərqdə Kassi ölkəsi, qərbdə Urartunun cənubuna qədər uzanırdı. Manna dövlətinin paytaxtı zirtu şə həri idi. E.ə. VIII –VII əsrlərdə Mannada hakimiyyət irsən ötürülürdü. Iranzudan sonar taxta onun böyük oğlu Aza (e.ə. 718-716), sonar digər oğlu Ullusunu (e.ə. 716- 680) oturmuşdu. Ahşerini oğlu Ualli əvəz etmişdi. Dövlətin ərazisi vilayətlərdən ibarət idi. Vilayətləri hökmdarın təyin etdiyi hakimlər və canişinlər idarə edirdilər. Mannanın sərhədboyu və ucqar vilayətlərinin hakimləri bəzən mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaq istəmir, separatçılıq hərəkətlərinə yol verirdilər. E.ə. VII əsrin 70-50-ci illərində Manna hökmdarı Ahşerinin (e.ə. 675-650) tam müstəqilləşməsi və Assuriyaya qarşı çıxması yeni savaşlara səbəb oldu. E.ə. 660-659-cu illərdə assurlarla mannalılar arasında baş verən savaşda Ahşeri məğlub oldu. Bu məğlubiyyətdən sonar Mannada daxili çəkişmələr başlamış və Ahşeri e.ə. 650-ci ildə üsyan nəticəsində öldürülmüşdü. Hakimiyyətə oğlu Ualli (e.ə. 650-630) gəlmişdir. E.ə. VII əsrin sonlarında Assuriya Babilistanla ölüm-dirim savaşına çıxanda Manna müttəfiqlik borcuna sadiq qalıb, ona hərbi qüvvə ilə yardım göstərmişdi. Mannanın adı e.ə. 593-cü ildə Bibliyada çəkilmişdir. Burada Manna iskitlər və Urartu ilə birlikdə Babilə qarşı mübarizəyə çağrılmışdır. E.ə. 590-cı ildə Manna torpaqları Midiya ordusu tərəfindən işğal olunmuş və Manna dövləti süquta uğramışdı. Ə lverişli təbii–coğrafi mövqeyi Mannada əkinçiliyin və maldarlığın inkişafına şə rait yaratmışdı. Burada dəmyə əkinçiliyi ilə yanaşı, süni suvarma əkinçiliyi Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|