Microsoft Word Baba ocaq Aylis 27. 10. 14. doc
Yüklə 1,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
Baba ocağı 233 yaxınlaşıb onun yanında oturdu, Rövşən bəyin başını qaldırıb rahatlamaq istədi: - Rövşən bəy... Rövşən bəy Qulamın üzünə baxdı: - Qulam...- deyib bir qədər fasilə verdi, danışmağa çətinlik çəkirdi, gözləri yumulurdu. Qulam:- Rövşən bəy, döz, bir az da döz,- dedi. - Yox, Qulam, mənimki bura qədərdi. Məhər- rəmi Anastas vurmuşdu, mən sənə demirdim, istəmirdim qan tökülsün. - Bilirdim, fürsət axtarırdım əlimə düşmürdü. - Anastası vurdum. - Bildim... - Mən Əylisi çox sevirəm, buradan Araza baxırdım. Arazdan o yana da bizim ellərdi... - Bilirəm... - Qulam... Rövşən bəyin üzü döndü, başı yana düşdü. Qulam qışqırdı, səsi dağlara dəyib əks-səda verdi: - Rööövşəəənnn... Ədif bəy əsgəri salam verdi, papağını başından çıxartdı, yanındakı əsgərlər də papaqlarını çıxartdılar. Ağ at şahə qalxdı, kişnədi. Qulamın qonur və Ədif bəyin qara kəhəri də ağ atın dərdinə şərik oldular, ona qoşulub kişnədilər. Nizami Muradoğlu 234 Qəssab Yaqubun ət dükanının yanında dayanmış Nabatalı gördüyü mənzərədən şoka düşmüşdü. Hər şeyini itirmiş Nabatalının yeganə təsəllisi Rövşən bəyin ümidli sözləriydi, indi Rövşən bəyi də itirirdi. Nabatalı yaxşı bilirdi ki, Rövşən bəyin yeganə düşməni Arakeldi. Qulamın qışqırıq səsini eşidəndə yuxudan ayılan kimi oldu, kimsə “Rövşən bəy öldü”- dedi. Nabatalı daha dözə bilmədi, əlini uzadıb Yaqubun ət baltasını götürdü, necə tulladısa Arakelin başı iki yerə parçalandı. Erməni dığaları saxladıqları silahları işə salmağa çalışdılar, atəş açıldı. Amma əks tərəflər burun-buruna dayan- dığından silahdan istifadə etmək müşkül məsələyə çevrildi, aləm qarışdı, ermənilər və qaçqınlar əlbəyaxa oldular. Yerli türklər və Ədif bəyin əsgər- ləri aranı sakitləşdirməyə çalışsalar da, mümkün olmadı. Qan su yerinə axırdı. Petros ayaqlar altında fəci şəkildə can verdi, Arakel öz cəzasına çatdı, ölüm onu daha ağır cəzalardan qurtardı, çünki Əylisdə hadisələrin bu şəkildə cərəyan etməsinin əsas baiskarı o idi. Saşa ağır yaralandı və o gündən sonra Əylisi tərk etdi. Keşiş Mikayıla heç kim əl qaldırmadı, hamı onun gözəl insan, qayğıkeş bir ruhani olduğunu bilirdi, bir neçə il sonra Əylisdə də ömrünü başa vurdu. Baba ocağı 235 Petrosun ölümündən sonra qaçaq Səməd ortalığa çıxdı, təsərrüfat işləriylə məşğul olmağa başladı. Nabatalı həddən artıq qəzəbliydi, atdığı balta Arakelin başını parçalayanda erməni dığaları onun üstünə hücum etdilər. Amma Nabatalı çox güclü olduğundan erməniləri şil-küt edib sağ-salamat qurtardı. Nabatalıya “qırdı-çatdı” dedilər. O vaxtdan Nabatalının adı “Qırçat” qaldı, sonralar bu ad təhrif olnub “Qıcat” kimi formalaşdı. Baba Əylis bazarının arxasında Dırnıs aşırımına keçən yerdə, Səbətkeçməz çığırında keşik çəkirdi. Bir neçə gün öncə Rövşən bəyin toplantı zamanı sayıqlığı artırmaq haqqında könüllülərə verdiyi təlimatdan sonra Səbətkeçməzdə post qurulmuşdu. Səhərdən postda dayanmış Teymuru Baba əvəzləmişdi, Teymur toplantıdan bir xəbər bilmək və yemək gətirmək məqsədilə mərkəzi meydana enmişdi. Baba səbətkeçməz daşının arxasında oturub gözləyirdi. İlk güllə səsindən Baba güllənin lap yaxında açıldığını başa düşdü. Səngərdən boylanıb baxdı. Qarşıda parağalı Aşotun silahlı quldur dəstəsi görü- ndü. Baba postda tək olsa da, əlverişli mövqe tutması onu cəsarətləndirirdi. Düşməni xeyli yaxına buraxıb nişangaha gətirdi, arada bir güllə məsafəsindən də az yer qalırdı. "Ya Allah" deyib nişan aldı. Güllə açıldı. Qarşıda gələnlərdən biri yerə sərildi. “Bu, Nizami Muradoğlu 236 atamın əvəzi”, - dedi ovçu Baba. Düşmən vəlvələyə düşdü. Babanın mövqeyinə güllə yağış kimi yağdı. Sərt qayalara dəyən güllələr əks-səda verib vahimə yaradırdı. Babanın ikinçi gülləsi açıldı. Bu dəfə də əks tərəfdən dəhşətli bir qışqırıq eşidildi. “Bu, qardaşımın əvəzi”, - dedi Baba. Atəş daha da şiddətləndi. Ovçu Babanın başını qaldırıb nişan almaq imkanı yoxdu. Hərdən boşuna atmaq məçburiyyətində qalırdı. Düşmən ovçu Babanın arxasına keçməyə çalışır- dı. Ovçu Baba isə arxadan təhlükə gözləmədiyindən özünü ançaq qarşıdan gələn güllələrdən qoruyurdu, kiminsə sıldırım qayanı aşıb ona yaxınlaşa biləçəyini heç təsəvvürünə də gətirmirdi. Elə bu zaman kürəyinə söykənən lülənin soyuqluğu bir anda bütün bədəninə yayıldı, qolları boşaldı, beşaçılan əlindən yerə düşdü. Gicgahlarında aramsız olaraq bir səs duydu, ölümdən o yana yol yoxdu. Bütün çəsarətini topladı. Qılınçı çəkməyi ilə yerində fırlanmağı bir oldu. Ançaq eyni zamanda düşmənin gülləsi də açıldı və Babanın kürəyini yaralayıb keçdi. Qılınçın zərbəsi isə düşmənin başını bədənindən ayırıb yerə sərmişdi. Atışma səsini eşidib Əylisdən könüllü türk əsgərləri köməyə yetişdi. Savaş daha da şiddətləndi. Erməni quldurları böyük itki verərək darmadağın edildi, tək-tük salamat qurtaranlar qaçdılar. Gələnlər Baba ocağı 237 bədənindən ayrılmış başın parağalı Aşotun oldu- ğunu bildirdilər. Arakelin məktubuna əsasən Əylis ermənilərinə köməyə gələn Aşotun silahlı dəstəsini görmək Ara- kelə qismət olmadı. Amma sağ qalan digər ermənilər Əylis meydanında Aşotun nizəyə keçirilmiş başını uzun zaman gördülər. Niydehin quldur dəstəsi Xorxat yüksəkliyini ələ keçirməyə çalışırdı. Ordubad şəhərindən gələn könüllülər, Cəlil paşanın ətrafında olan qaçqınlar dəstəsi və Ədif bəyin tabeliyində olan təlimatçı əsgərlərdən bir qrupu və Nehrəmdən köməyə gələn vətənpərvərlər Andranikin qoşununa qarşı vuruşurdular. Şiddətli və qanlı döyüşlər gedirdi. Andranikin qoşunu Ordubada girə bilmədi. Amma hər iki tərəfdən yüzlərlə adam həlak oldu. Axşama yaxın ara sakitləşdisə də, narın qar yağmağa başladı. Ədif bəy əsgərləri ilə hər iki tərəfdən ölənlərin meyitlərinin dəfnini təşkil etdi. Rövşən bəyi və savaş zamanı öldürülmüş iki türk əsgərini ilk şəhid Məhərrəmin yanında dəfn etdilər. Xorxat döyüşlərində şəhid olan könüllülərin əksəriyyəti Xorxat dağında dəfn edildi. Cəlil paşa və Ədif bəyin təlimatçılar bölüyündən yeddi əsgər də bu döyüşdə şəhid oldu. Cəlil paşanın və yeddi türk əsgərinin nəşi Əylisə gətirildi və şəhidlərin yanında dəfn edildi. Nizami Muradoğlu 238 Əylisin şəhidlər məzarlığında on iki şəhid on iki qardaş kimi yan-yana uyudu. Şəhidlər məzarlığının baş tərəfinə qardaş Azərbaycan və Türkiyə cümhuriyyətlərinin aylı- ulduzlu bayraqlarını sancdılar. Ədif bəy şəhid olan Rövşən bəyin, Cəlil paşanın və doqquz türk əsgərinin şərəfinə yaylım atəşi açılması haqqında əmr verdi. Dalbadal açılan yaylım atəşləri Əlbaba qayasında əks-səda verib Aladaşın üzərində əsdi, Arazın o biri sahilinə qədər gedib çatdı. Anastası düşdüyü dərədə it ölüsü kimi sürüyüb bir çuxura quyladılar. Daşnaklar gecəynən Arazı keçib Əylisi tərk etdilər, öz günahları ucundan qorxub bir daha geri qayıtmadılar. Sahibsiz evlərdə qaçqınlar yerləşdi, sahibsiz qalan dükan-bazar yağmalandı. O vaxtlar Qarabağ talanı haqqında çox danışır- dılar. Qarabağ müharibəsini də ermənilər başlat- mışdı. Mahnı da yazılmışdı: Qarabağda talan var, Zülfün üzə salan var. Gedirsən tez də qayıt, Gözü yolda qalan var. Əylis savaşı bu ətrafda Qarabağ müharibəsini yaddan çıxartdı. Bir il Əylisin düzlərində ac-yalavac Baba ocağı 239 qalan qaçqınlara qarşı ermənilərin qeyri-insani rəftarı onların qəzəbini coşdurmuşdu. Ədif bəyin onları qoruyacağı haqqında verdiyi sözə görə er- mənilər saymazlıq göstərir, bu gün-sabah And- ranikin müvəqqəti hökümətinin bu yerlərdə ha- kimiyyətinin qurulacağına inanır, qaçqınların həyat səviyyəsinin düzəldilməsinə heç bir köməklik gös- tərmir, qiymətləri qaldırır, bir növ iqtisadi çətinliklər yaradırdılar. Qaçqınların isə artıq səbir kasası dolub daşırdı. Qaçqınların himayədarı Rövşən bəyin öldürülməsi qaçqınların hərakatına təkan verici qüvvəyə çevrildi. Əylis dağıldı, Əylisdə talan oldu, hətta Əylis talanına Nehrəmdən belə bütün kəndlərdə müvəqqəti məskunlaşan qaçqınlar qoşuldular. O vaxtlar belə bir bayatı yarandı: Əylisdə talan oldu, Qarabağ yalan oldu. Gedənlər qayıtmadı, Qalanlar nalan oldu. *** Nizami Muradoğlu 240 EPİLOQ ƏVƏZİ Əylisi tərk etməyən sadə, zəhmətkeş ermə- nilərə heç kəs dəyib toxunmadı, onlar ömürlərinin sonuna qədər burada türklərlə mehriban bir ailənin üzvləri kimi yaşadılar. Erməni qızı Tamara Məmiyə iki ekiz oğul bəxş elədi, onlardan birinin adını Telman, digərinin adını Rövşən qoydular. Uşaqlar böyüyüb Əylisdə qalmadılar, Rusiyanın mərkəzi şəhərinə-Moskvaya gedib orada bisnes qurub ticarət ilə məşğul oldular. Yaydan - yaya Əylisə gəlib valideynlərinin yanında dincələr, Rövşən bəyin məzarını sayğıyla ziyarət edərlər. Rövşən, Rövşən bəyin evini əsaslı şəkildə təmir etdirdi. Rövşən bəyin çəkdiyi portretlər bu evin daimi eksponatlarıdır. Selcanın portreti evin yuxarı başında əbədi olaraq özünə məskən salıbdı. Selcan özü də ölənə qədər hər yay nəvəsi ilə Əylisə gəlir, Rövşən bəyin məzarını ziyarət edirdi. Cəlil paşanın ölümündən altı ay sonra bir qızı dünyaya gəldi və nəsli artıb çoxaldı. Hərtün arvadı Haykanuş ilə yenə də öz köhnə evində yaşayırdı, axşamlar Fariz və Hidayət gəlirdi, yenə də çalıb oxuyurdular. Ması arvadın oynamağı Baba ocağı 241 gələndə yenə də Hərtünün qapısı açıqdı. Bu evdən həmişə musiqi səsi gələrdi. Hərtünün oğlu Jora İrəvana daha yaxşı iş üçün getdi. Erməni Minasın iki yetim qızı qalmışdı; Taniko və Arsenik. Taniko ilə kəndin müəllimi Mirzə Rahab evləndi. Arsenik ilə qaçqınlardan Mustafa bəy ailə qurdu, sonra köçüb İrana getdilər, nəsilləri artıb davam elədi. Sovet hakimiyyəti kənd müəllimi Mirzə Rahabı yüksək vəzifəyə irəli çəkdi, o, maarif komissarı oldu, iqtisadi imkanları xeyli genişləndi. Taniko qonşuluqda böyüyən bir qarnı ac, bir qarnı tox olan azərbaycanlı uşaqlara hərdən ya bir tikə çörək, ya bir alma verib onların məhəbbətini qazandı. Bütün gününü bu uşaqlara erməni mahnıları öyrətməklə keçirən Taniko Əylisdə baş verən hadisələri təhrif edərək danışır, həm də onlarda “məzlum” erməni xalqına qarşı bir məhəbbət oyadırdı. Nazar kişi bacısını, bacısı uşaqlarını yanına alıb Əylisi daimi yaşayış məskəni seçdi. Nuhgədiyi kəndindən gələn qaçqınlar Əylisin yuxarı başında məskən saldılar, yaşadıqları yeri Nuhgədiyi məhəlləsi adlandırdılar, bu gün də orada yaşayırlar. Yaylağa qalxanda yollarını qədim Nu- hgədiyi kəndindən salır, keçmiş günləri xatırlayırlar. Zöhrənin ərini ermənilər Oxçuda yandır- mışdılar. Zöhrə bir yaşlı oğlu Savalanla qaçqınlara qoşulub Əylisə gəlib çıxmışdı. Sahibsiz və tam Nizami Muradoğlu 242 köməksiz olduğundan İman həmişə onun işlərinə kömək edirdi. Sonra aralarında eşq macərası yarandı və evləndilər. Zəngəzur qaçqınları qaçan daşnakların evlərinə yerləşdilər, onların da evlərini daşnaklar zəbt etmişdi, əvəz-əvəz oldu. Zəngəzur Ermənistana veriləndən sonra öz ata-baba yurdlarına qayıtmaq ümidini birdəfəlik itirdilər, yığcam halda yaşadıqları məhəlləni Qarabağ məhəlləsi adlandırdılar. Yerli türklər öz həyatlarını davam etdirdilər, yerli türklərdən heç kəs qaçan erməni evinə yaxın düşmədi. Hacı Nəcəf ağa, Aslan baba, Qafar kişi, Bəyməmməd, Alxan kişi, Kəblə Əhməd, Məşədi Bağır, Hayrik, Zəkəriyyə, Qurd Ağamir yenə də yaxın və mehriban idilər, bir-birlərinin xeyir-şərində iştirak edirdilər. Kəblə Əhməd nəvələrini, arvadı Heyran xa- nımı, gəlinini Arazın o tayından yenidən Əylisə qaytardı. Kəblə Əhmədin ailəsi bir ildən bir qədər artıq Siyarı kəndində qalmışdı. Kəblə Əhməd tez-tez bir neçə günlüyə yoxa çıxırdı. Sonralar məlum olmuşdu ki, Kəblə Əhməd Əylisdə qalan oğlanları Məşədi Bağır və Məsumla görüşmək üçün kəndə qayıdırmış. Bir ildən sonra Kəblə Əhməd ailəsi ilə birlikdə kəndə qayıdanda Əylisin əvvəlki mənzərəsindən əsər-əlamət qalmamışdı. Əylisin xarabalığa çevrilmiş mənzərələrini görəndə Heyran nənə və Xanım ağladı. Baba ocağı 243 Balaca Məleykə də anasına qoşulub ağladı. Sonra Heyran nənə qara təsbehini çıxarıb dəfələrlə çevirdi, istixarə etdi, Allaha yalvarıb şükür dilədi. Heyran nənə övladlarının sağ-salamat olduğuna, evlərinin dağılma- dığına şükür edirdi. Məşədi Bağır atası Kəblə Əhmədə baş verən hadisələrdən danışdı, qonşu erməni Şaqinyanın evinin zirzəmisindən bir böyük sandıq rus beşaçılanı tapılmışdı. Silahları Ədif bəy öz əsgərlərinə və könüllü dəstənin üzvlərinə paylamışdı. Kəblə Əhməd oğlu Məşədi Bağırla əl-ələ verib dədə-baba sənətini davam etdirməyə başladı. Kəblə Əhməd mahalın ən yaxşı dülgəriydi. Ata-balanın cəviz ağacından düzəltdikləi qapılar bu gün də qədim Əylisin darvazalarının bəzəyidir. Kəblə Əhmədin oğlu Məsum ölənə qədər ticarət ilə məşğul oldu. Bir gün də sovet hökumətinə işləmədi, arada onu həbs edib Zaqatalaya sürgünə göndərdilər. Ədif bəy bacardığı qədər erməniləri himayə etdi, xüsusən varlı ermənilərin köçüb getməsinə köməklik göstərdi. Bəzi erməni gəlinləri doğulan oğlan uşaqlarına Ədif adı verdilər. Ədif bəy Əylis dağılan- dan sonra türk komandanlığı tərəfindən geri çağrıldı, deyirlər ki, yol verdiyi nöqsanlara görə komandanlıq tərəfindən cəzalandırıldı. Qulam qardaşı Məhərrəmə verdiyi sözü tutdu, Məhərrəmin də, Rövşən bəyin də qisasını aldı. Qulam Nizami Muradoğlu 244 Qıcatın bacısı Şəfa ilə evləndi, 1925-ci ildə Qulamın oğlu oldu, adını Məhərrəm qoydu. Molla Nurməmmədi sovet rejimi Qazaxıstana sürgün etdi. Sovet rejiminin yaratdığı “Allahsızlar cəmiyyəti” kilsə, məscid, mədrəsə və məbədləri xaraba qoydu. Hulaki xanın baş hərəmi Doqquzxatun xanımın tikdirdiyi kilsə də sovet rejiminin qəzəbinə gəldi, əvvəl anbara, mal tövləsinə çevrildi, sonra da sökülüb dağıdıldı, qar-yağış sularından aşınıb getdi. İrandan Əylisə köçürülmüş, artıq iqtisadi imkan- ları məhdudlaşan erməni ailələri Rus imperiyasının çökməsi ilə maddi yardımdan məhrum edildiyindən yenidən köçüb gəldikləri yerlərə getdilər. Rövşən bəyin əkdiyi kösəvdən göyərən söyüd yazda çiçəkləmədi, qurudu. Cənnət guşəsində və Ala daşda qıpqırmızı lalələr açdı. 1906-cı ildə Rövşən bəy Bakıdan Əylisə qayıdanda Əylis düzlərində açılan lalələr düz on dörd ildən sonra təkrar açdılar. Sanki düzlər, dərələr, Ala daşın ətrafı Rövşən bəyin ölümünə ağı deyir, qanlı göz yaşı axıdırdı. Ala daşa Qanlı daş dedilər. Rövşən bəyin məzarı ziyarətgaha döndü. Erməni daşnaklarının Ordubada hücumları zamanı və Əylis döyüşlərində ölən şəhidlərimizin uyuduğu həmən məzarlıq “Şəhidlər xiyabanı” adlandırıldı. İndi orada uyuyan on iki şəhidi Əylis camaatı sayğıyla xatırlayır, onlara Allahdan rəhmət diləyirlər. Baba ocağı 245 Bayram günlərində məktəblilər “Şəhidlər xiya- banına” gəlir, şəhidlərin məzarlarına gül dəstələri, gül çələngləri qoyurlar. Məktəblilər qəhrəmanlıq mahnıları oxuyur, Vətən torpağını, Vətən sevgisini bir tül kimi üzərinə çəkmiş şəhidlərə həsr edilmiş şeirlər söyləyirlər. Rövşən bəyin əkdiyi kösəvdən göyərən söyüd ağacı hər on ildən bir yenidən göyərir, iki ildən sonra yenidən quruyub sıradan çıxır. Hər on-on iki ildən bir düzlərdə qıpqırmızı lalələr göyərir. Amma Qanlı daşın qan rəngi heç vaxt solmur, bu qan rəngi insanları ayıq-sayıq olmağa səsləyir, nahaq qan tökməməyə çağırır. Qanlı daş adi daş deyil, nəhəng Təkəqaya dağına söykənmiş balaca bir dağdır. Əylisdə çox daşlar qana bulaşmışdı. Lakin yağan yağışlar, qarlar o balaca daşları yuyub təmizlədilər. Qanlı daşa isə Rövşən bəyin qanı axmışdı, qərinələr keçsə də, qar- yağış suları o qanı yuyub təmizləyə bilmədi, o daşın üzərinə tökülən o müqəddəs qan qayalara silinməyən izlər nəqş elədi. Əylislilər Qanlı daşı əfsanələşdirdilər. Deyirlər ki, hərdən Qanlı daşın üzərində bir insan gəzir, hərdən qayalara söykənib oturur, oradan uzaqlara – Araza tərəf baxır, sanki, nəsə bir xəbər gözləyir, bəlkə də kiminsə yolunu gözləyir... Bakı-Əylis-Bakı 2014. Nizami Muradoğlu 246 BABA OCAĞI (roman) Baba ocağı 247 «Елм вя тящсил» няшриййатынын директору: профессор Надир МЯММЯДЛИ Компцтер дизайнери: Zahid Məmmədov Техники редактор: Yadigar Bağırova Korrektor: Məleykə Məmmədova Чапа имзаланмыш 28.10.2014. Шярти чап вяряги 15,5. Сифариш № 329 Каьыз форматы 84х108 1/16. Тираж 300 Nizami Muradoğlu 248 Китаб «Елм вя тящсил» няшриййат-полиграфийа мцяссисясиндя сящифяляниб чап олунмушдур. E-mail: nurlan1959@gmail.com Тел: 497-16-32 511-37-82; 050-311-41-89 Цнван: Бакы, Ичяришящяр, 3-ъц Магомайев дюнэяси 8/4. Yüklə 1,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|