Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
39 
istidlallere  başvurmaya  ve  kişisel  yorumlarda  bulunmaya  karşı  çıkmışlar
173
,  bunları 
bilgi kaynağı olarak benimseyen re’y ekolünü eleştirmiş ve onları sünnet düşmanları 
olarak suçlamışlardır
174
. Şu halde hadîs taraftarları olarak tanınan bu gruplar insana 
ve aklına duydukları güvensizlik nedeniyle naklî bilginin (ilmin) üzerinde beşerî bir 
etkinlikte bulunmaya  karşı  çıkmışlardır. Bu  tavırlarında  bilginin yukarıdan  aşağıya, 
yani  ilâhî  olandan  beşerî  olana  doğru  bir  yol  izlediği  şeklindeki  düşünceleri  de 
önemli  rol  oynamıştır
175
.  Oysa  hadîs  taraftarlarının bu bilgi anlayışlarına  karşı,  re’y 
taraftarları  insan  aklına  güven  duymuşlar,  slamî  kuralların  muhtelif  bölge  ve 
halklara  uygulanabilmesi  için  insanın  uyarlama  yetisinin  birer  parçası  olan  kıyas, 
re’y  ve  istihsan’ın  kullanılmasını  kaçınılmaz  görmüşlerdir
176
.  Sonuç  olarak,  hadîs 
taraftarlarının nassa dayalı ve insan aklına güvensizlik duyan bu yaklaşımları onları 
zorunlu  olarak  nassalara  dolayısıyla  nassların  lafzına  bağlı  anlayış  ve  zihniyete 
sevkederken,  re’y  taraftarları  yalnız  nassla  yetinmeyip  akla  da  gereken  değeri 
vermeleri  nedeniyle  gerekirse  kendilerini  nassların  lafzına  bağlı  saymayarak 
nassların gözettiği temel ilkeleri, halkın yararını ve maslahatını dikkate alarak daha 
serbest bir yorum anlayışına sahip olmuşlardır.  
Kısacası,  “Ashâbu’l-Hadîs  kavramı,  Abbasi  iktidarının  ilk  dönemlerinden 
itibaren  Müslümanları  içinde  bulundukları  parçalanmışlıktan  kurtarmak,  toplumsal 
hayatı  Hz.  Peygamber  dönemine  göre  şekillendirmek;  birlik  ve  bütünlük  içerisinde 
yaşatmak  için,  çözümün  kitabın  yanı  sıra  Hz.  Peygamberin  hadîsleri,  sahabe  ve 
tâbiûnun  sözlerinde  olduğuna  inanan,  bunları  bir  araya  toplayıp  konularına  göre 
tasnif eden, genelde görüşlerini hadîslere dayandırıp onlara bağlanmayı teşvik eden; 
                         
173
   Şükrü  Özen’e  göre  hadîs  taraftarlarının  hepsi  re’y  ve  kıyas  karşısında  aynı  tavır  içinde 
olmamışlardır. Hadîs ekolünün en muhafazakar kanadı “muhaddis” denilen ve meslekten hadîsçi 
olan, hadîsleri aktarma ve rivâyet etmekle meşgul olan kimselerdir. Dolayısıyla yalnız nasslarla 
ameli  savunan,  re’y,  istihsan,  kıyas  ve  akıl  yürütmeye  düşmanca  tavır  besleyen  bu  grubtur. 
Özen, Aklîleşme Süreci, s. 217-218.  
174
   Gürler,  Ehl-i  Hadîsin  Düşünce  Yapısı,  s.161.  “Ebu  Gudde  de,  hadîs  râvilerinin  tek  bildikleri 
ş
eyin,  hadîs  lafızlarının  zâhirine  takılıp,  bu  lafızların  arkasındaki  ince  anlamları  ve  hükümleri 
açığa  çıkarmaya  yanaşmadıklarını  ifade  etmektedir.  Onlar  nassı  anlamak,  onun  illet  ve 
dayanağını ortaya çıkarmak için aklını kullanan ve hadîsi insanların âşinâ olduğu anlamı dışında 
araştırmaya girişen herkesten rahatsızlık duymuşlardır. Hadîsleri bu tür bir yöntemle incelemeye 
kalkışan kimselerin doğru yoldan çıktıklarını, hadîsi terk edip re’ye uyduklarını düşünmüşler ve 
bu kimselerin yaptığı rivâyetlerin terk edilmesi gerektiğini ileri sürmüşlerdir” Gürler, A.g.e., s. 
222 (Leknevî, er-Raf’ve’t- Tekmîl, s. 83-84 dipnot 1’den naklen).  
175
   Bedir, Murteza, Fıkıh, Mezhep ve Sünnet, Ensar Neşriyat,  stanbul, 2004, s.75.  
176
   Bedir, A.g.e., s. 76.  

---

 
40 
kitap ve hadîsten bağımsız re’y kullanmaktan sakındıran ve onu kullananları eleştiren 
kimselerin ortak adı olmuştur”
177
. 
Ş
u halde  slam düşünce tarihinde ortaya çıkan re’y ve hadîs ekolleri, rivâyet 
metinlerinin  nasıl  değerlendirileceği  hususunda  ilk  asırlarda  vücut  bulmuş  iki 
zihinsel  yaklaşımı  ifade  etmektedir.  Başka  bir  deyişle,  rivâyet  metinlerinin 
anlaşılması  ve  yorumlanması  noktasındaki  ekollere  özgü  yöntem  ve  yaklaşım 
farklılıkları bu iki zihniyetin oluşumunda en önemli etken olmuştur
178
. Aslında sahip 
oldukları  temel  zihniyetlerin,  izledikleri  yaklaşımlarının  teşekkülünde  belirleyici 
olduklarını  söylemek  daha  doğrudur. Bu  nedenle rivâyetlerin  kabul  ve  reddi  kadar, 
nasıl anlaşılacağı sorunu bu iki akımı doğurmuştur
179
.  
Bu  iki  ekol  arasında  ortaya  çıkan  ayrışmanın  temelinde  ise,  mevcut 
nassların  anlaşılmasında  ve  karşılaşılan  problemlerin  çözümlenmesinde  re’yin 
konumuna  ilişkin  yaklaşım  farklılıkları  bulunmaktadır.  Neticede  hadîs  ekolü  Kitab 
ve  sünnet  nasslarına  ağırlık  veren,  re’y  ekolü  de  anlama  ağırlık  veren  birer  ekol 
olarak ortaya çıkmıştır. Ancak bu ekoller de kendi içlerinde değişik ton ve renkleri 
barındırmaktadır
180
.  Dolayısıyla  mesela  onlardan  herhangi  bir  şahsiyet  bir  konuda 
“re’y”i  esas  alırken,  başka  bir  alanda  “nakil”  veya  “eser”i  temel  alabilmektedir
181
. 
Anlayışlarında nuanslar olmakla beraber re’yin yaygın olduğu Kûfe ekolü hadîsi terk 
etmediği gibi, hadîs- sünnet eğiliminin hakim olduğu Hicaz ekolü de re’ye tamamen 
kapalı  değildir.  Kısaca  Irak’ta  re’y  ve  örfün  yanında  eserin  de  yer  aldığı  gibi, 
Hicaz’da da eser ile birlikte re’y de bulunmaktadır
182
. Ancak gerçek olan şu ki, hadîs 
taraftarları  Hz.  Peygamberin  ve  ilk  nesillerin  hayatın  her  alanına  ait  örneklerini 
toplama ve bunları muhtelif platformalara aynen taşıma gayretinin içinde idiler ve bu 
sebeple doğal olarak daha fazla hadîs ve eser toplama ihtiyacı hissediyorlardı. Buna 
karşın, re’y taraftarları Kur’an ve Hz. Peygamberden gelen meşhur ve sabit sünneti 
                         
177
   Kutlu,  lk Gelenekçiler, s. 50. Hadîs ekolünün özellikleri ve zihniyet yapısı için için bkz. Özen, 
Aklîleşme Süreci, s. 220; Kutlu, A.g.e., s. 57-64. Ayrıca ehl-i hadîs düşüncesinin epistemolojik 
ve metodolojik özellikleri hakkında daha detaylı bilgi ve değerlendirmeler için bkz. Gürler, Ehl-
i Hadîsin Düşünce Yapısı, s. 131-231. 
178
   Gürler, A.g.e., s. 91. 
179
   Özafşar, Hadîsi Yeniden Düşünmek, s.182-183. 
180
   Apaydın, H.Yunus, “Nasları Anlamada Yetki ve Yöntem Sorunu”, Marife, yıl:2, sayı:1, Konya 
2002, s. 12.  
181
   Câbirî, Arap Aklının Oluşumu, s. 140.  
182
   Dağcı,  mam Şâfiî, s. 29.  

---